زغال‌اخته
زغال‌اخته یا زغال (نام علمی: Cornus mas) درختچه بلند یا درخت کوچک برگریز (خزان‌کننده) از خانوادهٔ گیاهان گلدار دولپه‌ای و تیرهٔ زغال‌اخته‌ایان است که درخت آن در ایران به بلندی ۲ تا ۳ متر و قطر ۱۵ تا ۱۹ سانتی‌متر می‌رسد. این گیاه بومی غرب آسیا تا جنوب اروپا (ایران، آذربایجان، ارمنستان، آسیای جنوب غربی و اروپای جنوبی) است. میوهٔ آن نیز زغال‌اخته یا زغال نامیده می‌شود.[۱][۲]
| زغال‌اخته | |
|---|---|
| |
| شاخه‌های میوه‌دار زغال‌اخته | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | آستریدها |
| راسته: | زغال‌اخته‌سانان |
| تیره: | زغال‌اخته‌ایان |
| سرده: | زغال‌اخته‌ها |
| گونه: | C. mas |
| نام دوبخشی | |
| Cornus mas | |
پوست تنه این درخت قهوه‌ای است و برگ‌هایش تخم‌مرغی شکل با حاشیه صاف و انتهایی نوک‌دار و پشت‌برگ کمرنگ است. هر برگ سه تا پنج رگبرگ دارد. گل‌های زغال‌اخته کوچک، زردرنگ و زودرس هستند و در پایان زمستان بر درخت پدیدار می‌شوند. میوه آن شفت آویزان و به‌شکل بیضی کشیده و به رنگ سرخ تیره و به درازای تقریباً ۱۵ تا ۲۰ میلی‌متر است. در ایران این درخت در الموت غربی (قزوین) در روستاهای هیر، سوگاه، دربند، تلاتر، پرچکوه، فشک، رشکین، قسطین، روح آباد، پررود، امامزاده هارون و دیگر روستاهای بخش طارم سفلی قزوین مانند اسفستان، مزرعه کبریتی، زاجکان علیازاجکان سفلی ، مرشون ، شیخلر، یوزباشی چای و چند روستای دیگر و در ارسباران (کلیبر، هوراند، خداآفرین، کلالق، خانه خسرو، قلعه دره سی، جانانلو، مردانقم، چایکندی و سایر مناطق ارسباران) می‌روید.[۳]
میوه زغال‌اخته ترش مزه است. از میوهٔ رسیدهٔ این گیاه کمپوت و مربا تولید کرده یا به صورت خشکبار مانند آلبالوی خشک مصرف می‌شود.[۴]
جشنواره زغال اخته
ویرایشهیر، روستایی در ۷۰ کیلومتری شمال قزوین و در دل کوه‌های البرز است. این روستا به خاطر قرار گرفتن در میان کوه‌های بلند، دارای اقلیمی است که برای بارآوری زغال‌اخته مناسب است. می‌توان ادعا کرد که «زغال‌اخته» نمادی از هویت هیر است. در اواخر تابستان میوه‌های رسیده در اغلب دکان‌های اطراف خیابان اصلی به فروش می‌رسند. در سال‌های اخیر فرمانداری کلیبر با برگزاری جشنواره زغال‌اخته برای ترویج تولید تجاری و بازاریابی این میوه‌ها تلاش کرده‌است.[۵]
همزمان با آغاز فصل برداشت زغال‌اخته، جشن شکرگزاری همراه با آیین‌های محلی و سنتی در روستای هیر استان قزوین برگزار می‌شود. بیش از ۸۵ درصد زغال‌اختهٔ ایران در باغات الموت استان قزوین تولید می‌شود و بیشترین تعداد از این درختان در روستای هیر از توابع بخش الموت استان قزوین وجود دارد.[۶]
خواص دارویی زغال‌اخته
ویرایشطبق نتایج به دست آمده در یک مطالعه اخیر، چنین استنباط می‌شود که مصرف میوهٔ زغال‌اخته دارای آثار هیپوگلیسمیک بوده‌است و می‌تواند سبب بهبود تغییرات بافتی لوزالمعده در جریان بیماری کووید ۱۹ گردد که شاید این اثرات به خاطر وجود آنتوسیانین‌ها و سایر ترکیبات آنتی‌اکسیدانی موجود در میوه باشد.[۷][۸] خواص دارویی دیگر زغال‌اخته نیز به‌صورت گسترده تحت مطالعه قرار گرفته که در درمان بیماری‌های دیگری همچون دیابت مؤثر است و در مجلات تخصصی گزارش شده‌است.[۹][۱۰]
چوب زغال‌اخته
ویرایشچوب زغال‌اخته چگالی بالایی دارد و، برخلاف چوب‌های دیگر، در آب غوطه‌ور نمی‌شود. به‌خاطر این مشخصه چوب مذکور در ساخت دسته ابزارها و قطعات ماشین‌ها ارزش ویژه‌ای دارد.[۱۱] بعد از قرن هفتم قبل از میلاد یونانی‌ها چوب زغال را در ساخت نیزه و کمان استفاده کردند.[۱۲] گستردگی استفاده از چوب زغال در اسلحه‌سازی باعث شد در اشعار یونانی مربوط سروده شده در قرون چهارم و سوم قبل از میلاد، زغال‌اخته با نیزه مترادف شود.[۱۲] در ایتالیا، چوبدستی چوپانان crognolo یا grugnale، به معنی درخت زغال، نامیده می‌شود.[۱۳] تا سال‌ها قبل، چوبدستی‌های تهیه شده از درخت زغال به صورت عمده در بازار مکاره شهر اهر معامله می‌شد. از آنجا که اغلب این چوب‌ها از جنگل‌های ارسباران می‌آمد، دولت برای حفاظت از محیط زیست خرید و فروش این‌گونه چوبدستی‌ها را محدود کرده‌است.
نگارخانه
ویرایش-
طرحی از گیاه زغال‌اخته -
درختان زغال‌اخته -
میوه زغال‌اخته -
گل زغال‌اخته -
زغال‌اخته رسیده روی درخت -
زغال‌اخته کال -
درخت زغال‌اخته در زمستان
پانویس
ویرایش- ↑ ثابتی، جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران، ۲۵۸.
- ↑ ویکی‌پدیای انگلیسی
- ↑ ثابتی، جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران، ۲۵۸.
- ↑ فرهنگ فارسی معین
- ↑ http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=13920621000144
- ↑ «جشنوارهٔ زغال‌اخته در روستای هیر منطقهٔ الموت قزوین». خبرگزاری مهر. ۲۰۱۶-۰۹-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۱.
- ↑ فاطمه شمسی، صدیقه عسگری، محمود رفیعیان، سمیه کاظمی، آزاده عادل نیا. "اثر میوهٔ زغال اخته (Cornus mas L.) بر قند خون، انسولین و هیستوپاتولوژی پانکراس در موش‌های صحرایی دیابتی شده با آلوکسان." مجله دانشکده پزشکی اصفهان 29, no. 147.
- ↑ Jayaprakasam, B. , Olson, L. K. , Schutzki, R. E. , Tai, M. H. , & Nair, M. G. (2006). Amelioration of obesity and glucose intolerance in high-fat-fed C57BL/6 mice by anthocyanins and ursolic acid in Cornelian cherry (Cornus mas). Journal of agricultural and food chemistry, 54(1), 243-248.
- ↑ Asgary, S. , Kelishadi, R. , Rafieian-Kopaei, M. , Najafi, S. , Najafi, M. , & Sahebkar, A. (2013). Investigation of the Lipid-Modifying and Antiinflammatory Effects of Cornus mas L. Supplementation on Dyslipidemic Children and Adolescents. Pediatric cardiology, 34(7), 1729-1735.
- ↑ Narimani-Rad, M. , Lotfi, A. , Abbasi, M. M. , & Abdollahi, B. (2013). The Effect of Cornelian Cherry (Cornus mas L.) Extract on Serum Ghrelin and Corticosterone Levels in Rat Model. Group, 329, 190-2.
- ↑ F. Demir, I. Hakki Kalyoncu, Some nutritional, pomological and physical properties of cornelian cherry (Cornus mas L.), Journal of Food Engineering,2003, 60,335–341
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Markle, Minor M. , III (Summer 1977). "The Macedonian Sarrissa, Spear and Related Armor". American Journal of Archaeology. 81 (3): 323–339 [324]. doi:10.2307/503007. JSTOR 503007.
- ↑ "Il Buttero" (به ایتالیایی). Associazione Butteri d'Alta Maremma. Archived from the original on 8 March 2007. Retrieved July 2011.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(help)
منابع
ویرایش
- ثابتی، حبیب‌الله. جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Cornus mas». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۱.