زامبیا یا زَمبیا (به انگلیسی: Zambia) با نام رسمی جمهوری زامبیا (به انگلیسی: Republic of Zambia) کشوری محصور در خشکی در جنوب آفریقا است. این کشور از شمال با جمهوری دموکراتیک کنگو، از شرق با تانزانیا و مالاوی، از جنوب با موزامبیک، زیمبابوه، باتسوانا و نامبیا و از غرب با آنگولا همسایه است. پایتخت این کشور شهر لوساکا و زبان رسمی آن انگلیسی است.

جمهوری زامبیا

نشان ملی زامبیا
نشان ملی
شعار: 
"یک زامبیا، یک ملت"
موقعیت زامبیا
پایتخت
و بزرگترین شهر
لوساکا
۱۵°۲۵′ جنوبی ۲۸°۱۷′ شرقی / ۱۵٫۴۱۷°جنوبی ۲۸٫۲۸۳°شرقی / -15.417; 28.283
زبان(های) رسمیزبان انگلیسی
زبان(های) محلی
فهرست
گروه‌های قومی
(2010[۱])
فهرست
دین(ها)
(۲۰۱۰)[۲]
نام(های) اهلیتZambian
حکومتحکومت متمرکز نظام ریاستی جمهوری
هاکاینده هیچیلما
Inonge Wina
قوه مقننهNational Assembly
Independence 
تاریخ 
۲۷ ژوئن ۱۸۹۰
۲۸ نوامبر ۱۸۹۹
۲۹ ژانویه ۱۹۰۰
۱۷ اوت ۱۹۱۱
۱ اوت ۱۹۵۳
۲۴ اکتبر ۱۹۶۴
۵ ژانویه ۲۰۱۶
• بنیان‌گذاری
۱۹۶۴
مساحت
• کل
۷۵۲٬۶۱۸ کیلومتر مربع (۲۹۰٬۵۸۷ مایل مربع)[۳] (38th)
• آبها (٪)
۱
جمعیت
• برآورد سال ۲۰۱۶
۱۶٬۵۹۱٬۳۹۰[۴] (65th)
• سرشماری ۲۰۱۰
13,092,666[۵]
• تراکم
۱۷٫۲ بر کیلومتر مربع (۴۴٫۵ بر مایل مربع) (191st)
تولید ناخالص داخلی (GDP)  برابری قدرت خرید (PPP)برآورد ۲۰۱۹ 
• کل
$75.857 billion[۶]
• سرانه
$4,148[۶]
تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی)برآورد ۲۰۱۹ 
• کل
$23.946 billion[۶]
• سرانه
$1,307[۶]
شاخص جینی (۲۰۱۵)۵۷٫۱[۷]
شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۸)افزایش ۰٫۵۹۱[۸]
143rd
واحد پولکواچای زامبیا (ZMW)
منطقه زمانییوتی‌سی (CAT)
جهت رانندگیجهت رانندگی در کشورهای مختلف
پیش‌شماره تلفنی+۲۶۰
کد ایزو ۳۱۶۶ZM
دامنه سطح‌بالا.zm

مساحت زامبیا ۷۵۲٬۶۱۸ کیلومتر مربع و جمعیت آن ۱۸٬۳۸۴٬۰۰۰ نفر است.[۹] جمعیت این کشور بیشتر در لوساکا و حومه و در استان «کمربند مس» در شمال غرب متمرکز است.

ساکنان منطقه زامبیا در آغاز مردم خویسان بودند اما در جریان کوچ اقوام بانتو در سده سیزدهم این منطقه نیز بانتو نشین شد. پس از بازدید کاشفان اروپایی از این منطقه در سده هیجده، زامبیا در اواخر قرن نوزده مستعمره بریتانیا شد و فرمانروایان آن از سوی لندن گمارده می‌شدند.

زامبیا در تاریخ ۲۴ اکتبر ۱۹۶۴ اعلام استقلال کرد. در سال ۲۰۱۰ بانک جهانی، زامبیا را یکی از کشورهایی اعلام کرد که سریع‌ترین اصلاحات اقتصادی را اجرا می‌کنند. مقر بازار مشترک شرق و جنوب آفریقا (COMESA) در لوساکا قرار دارد.

تاریخ ویرایش

با بررسی‌های باستان‌شناسی که از انسان‌های اولیه و بقایای آن‌ها صورت گرفته‌است مشخص شده که زندگی انسانها در این منطقه به حدود ۲ میلیون سال پیش بازمی‌گردد.

در سال ۱۸۸۹ و در زمان حکمرانی سسیل رودز[۱۰] و پادشاهی لوانیکا،[۱۱] سیسیل رودز موفق شد امتیاز بهره‌برداری از معادن را از پادشاه بگیرد، همچنین پادشاه با فرستادن مهاجرین جدید به منطقه نیز موافقت کرد. در آن زمان این منطقه زیر نظر کمپانی آفریقای جنوبی بریتانیا[۱۲] بود. از سال ۱۹۲۴ منطقهٔ زامبیای کنونی به عنوان مستعمرهٔ بریتانیا شناخته شد. از سال ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۴ میلادی فدراسیون رودزیای شمالی که اکنون «زامبیا» نامیده می‌شود، رودزیای جنوبی که اکنون «زیمبابوه» خوانده می‌شود و نیاسالند[۱۳] که اکنون «مالاوی» نام دارد، تحت عنوان «فدراسیون رودزیا و نیاسالند» تشکیل شد. در ۲۴ اکتبر ۱۹۶۴ رودزیای شمالی رسماً از این فدراسیون جدا و با نام «زامبیا» از بریتانیا اعلام استقلال کرد.

سیاست ویرایش

 
ساختمان مجلس شورای ملی زامبیا
 
هاکاینده هیچیلما رئیس‌جمهور زامبیا و اورزولا لاین رئیس کمیسیون اروپا

حکومت زامبیا از نوع جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانونگذاری است. رئیس‌جمهور و رئیس دولت زامبیا در دوره‌های ۵ ساله فرمان می‌رانند.

کنت کائوندا[۱۴] نخستین رئیس‌جمهور زامبیا پس از استقلال بود. در سال ۱۹۷۲، کائوندا فعالیت همگی احزاب مخالف دولت را ممنوع اعلام کرد. بازار جهانی مس در سال ۱۹۷۵ فرو ریخت، به این دلیل که اقتصاد زامبیا متکی به مس می‌باشد و سومین صادرکننده مس در دنیا می‌باشد ضربهٔ اقتصادی زیادی به این کشور وارد کرد و باعث بالا آوردن بدهی‌های سنگین دولت از جمله به آمریکا و شوروی شد، همچنین تورم شدید نیز بر اقتصاد زامبیا حکمفرما شد. از آن پس شورش‌ها در زامبیا آغاز شد که در جریان آن چندین هزار تن کشته شدند. با افزایش فشارهای داخلی، کائوندا در ماه نوامبر ۱۹۹۱ از کشور فرار کرد.

در ۳۱ اکتبر ۱۹۹۱ انتخاباتی به صورت چندحزبی و دموکراتیک در زامبیا برگزار شد و رئیس‌جمهور جدید فردریک چیلوبا[۱۵] انتخاب شد. چیلوبا با شعار اصلاحات اقتصادی و متحول کردن زندگی مردم به قدرت رسید. او در آغاز با سیاست‌های خصوصی‌سازی و ایجاد بازار سهام سعی در سر و سامان دادن به اقتصاد آشفتهٔ زامبیا را داشت که نتایج آن چندان امیدوارکننده نبود. چیلوبا، بار دیگر در نوامبر ۱۹۹۶ به مدت ۵ سال دیگر نیز به ریاست جمهوری انتخاب شد. کائوندا (رئیس‌جمهوری پیشین) در سال ۱۹۹۷ قصد کودتا علیه دولت چیلوبا را داشت که کودتای او با شکست مواجه شد، پس از این کودتای نافرجام، کائوندا دستگیر و راهی زندان شد.

در سال ۱۹۹۱ با رکود در بازار مس و افت شدید قیمت آن، ضربهٔ دیگری بر پیکرهٔ اقتصاد تک قطبی زامبیا وارد گشت. در سال ۲۰۰۱ و پایان دورهٔ ریاست جمهوری چیلوبا، وی قصد در تغییر در قانون اساسی را داشت که او بتواند برای یک دورهٔ دیگر رئیس‌جمهور باقی بماند که با اعتراضات داخلی موفق به انجام این کار نشد. سپس چیلوبا از قدرت کنار رفت و معاونش، لوی مواناواسا[۱۶] در ژانویهٔ ۲۰۰۲ رئیس‌جمهور زامبیا شد. در ژوئن ۲۰۰۲ فساد مالی رئیس‌جمهور سابق (چیلوبا) افشا شد و او متهم شد که میلیون‌ها دلار از بودجهٔ کشور را بالا کشیده‌است. چیلوبا در فوریهٔ ۲۰۰۳ بازداشت و تبعید شد. در سال سپتامبر ۲۰۰۶ مجدداً انتخابات ریاست جمهوری در زامبیا برگزار شد و امواناواسا تا سال ۲۰۱۱ در سمت خود ابقا شد که پس از مرگ ام. واناواسا در سال ۲۰۰۸،[۱۷][۱۸] روپیا باندا معاون وی به این مقام رسید. پس از آن مایکل ساتا از سپتامبر ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ در این مقام بود.[۱۹] او نیز حین ریاست درگذشت. ادگار لونگو رئیس‌جمهور کنونی کشور است.

در ماه آوریل ۲۰۱۷ (فروردین ۹۶) رهبر اپوزیسیون زامبیا به اتهام خیانت بازداشت شد. «هاکاینده هیچیلما»، رهبر «حزب متحد برای توسعه ملی زامبیا» که سال پیش پس از شکست در انتخابات با اختلاف اندک نتایج را به چالش کشید، ظاهراً مانع از عبور کاروان حامل ادگار لونگو، رئیس‌جمهوری زامبیا شده بود. خیانت یک جرم غیر ضمانت‌بردار در زامبیاست که حداقل حبس ۱۵ سال و حداکثر مجازات مرگ دارد.[۲۰]

جغرافیا ویرایش

وسعت کشور زامبیا ۷۵۲٬۶۱۸ کیلومتر مربع است و از این نظر سی و هشتمین کشور بزرگ دنیا به‌شمار می‌رود.

زامبیا از کشورهایی همچون فرانسه، اسپانیا، ایتالیا، ژاپن و بریتانیا بزرگتر است؛ اما از کشورهایی مانند ترکیه، اندونزی، تانزانیا، شیلی و مصر کوچکتر است. مساحت آن کمتر از نصف ایران است.

پایتخت زامبیا شهر لوساکا با ۱ میلیون و ۲۶۷ هزار نفر جمعیت می‌باشد.

  • رودخانهٔ زامبزی مهم‌ترین رودخانهٔ زامبیا به‌شمار می‌آید که با گذر از جمهوری دموکراتیک کنگو و آنگولا از سمت غرب وارد زامبیا شده و پس از حرکت در امتداد مرز با زیمبابوه به موزامبیک وارد شده و به اقیانوس هند می‌ریزد.

پایتخت و بزرگ‌ترین شهر این کشور لوساکا نام دارد که بیش از ۱٬۲۶۷٬۰۰۰ نفر جمعیت دارد و یکی از شهرهای بزرگ جنوب قاره آفریقا به‌شمار می‌آید. آندولا با ۳۹۴ هزار نفر جمعیت، کیتوه با ۴۰۱ هزار ،کابوه با ۱۸۹ هزار نفر و چینگولا با ۱۴۹ هزار نفر جمعیت از دیگر شهرهای مهم زامبیا هستند.[۲۱]

بزرگ‌ترین شهرها ویرایش

تقسیمات کشوری ویرایش

کشور زامبیا ۱۰ استان دارد:

ترابری ویرایش

این کشور یکی از کشورهای محصور در خشکی است و از هیچ طرف به دریا راه ندارد. در نتیجه در این کشور بندر وجود ندارد. نزدیک‌ترین بندر به لوساکا (پایتخت)، بندر دارالسلام (تانزانیا) در تانزانیا است که با خطوط راه‌آهن به لوساکا و دیگر شهرهای بزرگ زامبیا متصل است.

اطلاعات دیگر ویرایش

۸۲/۴ درصد مردم مسیحی و بقیه معتقد به عقاید سنتی هستند. ۱/۱ درصد زامبیایی‌ها مسلمان هستند.

  • واحد پول زامبیا کواچا = ۱۰۰ انگوه
  • نژاد بیشتر مردم: بمبا، تونگا، لوزی، نسنگا می‌باشد.

مردم و فرهنگ ویرایش

 

نژاد ۹۸٪ جمعیت زامبیا را سیاه آفریقایی و ۱٪ را نیز اروپایی تشکیل می‌دهد. زامبیا یک کشور غیرسکولاریته با دین رسمی برپایه مسیحیت است. همچنین دین ۸۷٪ زامبیایی‌ها مسیحی، ۱ ٪ مسلمان و باقی نیز عقاید بومی دارند.

زبان رسمی زامبیا، انگلیسی است، بیش از ۷۰ نوع زبان و لهجهٔ بومی نیز در زامبیا رایج است.

در سال ۲۰۱۵ ناموالی سرپِل، نویسندهٔ اهل زامبیا، جایزه ادبی «کین» که به بوکر قاره آفریقا شهرت دارد را از آن خود کرد. اثر داستانی او به نام «گونی» به جنگ قدرت میان دو مردی که هردو به یک زن علاقه‌مند بوده‌اند و حال مُرده، پرداخته‌است.[۲۲]

اقتصاد ویرایش

 
خط راه‌آهن تازارا در زامبیا

واحد پول زامبیا، کچوا با واحد جزء (انگوه) نام دارد. صادرات زامبیا را مس (۸۰ ٪) کبالت، تنباکو و پنبه تشکیل می‌دهد.

پیرامون ۶۸ درصد از زامبیایی‌ها زیر خط فقر زندگی می‌کنند[۲۳] نرخ فقر در مناطق روستایی پیرامون ۷۸ درصد[۲۴] و در مناطق شهری ۵۳ درصد[۲۵] است.

درآمد سرانه سالانه هم‌اینک ۳۹۵ دلار یعنی حدود ۵۰ درصد کمتر از تاریخ آغاز استقلال این کشور است و با این حساب زامبیا از کشورهای کم‌درآمد جهان به‌شمار می‌آید.

در خلال دهه‌ها حکومت سوسیالیستی کنت کائوندا، زامبیا با فقر روبه‌رو شد به‌ویژه پس از آن‌که بهای مس در دهه ۱۹۷۰ کاهش زیادی از خود نشان داد. پس از پایان دیکتاتوری، دولت‌های بعدی دست به انجام اصلاحات کم‌دامنه‌ای زده‌اند.

روابط ایران با زامبیا ویرایش

پیش از روی دادن انقلاب ۱۳۵۷ با توجه به وجود روابط خوب میان ایران و رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی، کشورهای خط مقدم جبههٔ مبارزه با آپارتاید به رهبری زامبیا از برقراری روابط سیاسی با حکومت پهلوی خودداری می‌کردند. پس از پیروزی انقلاب ایران، دولت زامبیا از اولین کشورهایی بود که این انقلاب را به رسمیت شناخت و از توقف فروش نفت ایران به آفریقای جنوبی استقبال کرد.

با شروع جنگ ایران و عراق به دلیل حمایت زامبیا از عراق که ناشی از روابط دیرینهٔ آنها و دوستی کنت کائوندا با صدام حسین بود، ایجاد رابطه سیاسی بین دو کشور ممکن نگردید. در سال ۱۳۶۶ با سفر آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور وقت به زیمبابوه جهت شرکت در اجلاس کشورهای عدم تعهد و به دنبال ملاقات آقای کائوندا با وی، ضرورت روابط دوباره مورد تأکید قرار گرفت. پیرو آن، روابط دو کشور در سال ۱۳۶۷ به سطح کاردار و در ۱۳۶۸ به سطح سفیر ارتقا یافت.

در اواخر سال ۱۳۷۰ دولت تک حزبی کائوندا در انتخابات ریاست جمهوری شکست خورد و دولت چندحزبی و متمایل به غرب چیلوبا به پیروزی رسید. چیلوبا پس از دستیابی به قدرت، کشور زامبیا را مسیحی اعلام کرد، از فعالیت‌های اسلامی رادیو تلویزیون جلوگیری کرد، از کتاب آیات شیطانی رفع ممنوعیت نمود و روابط سیاسی خود را با اسرائیل برقرار کرد. از زمان تشکیل این دولت، روابط ایران و زامبیا رو به تیرگی گذاشت.

در تاریخ ۱۳۷۱/۱۲/۱۸ روزنامه‌های زامبیا خبر از کشف کودتای توسط حزب یونیپ (حزب مخالف دولت) دادند و نوشتند کشورهای ایران، سوریه، لیبی و فلسطین تصمیم به تأمین بودجه این طرح کودتا داشته‌اند. سفارت ایران این اتهام را شدیداً تکذیب کرد. یک هفته بعد، ورنون موآنگا وزیر امور خارجه با فراخواندن سفیر ایران تصمیم دولت زامبیا مبنی برقطع رابطه با ایران را به اطلاع وی رساند. هم‌زمان با اعلام قطع رابطه زامبیا با ایران و عراق یکی از نمایندگان مجلس از حزب حاکم به نام آقای بادات از وزیر امور خارجه سؤال کرد این تصمیم از سوی اسرائیل اتخاذ شده یا دولت زامبیا؟[۲۶]

مدت کوتاهی پس از قطع روابط دو کشور وزیر امور خارجه زامبیا در مصاحبه با روزنامه تایمز زامبیا اتهام دخالت ایران در طرح کودتا را نادرست خواند و گفت نتایج تحقیقات حاصله دال بر عدم حمایت ایران و عراق از کودتاگران می‌باشد. نشریه آفریکن کانفیدنشال در تحلیلی دخالت ایران جهت بسط بنیادگرائی اسلامی در کشوری که کمتر از یک درصد مسلمان دارد را غیر واقعی توصیف کرد.[۲۶]

پانویس ویرایش

  1. Census of Population and Housing National Analytical Report 2010 بایگانی‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine Central Statistical Office, Zambia
  2. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۲۰.
  3. United Nations Statistics Division. "Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). Retrieved 9 November 2007.
  4. "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 10 September 2017.
  5. Central Statistical Office, Government of Zambia. "2010 Census Population Summaries" (PDF). Archived from the original (PDF) on 14 November 2017. Retrieved 6 March 2018.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ "Zambia". International Monetary Fund.
  7. "Gini Index". World Bank. Retrieved 2 September 2019.
  8. "Human Development Report 2019" (به انگلیسی). برنامه عمران ملل متحد. 10 December 2019. Archived from the original (PDF) on 30 April 2020. Retrieved 10 December 2019.
  9. «World Population Prospects - Population Division - United Nations». population.un.org. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۱.
  10. Cecil Rhodes
  11. King Lewanika
  12. British South Africa Company
  13. Nyasaland
  14. Kenneth Kaunda
  15. Frederick Chiluba
  16. Levy Mwanawasa
  17. «لوی امواناواسا" رئیس‌جمهور زامبیا امروز در پاریس جان سپرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۱ اوت ۲۰۱۳.
  18. لوی امواناواسا" رئیس‌جمهور زامبیا امروز در پاریس جان سپرد.
  19. ساتا" رئیس‌جمهور زامبیا شد[پیوند مرده]
  20. "بازداشت رهبر اپوزیسیون زامبیا". 2017. ایسنا. Accessed October 15 2017
  21. "Zambia Population (2020) - Worldometer". www.worldometers.info (به انگلیسی). Retrieved 2020-05-27.
  22. "بوکر آفریقا به نویسنده اهل زامبیا رسید". 2015. ایسنا. Accessed October 15 2017. [۱]
  23. Development Indicators Unit, Statistics Division, United Nations. "Population below national poverty line, total, percentage". Archived from the original on 12 اكتبر 2007. Retrieved 2007-10-30. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  24. Development Indicators Unit, Statistics Division, United Nations. "Population below national poverty line, rural, percentage". Archived from the original on 11 July 2017. Retrieved 2007-10-30.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  25. Development Indicators Unit, Statistics Division, United Nations. "Population below national poverty line, urban, percentage". Archived from the original on 11 July 2017. Retrieved 2007-10-30.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  26. ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ "روابط ایران و زامبیا به نقل از سفیر ایران در زامبیا".

منابع ویرایش