دولت نخست محمد مصدق
دولت نخست محمد مصدق یکی از دولت‌های دوران پادشاهی مشروطه در دورهٔ پهلوی است که از اردیبهشت ۱۳۳۰ تا تیر ۱۳۳۱ فعالیت کرد. رئیس این دولت، محمد مصدق بود.
دولت نخست محمد مصدق | |
|---|---|
 کابینه کشور شاهنشاهی ایران | |
| نخست‌وزیر ایران | |
 کابینه مصدق در روز معرفی به شاه | |
| تاریخ تشکیل | ۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ |
| تاریخ انحلال | ۱۴ تیر ۱۳۳۱ |
| افراد و سازمان‌ها | |
| رئیس کشور | محمدرضا پهلوی |
| رئیس دولت | محمد مصدق |
| پیشینهٔ رئیس دولت | نمایندهٔ مجلس شورای ملی وزیر امور خارجه (۱۳۰۲) والی آذربایجان (۱۳۰۱–۱۳۰۰) وزیر مالیه (۱۳۰۰) والی فارس (۱۳۰۰–۱۲۹۹) |
| جانشین رئیس دولت | سید باقر کاظمی |
| شمار وزیران | ۱۲ |
| وزیران کناررفته (درگذشت/استعفا/برکناری) | ۱۶ (۹ استعفا، ۶ جابجایی، ۱ برکناری) |
| شمار اعضا | ۲۶ وزیر + ۲ وزیر مشاور |
| حزب عضو | جبهه ملی ایران |
| وضعیت در مجلس | اقلیت مؤثر[۱]
۸ از ۱۳۶ (۶٪) |
| پیشینه | |
| انتخابات(ها) | انتخابات مجلس شورای ملی (۱۳۲۸) |
| دوره(های) مجلس | مجلس شانزدهم مجلس هفدهم |
| پیشین | علاء ۱ |
| پسین | مصدق ۲ |
با استعفای حسین علاء از نخست‌وزیری، مجلس شورای ملی در جلسهٔ خصوصی روز ۷ اردیبهشت ۱۳۳۰، تمایل خود به زمامداری مصدق — نمایندهٔ اقلیت و رئیس کمیسیون مخصوص نفت — را ابراز کرد و محمدرضاشاه در ۸ اردیبهشت، مصدق را به نخست‌وزیری منصوب کرد. مصدق، هیئت وزیران را در روز ۱۱ اردیبهشت به شاه، در روز ۱۲ اردیبهشت به مجلس شورای ملی، و در روز ۱۴ اردیبهشت به مجلس سنا معرفی کرد.[۲]
رأی اعتماد ویرایش
| متن مربوطه در ویکینبشته: تصمیم قانونی دایر بهابراز رایاعتماد به دولت جناب آقای دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر اردیبهشت ۱۳۳۰ |
- ابراز تمایل به نخست‌وزیری
| تاریخ | مجلس | رأی | منبع |
|---|---|---|---|
| ۷ اردیبهشت ۱۳۳۰ | شورا | ۷۹ از ۱۱۰ (۷۲٪)
|
[۳] |
| ۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ | سنا | ۲۹ از ۴۳ (۶۷٪)
|
[۴] |
- تصویب برنامه دولت
| تاریخ | مجلس | رأی | منبع |
|---|---|---|---|
| ۱۵ اردیبهشت ۱۳۳۰ | شورا | ۹۹ از ۱۰۲ (۹۷٪)
|
[۵] |
| ۱۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ | سنا | ۴۸ از ۵۱ (۹۴٪)
|
[۶] |
- تداوم برنامه دولت
| مرتبه | تاریخ | مجلس | رأی | منبع |
|---|---|---|---|---|
| اول | ۳۰ خرداد ۱۳۳۰ | شورا | ۹۱ از ۹۲ (۹۹٪)
|
[۷] |
| ۳۰ خرداد ۱۳۳۰ | سنا | ۴۱ از ۴۴ (۹۳٪)
|
[۷] | |
| دوم | ۳۰ مرداد ۱۳۳۰ | شورا | ۷۲ از ۸۱ (۸۹٪)
|
[۸] |
| ۳۰ مرداد ۱۳۳۰ | سنا | ۳۳ از ۳۶ (۹۲٪)
|
[۸] | |
| سوم | ۳ آذر ۱۳۳۰ | شورا | ۹۰ از ۱۰۷ (۸۴٪)
|
[۹] |
| ۴ آذر ۱۳۳۰ | سنا | ۳۶ از ۳۶ (۱۰۰٪)
|
[۱۰] |
توضیح: رئیس مجلس شورای ملی در رأی‌گیری‌ها شرکت نداشت.[۷]
هیئت دولت ویرایش
استعفای دولت ویرایش
با آغاز دوره هفدهم مجلس شورای ملی، وزیران استعفانامه‌های خود را در روز ۱۴ اردیبهشت ۱۳۳۱ تقدیم نخست‌وزیر کرده و امور وزارت‌خانه‌ها را به معاونان خود سپردند. محمد مصدق طبق سنت پارلمانی، استعفای خود و دولت را عصر همان‌روز به حضور شاه تقدیم کرد.[۳۱] نتیجهٔ رأی‌گیری مجلسین نسبت به ادامهٔ نخست‌وزیری مصدق به شرح زیر است:
| تاریخ | مجلس | رأی | منبع |
|---|---|---|---|
| ۱۵ تیر ۱۳۳۱ | شورا | ۵۲ از ۶۶ (۷۹٪)
|
[۳۲] |
| ۱۸ تیر ۱۳۳۱ | سنا | ۱۴ از ۳۶ (۳۹٪)
|
[۳۳] |
پس از ابراز تمایل مجلس شورای ملی و علی‌رغم نارضایتی مصدق از رأی ضعیف مجلس سنا،[۳۴] وی در روز ۱۹ اردیبهشت دوباره به نخست‌وزیری منصوب شد[۳۵] اما به دلیل مخالفت شاه با واگذاری منصب وزارت جنگ به نخست‌وزیر، مصدق در ساعات پایانی روز ۲۵ اردیبهشت استعفا داد.[۳۶]
یادداشت ویرایش
- ↑ سید باقر کاظمی وزیر امور خارجه، در دوران سفر مصدق به ایالات متحده آمریکا، به‌عنوان کفیل نخست‌وزیری به فعالیت پرداخت.[۱۱]
- ↑ تا زمان تعیین وزیر جدید، احمد زیرک‌زاده معاون وزارت اقتصاد ملی به اداره امور وزارت‌خانه پرداخت.[۱۳]
- ↑ تا زمان تعیین وزیر جدید، علی‌اصغر فروزان معاون وزارت دارایی به اداره امور وزارت‌خانه پرداخت.
- ↑ تا زمان تعیین وزیر جدید، حبیب نفیسی معاون وزارت کار به اداره امور وزارت‌خانه پرداخت.
- ↑ تا زمان تعیین وزیر جدید، هادی اشتری معاون وزارت کشاورزی به اداره امور وزارت‌خانه پرداخت.
- ↑ تا زمان تعیین وزیر جدید، عماد ممتاز معاون وزارت کشور به اداره امور وزارت‌خانه پرداخت.[۲۴]
منابع ویرایش
- ↑ Angrist, Michele Penner (2006). Party Building in the Modern Middle East. Seattle: University of Washington Press. pp. 131–132. ISBN 0-295-98646-8.
- ↑ شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ج. ۳: هیأت وزیران ایران در عصر مشروطیت (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. ص. ۲۵۸–۲۵۹. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۸-۸.
- ↑ «دیروز علاء استعفا داد - امروز مجلس تشکیل شد و به دکتر مصدق رأی تمایل داد». اطلاعات (۷۵۰۴): ۱ و ۵. ۷ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «مجلس سنا هم رأی تمایل داد». اطلاعات (۷۵۰۵): ۱ و ۸. ۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «دولت رأی اعتماد گرفت». اطلاعات (۷۵۱۱): ۱، ۵ و ۸. ۱۵ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «مجلس سنا برنامه دولت را تصویب کرد». اطلاعات (۷۵۱۴): ۱، ۵ و ۸. ۱۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ «مجلسین به دولت رأی اعتماد دادند». اطلاعات (۷۵۵۰): ۱ و ۸–۷. ۱ تیر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «دولت از مجلسین رأی اعتماد گرفت». اطلاعات (۷۵۹۸): ۸. ۳۰ مرداد ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «نطق نخست‌وزیر و چند نفر از نمایندگان». اطلاعات (۷۶۷۵): ۲–۱ و ۸–۷. ۴ آذر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «سناتورها باتفاق آراء رأی اعتماد دادند». اطلاعات (۷۶۷۵): ۱، ۵ و ۸. ۴ آذر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «جلسات هیئت دولت از این پس در کاخ ابیض تشکیل خواهد شد». اطلاعات (۷۶۳۶): ۱. ۱۵ مهر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «دکتر مصدق قبول زمامداری نمود». اطلاعات (۷۵۰۵): ۱. ۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «استعفای وزیر کشور و انتخاب وزیر جدید». اطلاعات (۷۵۸۲): ۸. ۱۰ مرداد ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «معرفی وزیر اقتصاد ملی». اطلاعات (۷۵۱۳): ۸. ۱۷ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ «امروز صبح آقای دکتر مصدق وزیران جدید را معرفی نمود». اطلاعات (۷۶۷۸): ۱. ۹ آذر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۱۶٫۰۰ ۱۶٫۰۱ ۱۶٫۰۲ ۱۶٫۰۳ ۱۶٫۰۴ ۱۶٫۰۵ ۱۶٫۰۶ ۱۶٫۰۷ ۱۶٫۰۸ ۱۶٫۰۹ ۱۶٫۱۰ «دولت جدید و برنامه». اطلاعات (۷۵۰۹): ۱. ۱۲ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ «سه وزیر جدید امروز معرفی شدند». اطلاعات (۷۶۲۵): ۱. ۲ مهر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ «وزیران جدید حضور ملوکانه معرفی شدند». اطلاعات (۷۶۸۹): ۸. ۲۱ آذر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ «وزیران فرهنگ و دارائی هم استعفا دادند». اطلاعات (۷۶۸۰): ۱. ۱۱ آذر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «وزیر جدید دارائی». اطلاعات (۷۷۶۷): ۴. ۲۳ اسفند ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «آقای امیرعلائی بسمت وزیر مشاور منصوب شد». اطلاعات (۷۷۳۵): ۸. ۱۶ بهمن ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «استعفای کفیل دادگستری قبول نشده است». باختر امروز (۸۱۲): ۸. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «دیروز عصر وزیر جدید فرهنگ معرفی شد». اطلاعات (۷۵۸۳): ۱. ۱۴ آذر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ ۲۴٫۲ «استعفای وزیر کشور». اطلاعات (۷۷۰۷): ۱. ۱۴ دی ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «وزیر جدید کار معرفی شد». اطلاعات (۷۷۲۰): ۱ و ۸. ۲۹ دی ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «استعفای وزیر کشاورزی». کیهان (۲۵۷۸): ۸. ۱۰ آذر ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «مصاحبه با وزیر جدید کشور». اطلاعات (۷۷۴۲): ۸. ۲۴ بهمن ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «وزیر جدید کشور نزد نخست‌وزیر». اطلاعات (۷۷۷۰): ۸. ۲۶ اسفند ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ «معاونین نخست‌وزیر بحضور ملوکانه معرفی شدند». اطلاعات (۷۵۱۵): ۸. ۲۱ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «سرپرستی اداره تبلیغات». اطلاعات (۷۵۱۴): ۸. ۱۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «نخست‌وزیر ساعت ۵ بعدازظهر امروز استعفانامه خود را بحضور ملوکانه تقدیم می‌کند». کیهان (۲۷۴۷): ۱–۲. ۱۴ تیر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «جلسه خصوصی». کیهان (۲۷۴۸): ۸. ۱۵ تیر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «در جلسه خصوصی امروز سنا ۱۴ نفر از ۳۶ نفر عده حاضر به نخست‌وزیری مجدد دکتر مصدق ابراز تمایل کردند». کیهان (۲۷۵۱): ۱ و ۸. ۱۸ تیر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «سناتورها بعرض رسانیدند که ۱۴ رأی تمایل دیروز سنا برای تشکیل مجدد کابینه از طرف آقای دکتر مصدق کافی است». کیهان (۲۷۵۲): ۱ و ۸–۷. ۱۹ تیر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «فرمان نخست‌وزیری آقای دکتر مصدق صادر شد». کیهان (۲۷۵۳): ۱ و ۸. ۲۱ تیر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
- ↑ «دیشب دکتر مصدق از نخست‌وزیری استعفا داد». کیهان (۲۷۵۸): ۱ و ۸–۷. ۲۶ تیر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.