علی اکبر علیخانی

 

علی‌اکبر علیخانی
علی‌اکبر علیخانی در همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه – خرداد 1403
بنیانگذار همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه
اطلاعات شخصی
زاده	۱ تیر ۱۳۴۷ چهارمحال و بختیاری، ایران
ملیت	ایرانی
فرزندان	ریحانه و هستی
تحصیلات	دانشگاه تهران (دکتری اندیشه سیاسی)
رشته فعالیت	اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی
وبگاه	https://rtis2.ut.ac.ir/cv/a.alikhani

علی‌اکبر علیخانی (زاده اول تیرماه 1347)، استاد دانشگاه تهران، پژوهشگر و نظریه‌پرداز در حوزه اندیشه سیاسیِ اسلام و اسلامی، فلسفه سیاسی، مطالعات صلح و روش‌شناسی است. علیخانی که از نوجوانی عاشق مطالعه و پژوهش بوده، تمام عمر خود را در مراکز علمی و پژوهشی سپری کرده است. وی متخصص حوزه علوم و اندیشه سیاسی و مطالعات اسلامی است فعالیت‌های پژوهشی و دانشگاهیِ خود را به طور جدی از سال 1374 پس از فراغت از تحصیل در مقطع فوق لیسانس آغاز کرد و از آن زمان تا کنون بیش از 60 مقاله در مجلات علمی داخلی و بین‌المللی، بیش از 70 مقاله یا فصلی از کتاب در کتاب‌های مجموعه مقالاتِ ملی و بین‌المللی، و بیش از 20 عنوان کتاب نوشته یا سرویراستار آن بوده است. او همچنین طی چند دهه گذشته مؤسس چند فصلنامه علمی‌پژوهشی و عضو هیئت تحریریه بیش از ده فصلنامه عملی پژوهشی بوده، و در ده‌ها همایش ملی و بین‌المللی شرکت و سخنرانی کرده است.

زندگی

علی‌اکبر علیخانی در سال 1347 در شهر فرادامنه(فرادنبه) استان چهارمحال و بختیاری به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه خود گذراند. در سال 1365 وارد دانشکده الهیات دانشگاه تهران شد و در رشته الهیات و معارف اسلامی به تحصیل پرداخت. در اواخر نیمسال دوم از ادامه تحصیل در دانشکده الهیات انصراف داد و در سال بعد مجددا در کنکور ورودی دانشگاه امام صادق شرکت کرد و پذیرفته شد. وی مدرک کارشناسی ارشد خود را در سال 1374 در رشته معارف اسلامی و علوم سیاسی از دانشگاه امام صادق و دکترای خود را درسال 1382 از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در رشته اندیشه سیاسی غرب دریافت کرد. دکتر علیخانی از سال 1375 به عنوان عضو وابسته و پژوهشگر پاره وقت در مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه کار کرد، در سال 1389 به عنوان عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی مشغول به کار شد. در سال 1384 با استعفا از این پژوهشگاه، به عضویت هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در آمد. دکتر علیخانی از اواسط سال 1388 از پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به دانشگاه تهران مأمور شد و از ابتدای سال 1390 رسما به دانشگاه تهران انتقال یافت و از آن زمان تا کنون به عنوان عضو هیأت علمی این دانشگاه به تدریس و تحقیق اشتغال دارد.

اندیشه

علیخانی نیز مانند هر پژوهشگر دیگری به موضوعات و حوزه‌هایی پرداخته که جامعه و نظام سیاسی را دارای مسئله و مشکل در آن زمینه می‌دانسته و مسئولیت اجتماعی او ایجاب می‌کرده که در حد توان و رسالت علمی، در جهت حل آن‌ها قدم بردارد. وی با اعتقاد به اینکه بدترین و خسارت بارترین پدیده جوامع امروز خشونت و جنگ به هر عنوان و به هر دلیل است که در جهالت و خودخواهی انسان ریشه دارد، بخشی از فعالیت‌های علمی و دانشگاهی خود را تلاش برای گسترش صلح و نفی جنگ و خشونت تعریف کرده است. به همین دلیل پاره‌ای از فعالیت‌های علمی و عملیِ خود را بر موضوع «صلح و حل منازعه» متمرکز کرد که علاوه بر انتشار کتاب و مقالات علمیِ متعدد در این موضوع، در سال 1397 دبیرخانه دائمی همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه را در دانشگاه تهران تأسیس و تا سال 1403 پنج دوره از این همایش بین‌المللی را برگزار کرد. از دیگر اقدامات وی در این خصوص، پیگیری چندساله و تأسیس رشته مطالعات صلح و حل منازعه در مقطع فوق لیسانس و دکترا در دانشگاه تهران است. یکی دیگر دغدغه‌های علمی و حوزه‌های پژوهشیِ علیخانی بحث عدالت و مفاهیم مرتبط با آن مثل انصاف، برابری، قسط، حق، و ... بوده چون نبود عدالت در جامعه را یکی از ریشه‌های اصلی انواع مشکلات و عقب‌ماندگیِ جامعه می‌دانست و تلاش کرده در این راه پژوهش‌هایی را انجام دهد. از دیگر حوزه‌هایی که وی پرداختن به آن را ضروری می‌دانسته، اخلاق سیاسی و نسبت اخلاق و سیاست، کرامت انسانی، حقوق اقلیت‌ها و حقوق بشردوستانه، و مواردی از این قبیل بوده است. گذشته از اینکه عمده مباحث فوق را علیخانی از منظر اسلام بحث کرده است، بخشی از مباحث وی نیز به طور مستقل به بحث اسلام و سیاست و مفاهیم بنیادین سیاسی در اسلام و حکومت نبوی و حکومت علوی اختصاص دارد.

حیطه‌های پژوهشی و تخصصی

تخصص دانشگاهی علیخانی علوم سیاسی و به صورت خاص‌تر اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی است. به‌رغم اینکه وجه غالبِ این علوم در دنیای امروز هم به لحاظ روشی و هم به لحاظ محتوایی عمدتاً کشورهای پیشرفتۀ غربی است، اما تمرکز پژوهشیِ علیخانی اندیشه و فلسفۀ سیاسی در دین اسلام به معنی قرآن، سنت، و سیره، و جهان اسلام به معنی متفکران مسلمان است. وی مفاهیم بنیادین و فرایندهای سیاست و حکمرانی را با رویکرد امروزی در دین اسلام، تمدن اسلامی و جهان معاصر اسلام مطالعه و تحقیق کرده است. حیطه‌های پژوهشی و تخصصی علیخانی را از جمله می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

1.ابعاد مختلف سیاست، حکمرانی و مفاهیم سیاسی در اسلام اولیه ]قرآن، سنت پیامبر و سیره امام علی با رویکرد امروزی[؛

2.اندیشه‌های سیاسی متفکران جهان اسلام؛

3. فلسفه سیاسیِ اسلام و اسلامی ؛

4. مطالعات صلح، همزیستی و رواداری در اسلام؛

5. جنگ و جهاد و ریشه‌های خشونت و تندروی در جهان اسلام؛

آثار علمیِ علیخانی که در پایان‌آمده اند بهتر می‌توانند حوزه‌های پژوهیِ او را نشان دهند.

نوآوری‌های برجستۀ علمی

برخی از ابداعات مهم و برجسته علی‌اکبر علیخانی در حوزه دانش و پژوهش به شرح زیر است:

1. ابداع روش تحقیق لایه‌ای برای اندیشه‌پژوهی: روش لایه‌ای یک روش تحقیق جدید و مختص انجام پژوهش در حوزه اندیشه اعم از اندیشه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، حقوقی، مدیریتی، ادبی، هنری و... است. این روش تحقیق جدید در سال 1401 در کتاب «روش لایه‌ای در اندیشه‌پژوهی» توسط مؤسسه انتشارت نگاه معاصر منتشر شده است.
2. ارائه نظریه زنجیره‌ای برای جریان‌پژوهی: بسیاری از پدیده‌های انسانی و اجتماعی به صورت جریانی به وجود می‌آیند و در حوزه‌های مربوط تأثیر گذارند یا تحولات جوامع بشری را رقم می‌زنند. نظریه زنجیره‌ای در جریان‌پژوهی به مخاطبان و متخصصان کمک می‌کند تا چگونگی ظهور، تداوم و تأثیرگذاریِ جریانیِ پدیده‌های انسانی و اجتماعی را فهم کنند. این نظریه به همراه روش تحقیق متناسب با آن در بهار سال 1403 در کتاب «نظریه و روش زنجیره‌ای در جریان‌پژوهی» توسط مؤسسه انتشارت نگاه معاصر منتشر شده است.
3. ابداع روش تحقیق زنجیره‌ای برای جریان‌پژوهی: در کنار نظریه زنجیره‌ای در جریان‌پژوهی برای فهم چگونگی، چیستی، چرایی و نحوۀ ظهور، تداوم و تأثیرگذاری جریان‌های انسانی و اجتماعی، یک روش تحقیق به همین نام برای انجام پژوهش در جریان‌های انسانی و اجتماعی ارائه شده است. چنانکه اشاره شده این روش به همراه نظریه زنجیره‌ای در سال 1403 در کتاب «نظریه و روش زنجیره‌ای در جریان‌پژوهی» توسط مؤسسه انتشارت نگاه معاصر منتشر شده است.
4. ارائه نظریه و روش نظریه‌پردازیِ ارته: ارته که نام نظریه و روش نظریه‌پردازیِ ابداع شده است مفهومی برگرفته از ایران باستان است که تقریباً معادل مفهوم نظریه در دنیای امروز به شمار می‌رود. این نظریه در کتاب «نظریه و روش نظریه‌پردازیِ ارته» توسط مؤسسه انتشارت نگاه معاصر در حال آماده‌سازی برای انتشار است. در این کتاب یک چارچوب نظری برای نظریه‌پردازی، و یک روش برای نظریه پردازی ارائه شده است.

اندیشه‌ها و دیدگاه‌ها

اغلب قریب به اتفاق اندیشه‌ها و دیدگاه‌های علیخانی به نوعی با اسلام و علوم و اندیشه سیاسی که حوزه تخصصی ایشان است مرتبط است. این اندیشه‌ها یا خوانش و تفسیری از دین اسلام به معنی قرآن و سنت و سیره را شامل می‌شود، یا بررسیِ اندیشه‌ها و دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان و کشورهای اسلامی است که به طور غیرمستقیم با دین اسلام ارتباط پیدا می‌کند. صبغه و رویکرد کلی مباحث علیخانی اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی است. ویژگی دیگر اندیشه‌های علیخانی این است که یا به طور مستقیم به مسائل ایران نیز پرداخته، یا به طور غیر مستقیم همیشه ایران را مد نظر داشته است. در ادامه به برخی اندیشه‌ها و دیدگاه‌های وی در برخی موضوعات اشاره می‌شود.

1. صلح، همزیستی، رواداری و خشونت

اندیشه‌ها و دیدگاه‌های علیخانی را در باب صلح، همزیستی، رواداری، مدارا، سعه صدر، خشونت و جنگ را می‌توان در کتاب وی با عنوان «اسلام و همزیستی مسالمت‌آمیز؛ چالش جهان مدرن برای زندگی»، و بیش از ده مقاله او یافت که به‌طور مستقیم در این موضوع نوشته شده است. وی در سایر آثار خود نیز به تناسبِ مباحث، موضوع صلح و خشونت را نیز مطرح کرده است. برخی اندیشه‌های وی در این موضوع در پی می‌آیند.

1-1. خشونت؛ یک خسران همگانی. علیخانی در بحث «صلح نهادینه؛ دستاورد بیشتر هزینه کمتر»، با رویکرد فلسفه سیاسی به تحلیل علل و هزینه‌های [[خشونت می‌پردازد و با این باور که هر جنگ و خشونتی هیچ برنده‌ای ندارد تصریح می‌کند که در هر جنگ و خشونتی همه بازنده‌اند از جمله طرفی که به ظاهر پیروز شده است. وی اصولی ارائه می‌دهد که بر مبنای آن تمام طرف‌های درگیر و مدعی، بر اساس آن بتوانند با «کمترین هزینه» به «بیشترین دستاورد» در شرایط صلح برسند در‌حالی‌که در شرایط ناصلح، در مجموع دستاورد همه کمتر، و هزینه همه بیشتر می‌شود. وی در نهایت «پنج بازنگری» در: «برنامه‌های آموزشی، تربیتی و فرهنگی»، «باورها، اعتقادات، و خوانش ادیان»، « ساختارها، نظام حقوقی و قضایی، و قوانین داخلی»، «ساختارها و قوانین بین‌المللی»، «سازوکارها و نظام‌های گزینش سازمان‌ها» را با هدف عادلانه‌تر و صلح‌آمیزتر کردن، به عنوان راهکارهای تحقق صلح نهادینه پیشنهاد می‌دهد.

1-2. صلح سرد و صلح گرم: علیخانی با تقسیم صلح به صلح سرد و صلح گرم، به تعریف و بیان شاخص‌های هر کدام می‌پردازد و ضرورت گذار از صلح سرد به صلح گرم را مطرح می‌کند. وی به الزامات و آفات این گذار نیز اشاره می‌کند. او در جای دیگر از همزیستی سرد و همزیستی گرم سخن گفته و به تعریف و انواع آن پرداخته است.

1-3. انواع و علل خشونت و تفاوت خشونت با دفاع و مجازات : علیخانی به دسته‌بندی انواع خشونت و بیان علل آن می‌پردازد و خشونت را ذاتا یک عمل غیراخلاقی و غیرقانونی می‌داند که هیچ دلیل و توجیهی نمی‌تواند آن را موجه و مشروع کند. بنابراین چیزی به نام خشونت قانونی یا مشروع یا موجه نمی‌تواند وجود داشته باشد چون خشونت نقیض قانونی یا مشروع یا موجه بودن است. اما دفاع که یک امر عقلی و انسانی و ضروری است و مجازات که به موجب یک نظام حقوقیِ از قبل تعریف و توافق شده در جامعه انجام می‌شود با خشونت تفاوت دارد. البته ممکن است برخی قوانین و مجازات‌ها ناعادلانه یا خشن باشند یا با جرم تناسبی نداشته باشند یا اینکه هدف از مجازات را که بازدارندگی است برآورده نکنند، این قوانین را باید اصلاح کرد ولی تا زمانی که به عنوان قانون وجود دارند نمی‌توان آن‌ها را مصداق خشونت دانست.

1-4. راهبردهای متعدد صلح، همزیستی و رواداری در اسلام: علیخانی راهبردهای متعددی برای صلح، همزیستی و رواداری از قرآن و سنت استخراج و تبیین و تحلیل کرده و آن‌ها را در پنج حوزه دسته بندی کرده که عبارتند از: راهبردهای نظری و معرفتی، راهبردهای انسانی و اخلاقی، راهبردهای سیاسی و قانونی، راهبردهای پیش برنده و راهگشا، و راهبردهای عینی و عملی.

1-5. دفاعی بودن تمام آیات جنگ و جهاد در قرآن: علیخانی با استناد به شأن نزول آیات قرآن، تفاسیر مختلف، و استدلال‌های عقلی، نشان می‌دهد که تمام آیات جنگ و جهاد در قرآن دفاعی است و هیچ آیه‌ای به هیچ دلیلی به هیچ مسلمانی اجازه آغاز به جنگ و خشونت را نمی‌دهد.

1-6. دفاعی بودن تمام جنگ‌های پیامبر اکرم: علیخانی معقتد است هیچ دلیل قرآنی، روایی و عقلی وجود ندارد که پیامبر اکرم برای گسترش اسلام یا مسلمان کرده مردم جنگیده باشد، بلکه همه جنگ‌های آن حضرت ماهیت دفاعی داشته است. ضمن اینکه وی با استناد به متون تاریخی اعتقاد دارد در مورد برخی جنگ‌های پیامبر اکرم غلوّ شده است. وی می‌نویسد: غزوه‌های پیامبر را 26 و 27 و سریه‌ها را از 35 تا 66 نوشته‌اند که میانگین آن عدد 47 است. دلیل اختلاف این است که برخی از این‌ها به حدی محدود در حد یک مأموریت نظامی بوده که مورخان آن را جنگ به حساب نیاورده‌اند. از مجموع میانگین 74 غزوه و سریه، حدود پنج یا شش مورد آن به درگیری جدی نظامی منجر شده و میانگین کشته‌های جنگ‌های پیامبر از دو طرف(مسلمانان و کفار) از ظهور اسلام تا وفات آن حضرت، حدود 540 نفر بوده است و این آمار بجز واقعۀ بنی قریظه است که در صحت آمار آن خدشه جدی وارد است، علیخانی در تحلیل موردیِ این واقعه، با ده دلیل عقلی و تاریخی آمار کشته‌های این واقعه را نادرست دانسته است.

1-7. ریشه‌های خشونت، جنگ و افراطی‌گری در جهان اسلام: اگر طبق دیدگاه علیخانی در قرآن و سنت راهبردهای فراوانی برای صلح و همزیستی وجود دارد، و اگر تمامی آیات قرآن دفاعی است و هیچ آیه‌ای اجازه آغازِ هیچ جنگ و خشونتی را نمی‌دهد، و اگر جنگ‌های پیامبر صرفا دفاعی بوده است، پس چرا از زمان رحلت پیامبر اکرم تا به امروز، جهان اسلام با انواع جنگ‌ها و خشونت‌ها آن هم به اسم اسلام درگیر بوده و این همه خشونت و خونریزی رخ داده است که تا به امروز ادامه دارد. علیخانی در کتاب خود به این پاسخ و نتیجه می‌رسد که روحیه و فرهنگ خشونت از دوره جاهلیت وارد اسلام شده و در طی قرون در پیوند با قدرت و ثروت خود را باز تولید کرده و استبداد حاکمان نقش اساسی در آن داشته است وی معتقد است پیامبر اکرم در طول 23 سال رسالت خود تحولات شگرفی در جامعه جاهلی پدید آورد، مردمان را از بت پرستی و بَدَویت نجات داد و اصول انسانی و اخلاقیِ بسیاری وارد جامعه آن روز کرد، ولی فرهنگِ صدها بلکه هزاران سالۀ جاهلی که در روح و جان مردم ریشه دوانده بود به آسانی امکان تغییر طی 23 سال را نداشت، به همین دلیل بلافاصله پس از رحلت رسول اکرم، بسیاری از ارزش‌های جاهلی و تعصبات قومی و قبیله‌ای دوباره سر برآورد و این بار در قالب اسلام و به اسم دین زنده شد که یکی از مهمترین آن‌ها روحیه و فرهنگِ خشونت بود. وی تلاش کرده با استناد به پژوهش‌های متفکران جهان عرب، نمونه‌هایی از فرهنگ خشونت جاهلی را که پس از اسلام دوباره زنده شدند و تداوم پیدا کردند نشان دهد. علیخانی ریشه‌های افراطی گری، تندروی و خشونت را در برخی کشورهای اسلامی فرهنگ این کشورها می‌داند که ربطی به اسلام اولیه به معنی قرآن و سنت ندارد، با اینحال طبیعی است که افراد و گروه‌های سیاسی از ظرفیت و قابلیت دین و مقدسات در جهت تحریک مردم، جلب و جذب طرفداران، و توجیه رفتارهای خود استفاده کنند.

1-8. نسبت اخلاق و خشونت: علیخانی بر مبنای خوانشی که از اندیشه سیاسی اسلام دارد خشونت را ذاتا یک عمل ضد اخلاقی می‌داند و معتقد است هیچ دلیل و توجیه اخلاقی نمی‌تواند خشونت را مجاز کند. اخلاق مبنا و هدف ادیان الهی از جمله اسلام است اخلاق تجلیِ روح خدایی انسان و شکوفایی انسانیتِ انسان است و خشونت به عنوان یک عمل ذاتا ضد اخلاقی نمی‌تواند هیچ جایگاهی در ادیان الهی یا فرایند انسانیت داشته باشد. چنانکه گفته شد خشونت با دفاع و مجازات تفاوت دارد.

1-9. نسبت کرامت انسانی و خشونت: علیخانی تلاش کرده با استناد به قرآن، سنت و سیره، کرامت انسانی را به عنوان یک اصل مهم در نظام آفرینش و دین اسلام نشان دهد که تحت هیچ شرایطی از انسان زایل نمی‌شود. یعنی کرامت انسانی را بخشی از ذات انسان می‌داند که همزمان با دمیده شدن روح الهی در انسان، در وجود او تجلی پیدا کرد. کرامت انسانی بخشی از ماهیت و ذات انسانیِ انسان است، کسانی که به هر دلیلی و به هر صورت کرامت انسانی را نادیده می‌گیرند به صراحت بر خلاف دستور خداوند و آموزه‌های اسلامی عمل کرده اند. خشونت اولین و مهمترین عاملی است که موجب نادیده گرفته شدن کرامت انسانی می‌شود.

1-10. نسبت عدالت و خشونت: علیخانی در مقاله‌ای سه نسبت عدالت و خشونت را بحث می‌کند که عبارتند از: نسبت مفهومیِ عالت و خشونت، نسبت پیشینیِ عدالت و خشونت، و نسبت پسینیِ عدالت و خشونت. نتیجه‌ای که می‌گیرد اینکه خشونت و عدالت نقیض یکدیگرند، «وقتی خشونت از در وارد می‌شود عدالت از پنجره فرار می‌کند»، هر خشونتی ناعادلانه و ضد عدالت است، عدالت برای تحقق و اجرا به دانش، تفکر، تخصص، خردمندی، آرامش و امنیت نیاز دارد و خشونت ضد تمام این هاست. هیچ حقی با خشونت احقاق، و هیچ عدالتی با خشونت اجرا نمی‌شود، بلکه خشونت موجب پایمال شدن حق و عدالت در حد گسترده می‌شود و حتی برای اجرای عدالت، توسل به خشونت مجاز نیست چون این دو نقیض یکدیگرند. این‌ها از جمله مباحثی است که علیخانی تلاش کرده در مقالات خود با ارائه دلایل و استدلال‌های عقلی و با استناد به قرآن و سنت نشان دهد. وی معتقد است حق و عدالت دستاویزی برای افراد، گروه‌ها، و حکومت‌هاست تا به وسیله آن مردم را تحریک کنند و در جهت اهداف و منافع خود به کار ببندند.

1-11. راهکارهای معرفتی-عملیِ تحقق صلح اسلامی: علیخانی ریشه خشونت، افراط گرایی و تند روی در جهان اسلام را نتیجۀ ده خَلط نظری مفهومی و معرفت شناختی می‌داند و راه حلی که برای تحقق صلح یا دست کم خشونت نورزیدن به اسم اسلام می‌دهد ده تفکیک و تمایز معرفت شناختی است که عبارتند از: 1. تمایز بین اسلام و مسلمانان؛ 2. تمایز بین اسلام و فرهنگ اسلامی؛ 3. تمایز بین اسلام و علوم اسلامی؛ 4. تمایز بین اسلام تاریخی و اسلام فراتاریخی؛ 5. تمایز بین اسلام دنیوی و اسلام اخروی؛ 6. تمایز بین اسلام نظام‌مند و اسلام متناقض؛ 7. تمایز بین اسلام و مسائل کشورهای اسلامی؛ 8. تمایز بین اسلام و موضوعات عقلی و انسانی؛ 9. تمایز بین شخص پیامبر و مؤمنان؛ 10. تمایز بین شرایط حضور پیامبر با شرایط غیرحضور.

1-12. علل اصلی تندروی و خشونت در جامعه و فرهنگ سیاسی ایران: علیخانی ریشه افراط گرایی، تند روی و خشونت را در جامعه و فرهنگ سیاسی ایران و پدیده‌هایی مثل«غیریت سازی»، دو قطبی سازیِ «خود -دیگری» و «خودی غیر خودی»، «تنفرزایی» را به چند علت اصلی می‌داند. نخست «انگیزه‌های اسلامی»، دوم ایدئولوژی کُمُسوسیالیسم یا همان فرهنگ ریشه دار چپ مارکسیستی و کمونیستی که به طور عمیق وارد جامعه ایران شده و فرهنگ، دین، مذهب، و نگرش‌های سیاسی اجتماعیِ ایران را تحت تأثیر قرار داده است. به نظر وی این ایدئولوژی به دو دلیل در ذهن و ضمیر ایرانیان نشست و کاملا بومی جلوه نمود، نخست به این دلیل که الگوهای روسی و کمونیستیِ غیریت سازی و سپس محو و نابود کردن مخالفان سیاسی یا پرونده سازی برای آنان به شیوه‌های مختلف، برای پادشاهان و حاکمان مستبد ایران دلنشین بود و خوب کار می‌کرد. دوم اینکه آموزهای سوسیالیستی با روحیات و فرهنگ اسلامی و فرهنگ عمومی سازگار می‌نمود و به سرعت با آن عجین شد و بسیاری از روحانیان، مذهبیون، روشنفکران و فعالان سیاسی که به هر دلیل تجدد غربی و لیبرالیسم را نمی‌پسندیدند از سوسیالیسم تأثیر پذیرفتند و به سرعت و اغلب ناخودآگاه آموزه‌های آن را به بخشی از فرهنگ و باورهای خود تبدیل کردند. حتی کسانی که طرفدار لیبرالیسم و تجدد بودند روحیات ایدئولوژیک کموسوسیالیستی در ذهن و نگرش‌های آنان رسوخ کرد. از سوی دیگر اغلب آموزه‌های سوسیالیستی در قالب مفاهیم دینی و قرآنی بازتولید و بومی‌سازی شد و به بخشی از گفتمان اسلامی و انقلابی تبدیل گردید. مثلا مفهوم سرمایه‌داری در فرهنگ مارکموسوسیالیستی با مفهوم تکاثر ثروت در اسلام، مفهوم امپریالیسم جهانیِ با استکبار و طاغوت در قرآن، مفهوم طبقه پرولتاریا و کارگران با مستضعف و مستضعفان، فقر و نداری و بدبختی با زهد و دنیاگریزیِ اسلامی، مفهوم فئودال با دلبستگی به دنیا، ویژگی‌هایی مثل شکوه و جلال با تجمل‌گرایی و ... معادل‌سازی شد، جامعۀ بی طبقۀ مارکس به جامعۀ بی طبقۀ توحیدی تحویل گردید و برابری‌خواهی و عدالت‌طلبیِ انقلابیِ کمونیستی – که عمدتا یک شعار سیاسی و هیجانی بود- جای برابری‌خواهی و عدالت‌جویی خردمندانه، متشرعانه و عقلانیِ اسلام را گرفت. در حالی که هر کدام این مفاهیم اسلامی و قرآنی تعاریف و شرایط و ویژگی‌های خاص خودشان را دارند و با مفاهیم مشابه آن در مارکسیسم و سوسیالیسم تفاوت اساسی دارند. به نظر علیخانی اندیشه‌ها و به خصوص روحیاتِ غربِ سوسیال هم از طریق حزب توده در دوره پهلوی اول و دوم، و هم از طریق تعاملِ روحانیون و انقلابیون مذهبیِ ایران با انقلابیون مارکسیست، و هم از طریق نویسندگان، شاعران و روشنفکران ایرانی در روح و جان فرهنگ سیاسی، اجتماعی و مذهبیِ ایرانیان رسوخ کرد. علیخانی سومین علت تندروی و نارواداری در فرهنگ سیاسی ایران را تأثیرمتفکران معاصرجهان عرب می‌داند که آثار و افکار آن‌ها از طریق ترجمه و تعامل وارد جامعه ایران شد. علیخانی چهارمین علت تندروی و نارواداری در جامعه ایرانی را خُلق و خو و شخصیتِ روانشناختیِ برخی بازیگران سیاسی اجتماعی می‌داند که به لحاظ روانشناسیِ شخصیتی و روانشناسی اجتماعی، افرادی کم حوصله و عجول، تندخو و عصبانی مزاج هستند. و سازو کارهای کنترل آن‌ها در ساختارهای گزینشی دیده نشده است. :

2. عدالت

بخشی از دغدغۀ اجتماعی و به تَبَع آن دغدغۀ علمی علیخانی موضوع عدالت بوده است تا حدی که وی پایان‌نامه دکترای خود را در مورد «عدالت در نگرش و روش امام علی» نوشته و تلاش کرده عدالت علوی در حوزه سیاست و اجتماع متناسب با شرایط امروز بازخوانی و بازسازی کند. علیخانی در مجموع بیست اثر اعم از رساله و کتاب و مقاله در باب عدالت و مفاهیم مرتبط با آن مثل انصاف، قسط، برابری ، حق ... نوشته و برای اولین بار تعاریف جدیدی از این مفاهیم ارائه داده و افق‌های تازه‌ای در بحث عدالت و شاخص‌سازی در این زمینه گشوده است. از جمله مباحث عدالت که علیخانی مطرح کرده در پی می‌آیند.

2-1. عدالت در قرآن: بخشی از آثار علیخانی در باب تبیین عدالت در قرآن با رویکرد امروزی است : و ضمن تبیین عدالت و مفاهیم هم پیوند و مرتبط با آن در قرآن، به تفاوت قسط و عدل در قرآن می‌پردازد. وی با استناد به آیات قرآن، ضمن بررسی عدالت در حوزه‌های مختلف، جوهرۀ عدالت را عدل ورزی با دو گروه در دو سرطیف می‌داند: نخست عدل ورزی با دوستان و همفکران و نزدیکان، که انسان به آن‌ها تمایل دارد و آن‌ها را خوب و درست و نیک و مطلوب می‌بیند. این محبت و دوستی و نزدیکی نباید موجب شود طرف آن‌ها گرفته شود. دوم عدالت با دشمنان، که انسان آن‌ها را باطل و بد و منحرف می‌داند یا کینه‌ای از آن‌ها به دل دارد. طبق نظر قرآن با دشمنان نیز باید به عدالت رفتار شود.

2-2. عدالت نبوی: علیخانی تلاش کرده عدالت را در اندیشه و عمل پیامبر اکرم در قالب مباحث امروزی و کاربردی نشان دهد و برای مباحث خود شاخص‌سازی کرده و معیارهایی ارائه دهد. یکی از مقالات ایشان به ابعاد نظری عدالت نبوی می‌پردازد و در بحث دیگری تلاش می‌کند عدالت پیامبر اکرم ص را در عمل و کنش‌های سیاسی اجتماعی آن حضرت نشان دهد.

2-3. عدالت علوی: بخش عمده‌ای از پژوهش‌های علیخانی در باب عدالت سیاسی، از اندیشه‌ها و کنش‌های امام علی استنباط و تحلیل شده است. مهمترین کار ایشان در این زمینه رسالۀ دکتری با عنوان عدالت در نگرش و روش امام علی بوده است. : وی سپس پژوهش‌های خود را برای تبیین ابعاد مختلف عدالت و مفاهیم مرتبط در اندیشه امام علی ادامه داد و آثاری منتشر کرد، یکی از این آثار برابری و نابرابری سیاسی را در اندیشه امام علی روشن می‌کند. مقاله دیگری تلاش کرده در تفسیر یکی از جمله‌های عمیق امام علی، یک قاعده سیاسی اجتماعی در مورد عدل، حق، و رضایت عمومی ارائه دهد. در برخی از آثار، علیخانی در صدد تبیین و تحلیل نسبت عدالت و آزادی در اندیشه امام علی بر آمده است. در مقاله دیگری، وی تلاش کرده نظام جامع عدالت را در اندیشه امام علی تدوین و نشان دهد.

2-4. عدالت هدف سیاست در اسلام: عدالت در قرآن جایگاه بالایی دارد تا حدی که یکی از اهداف انبیاء تحقق عدل و قسط بیان شده است. علیخانی معتقد است یکی از مهمترین اهداف یک حکومتی که خود را اسلامی می‌داند اجرا و تحقق عدالت است، و اگر این هدف به هر دلیلی برآورده نشود یا قابل تحقق نباشد دلیلی برای تشکیل حکومت اسلامی وجود نخواهد داشت، چون در اسلام خود قدرت و حکومت موضوعیت ندارد و ابزاری برای اجرای عدالت و احقاق حقوق است.

2-5. تقدم عدالت بر اصلِ قدرت و حکومت: بحث مهم دیگری که علیخانی از آموزه‌های اسلام در باب عدالت تحلیل و تبیین کرده تقدم بی چون و چرای عدالت بر اصل قدرت و حکومت است، به گونه‌ای که باید قدرت و حکومت در خدمت عدالت باشد. در تعارض بین قدرت سیاسی و عدالت در اندیشه اسلامی، به هیچ وجه نباید عدالت را فدای قدرت و حکومت کرد بلکه عکس آن توصیه می‌شود. آنچه به صراحت از قرآن، سنت، و اندیشه‌های امام علی ع بر می‌آید اینکه باید به عدالت و اخلاق عمل کرد و پایبند بود حتی اگر به بهای از دست رفتن قدرت و حکومت شود.

3. اخلاق و سیاست

یکی از مسئله‌های امروز در عرصۀ جامعه و به خصوص سیاست، کم رنگ شدن اصول و ارزش‌های اخلاقی یا نادیده گرفته شدن آن هاست که به یکی از دغدغه‌های علمی علیخانی تبدیل شده و وی را واداشته در راستای رسالت علمی و مسئولیت اجتماعی خود، تلاش کند اهمیت و ضرروت وجود و پایبندی به اخلاق را در زندگی سیاسی اجتماعی از دیدگاه اسلام نشان دهد. وی در آثار و موضوعات متعددی، به تناسب اخلاق را نیز بحث کرده است، با اینحال برخی مقاله‌های او به طور مشخص در موضوع اخلاق و سیاست ، اخلاق در روابط بین‌الملل ، اخلاق در جنگ و اخلاقِ دشمنی نوشته شده است. وی اخلاق را هم مبنا و هدف سیاست می‌داند و هم معتقد است در تمام مراحل سیاست و حکمرانی باید اخلاق حاکم باشد و می‌توان در اسلام اخلاق را به مثابۀ شاخص سیاست و حکمرانیِ درست دانست. علیخانی در بیان دیدگاه اسلام معتقد است در سه مرحلۀ کسب قدرت، إعمال قدرت، و زوال قدرت باید عدالت و اخلاق رعایت شود

3-1. اخلاق؛ هدف رسالت انبیاء: یکی از مهمترین اهدافی که پیامبران الهی دنبال می‌کردند گسترش اخلاق در جامعه و پایبندی به مبانی و اصول اخلاقی در هر شرایطی است

3-2. تقدم اخلاق بر اصلِ قدرت و حکومت: علیخانی با استنادات متعدد به اندیشه و سیره امام علی ع نتیجه می‌گیرد که در همه حال رعایت اخلاق بر اصل قدرت سیاسی و حفظ نظام سیاسی مقدم است و تحت هیچ شرایطی حتی به بهای از دست دادن قدرت و حکومت، حاکمان نباید به رفتارهای غیر اخلاقی متوسل بشوند و اگر بشوند از چارچوب اخلاق و دین خارج شده اند.

3-3. اخلاق در مواجهه و تعامل با مخالفان و دشمنان: یکی از مهمترین عرصه‌هایی که اخلاق معنا و ضرورت پیدا می‌کند در تعامل و رفتار با مخالفان و دشمنان است. علیخانی با استناد به اندیشه‌های امام علی ع معقتد است در همه حال و تحت هر شرایطی، حاکمان و مدیران باید در تعامل با مخالفان و دشمنان و حتی در حین جنگ به اصول اخلاقی پایبند باشند حتی اگر به ضرر آن‌ها و به بهای از دست رفتن منافع یا شکست ظاهریِ آن‌ها باشد.

4. انسان و کرامت انسانی

بخشی از پژوهش‌ها و اندیشه‌های علیخانی به تبیین دیدگاه‌های اسلام و امام علی در باره جایگاه انسان در نظام خلقت و سیاست و اجتماع اختصاص دارد و در مقالات متعدد این موضوع را بحث و تحلیل کرده است. او در یکی از مقالات خود ذاتی بودن کرامت انسانی، انواع کرامت انسانی، کرامت انسانی به مثابۀ حق برتر، و مبانی کرامت انسانی را بحث کرده است. وی سپس به بحث اقتضائات سیاسی اجتماعی کرامت انسانی پرداخته که عبارتند از: 1. برابری انسان‌ها در نگرش و ساختار نظام سیاسی، 2. برابری مردم در سیاستگذاری و عملکرد نظام سیاسی، 3. عدالت در بهره گیری از فرصت ها، امتیازات، و امکانات، 4. برابری مردم با حاکمان و مدیران، 5. پایبندی به حقوق اقلیت ها، 6. پایبندی به حقوق سیاسی اجتماعی مخالفان. وی معتقد است کرامت انسانی تحت هیچ شرایطی از انسان زایل نمی‌شود و یکی از مبانی صلح، همزیستی ورواداری، باور به کرامت انسانی است. ضمن اینکه تکریم کرامت انسانی یکی از اصول اخلاقی در سیاست و حکمرانی است ، حتی در دشمنی و حین جنگ نیز ضرورت دارد کرامت انسانی پاس داشته شود.

5. آزادی

آزادی‌های سیاسی اجتماعی از جمله مباحث مهم در حوزه سیاست است که علیخانی تلاش کرده از منظر اسلام آن را با رویکرد فلسفه سیاسی و اندیشه سیاسی تبیین کند. او با استناد به قرآن اختیار انسان و تسلط او را بر سرنوشت خودش استنباط می‌کند و این آزادی را به تمامی عرصه‌های زندگی انسان از جمله سیاست تسری می‌دهد. علیخانی با استناد به قرآن انسان آزاد را محور خلقت می‌داند و نشان داده است که مبنای عمل پیامبر اکرم ص آزادی انسان‌ها بوده است. او در بحثی عینی‌تر و دقیق تر، آزادی‌های اجتماعی و ضرورت و مبانی آزادی‌های سیاسی و آزادگی انسان را از قرآن و اندیشه‌های امام علی نتیجه می‌گیرد. در خصوص نسبت عدالت و آزادی، علیخانی تلاش کرده جایگاه و نسبت این دو مفهوم مهم را در اندیشه سیاسی امام علی بحث کند و الگویی برای جهان امروز ارائه دهد.

6. اسلام و سیاست

6-1. چیستی اسلام: علیخانی دو تعریف از دین اسلام ارائه می‌دهد، تعریف نخست یک تعریف ایده آل یا مطلوب از دین اسلام است که بر مبنای شش اصلِ عقلی و قرآنی ارائه می‌شود و مربوط به زمانی است که نازل شده و بر این شش اصل استوار بوده است: اصل نخست؛ پیامبرانِ ادیان الهی، و «فقط پیامبران»، دارای رسالت از طرف خداوند بوده‌اند. اصل دوم؛ رسالت و وظیفۀ ادیان الهی دعوت مردم به خداپرستی، اخلاق، رعایت حقوق دیگران، پرهیز از ظلم و ستم، راست‌اندیشی، درست‌کرداری و در مجموع توصیه به فضایل و خیرهای انسانی و دوری از رذایل و کژی‌ها بوده است. اصل سوم؛ پیامبران هیچ منفعت شخصی و گروهی را از دین دنبال نمی‌کردند و تنها دغدغه‌ی آن‌ها نجات مردم از جهل، خرافات، بت‌پرستی و دعوت به یکتاپرستی بوده است. اصل چهارم؛ آموزه‌ها، اعتقادات و اهداف ادیان و پیامبران الهی در طول تاریخ، منطقاً نمی‌تواند تضاد و تعارضی با یکدیگر داشته باشد چون همه از یک جنس‌اند و همه از طرف یک خدا آمده‌اند، اگرچه تفاوت آن‌ها به دلیل شرایط اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی طبیعی است. تفاوت امری مطلوب است. اصل پنجم؛ دین از طرف خداوند برای همۀ انسان‌ها آمده و هیچ‌کس صاحب و مالک آن نیست و تمامی انسان‌ها در مقابل آن برابرند و به‌طور یکسان مخاطب دین‌اند. حتی پیامبران و آورندگان دین گفته‌اند که ما نیز بشری مثل بقیه مردم هستیم. . اصل ششم؛ پیامبران هیچ کس را بعد از خودشان مأمور و مسئول و متصدیِ حفظ دین خدا نکرده اند بلکه تصریح کرده اند که دین از آن خداست و خودش آن را حفظ خواهد کرد. با توجه به اصول فوق، در یک تعریفِ – مطلوب یا انتزاعی یا ایدئال- از اسلام که علیخانی تا اینجا ارائه می‌دهد: «دین اسلام عبارت است از مجموعه‌ای از آموزه‌های وحیانی که تمامیِ انسان‌ها را از ظلم، خشونت، بت‌پرستی، دروغ‌گویی، تضییع حقوق دیگران و سایر رذایل و کارهای غیراخلاقی نهی و آن‌ها را به خداپرستی، راست‌گویی، درست‌کرداری، عدالت و انصاف، کمک به دیگران و سایر فضایل انسانی دعوت می‌کند و هدف آن سعادت انسان در دنیا و آخرت است». آخرین دین الهی یعنی اسلام حدود هزار و چهارصد سال پیش نازل شد و سابقه سایر ادیان الهی به چند هزار سال می‌رسد. طبیعی است در طول قرون و اعصار، انسان‌های زیادی خود را به دین منتسب و منسوب کرده باشند یا به توضیح و تفسیر دین پرداخته باشند و تفسیرها و خوانش‌های آن‌ها درست یا نادرست بوده باشد. بر این اساس: وی نشان می‌دهد که در دوره‌های بعد و در طول تاریخ به ویژه در زمان حاضر، هر شش اصل فوق خدشه دار شده یا به کلی نادیده گرفته شده است، در نتیجه وی تعریف دوم خود را از دین اسلام ارائه می‌دهد که یک تعریف انضمامی و عینی است و معتقد است ما امروزه با این دین سر و کار داریم. در این تعریف: «دین اسلام عبارت است از مجموعه‌ای از آموزه‌های وحیانی که دارای مفسران و متولیان متعدد و گاهی متضاد است که آن‌ها را متناسب با ساختار شخصیتی و فکریِ خود و تحت تأثیر شرایط روز به تشخیص خود فهم و تفسیر می‌کنند و هرکدام بر اساس خوانش و توجیهِ خودشان، انسان‌ها را از ظلم، خشونت، خرافات، دروغ‌گویی و سایر رذایل و کارهای غیراخلاقی نهی و آن‌ها را به رعایت یا برگزاری مناسک و مراسم دینی، خداپرستی، راست‌گویی، درست‌کرداری، عدالت و انصاف، کمک به دیگران و سایر فضایل اسلامی دعوت می‌کنند و هر گروهی فقط خود را اسلام درست و حقیقی می‌داند».

6-2. نسبت اسلام سیاست: علیخانی از دو زاویه به نسبت بین اسلام و سیاست نگاه می‌کند، نخست از زاویه نظری، دوم از زاویه واقعی. از زاویه نظری مباحث امکان و چیستی و چگونگی نسبت اسلام و سیاست بحث می‌شود و اینکه آیا اساسا رسالت دین اسلام پرداختن به سیاست و حکومت و تأمین ارزاق و مایحتاج مردم و ایجاد اشتغال و توسعه زیرساخت‌های فنی است؟ و اینکه آیا سیاست و حکومتِ پیامبر اکرم به اقتضای و جزئی از رسالت ایشان بوده، یا اینکه به اقتضای شرایط جامعه و درخواست مردم بوده و ربطی به رسالت ایشان نداشته است؟ و مباحثی از این قبیل. اما از زاویه واقعی، واقعیت این است که پیامبرِ این دین و جانشینان آن حضرت که مورد قبول و الگوی مسلمانان هستند همگی حاکم سیاسی بوده اند و حکمرانی کرده اند و پس از آن‌ها نیز تمامی حاکمان و حکومت‌ها در جهان اسلام، عادل یا ظالم، بحق یا به ناحق، مشروع یا نامشروع، به اسم اسلام حکومت کرده اند. اینکه مباحث نظری نتیجه اش چه می‌شود و کدام طرف منطقی تر و درست تر می‌گوید فقط یک طرف قضیه است، ولی اینکه در هر زمان بالاخره عده‌ای از مسلمانان با ادعای تأسی به پیامبر اکرم ص و جانشینانش در صدد در دست گرفتن قدرت و حکومت به اسم اسلام بر می‌آیند طرف دیگر قضیه است و این‌ها به آسانی کنار نخواهند رفت. در صورت دوم، بهتر است تلاش کنیم اصول و قواعد سیاست و حکومت از آموزه‌های اسلامی و سنت نبوی استنباط، صورت بندی و نظریه پردازی شوند تا حکومتی مبتنی بر تکریم کرامت انسانی، ارزش‌های اخلاقی و انسانی، عدالت و انصاف شکل گیرد و از ظلم و پایمال کردن حقوق انسان و به خصوص اقلیت‌ها بپرهیزد.

6-3. جایگاه و اهمیت حکومت در اسلام: با توجه به مجموع پژوهش‌هایی که علیخانی طی چند دهه در حوزه اندیشه سیاسی اسلام انجام داده معتقد است قدرت سیاسی و حکومت در اسلام دارای اهمیت و جایگاه بالایی است اما نکته مهم است که به دلایل و شواهد متعدد، قدرت و حکومت در اسلام عَرَضی و حاشیه‌ای و فرعی است، و چیزهای بسیاری وجود دارند که از قدرت و حکومت مهمترند و باید قدرت و حکومت را به پای آن‌ها فدا کرد و در صورت تعارض به خاطر آن‌ها از قدرت و حکومت دست کشید. از جمله این‌ها می‌توان به آخرت، تقوی، حق الناس، اخلاق، عدالت، صداقت، راستگویی، پایبندی به قول و وعده و عهد و پیمان و مواردی از این قبیل اشاره کرد. این‌ها اولویت‌ها و خط قرمزهای دین اسلام است که ذات و ماهیت این دین را شکل می‌دهند. سیاست و حکومت و قدرت تا مادامی که در خدمت این اهداف باشد یا دست کم آن‌ها را خدشه دار نکند مجاز و مشروع است، در غیر این صورت باید آن را رها کرد یا دست کم آن را اسلامی ندانست. .

6-4. اسلام و توسعه سیاسی: توسعه یک مفهوم امروزین است اما علیخانی در مقدمه کتابش توضیح می‌دهد که مقصود او از توسعه سیاسی نه نظریه‌های امروزین توسعه، بلکه به معنی یک نظام کارآمد و پویاست که می‌تواند به خوبی به چالش‌های داخلی و خارجی پاسخ دهد و از پس حل مسئله‌ها برآید. بنابراین توسعه سیاسی که او در اندیشه امام علی ع جستجو کرده با مفهوم امروزین توسعه صرفا یک مشترک لفظی است. وی تلاش کرده در کتاب خود «توسعه سیاسی از دیدگاه امام علی ع» که پایان‌نامه کارشناسی ارشد ایشان بوده و در سال 1373 نوشته شده، یک الگوی توسعۀ سیاسی بر مبنای اندیشه و سیرۀ امام علی ارائه دهد.

7. مسائل ایران

علیخانی در اغلب آثار خود به طور مستقیم یا غیر مستقیم به مسائل ایران پرداخته و دغدغه اصلی وی حل مسائل کشور و رشد و توسعۀ ایران بوده است. حتی مباحثی که وی در حوزه اندیشه و فلسفه سیاسی اسلامی مطرح کرده کاربرد آن‌ها در ایران مد نظر وی بوده است چون بخش عمده‌ای از کنش‌های سیاسی اجتماعی در ایران به اسم اسلام انجام می‌شود. با اینحال برخی مقالات و مباحث وی به طور مستقیم به ایران می‌پردازد که دو کتاب و حدود 15 مقاله را شامل می‌شود و فهرست آن‌ها در ادامه آمده است. از جمله مباحثی که او در سایر آثار خود در مورد ایران مطرح کرده به بحث «بَدَویت سیاسی و اندیشه‌های سیاسی اجتماعی؛ بحثی در ناکارآمدی اندیشه» اشاره کرد که به مثابۀ نتیجه در کتاب اندیشه‌های سیاسی اجتماعی در مصر در دوران جدید آمده است. علیخانی در فصل چهارم کتاب خرد خفته، در بحثی با عنوان «گذار از فلسفه و حکمت به سیاست عملی» برخی موانع و مشکلات سیاسی و حکمرانیِ امروز جامعه ایران و راه‌های برون رفت از آن‌ها را به بحث می‌گذارد. در پایان کتاب روش لایه‌ای در اندیشه پژوهی نیز در بحثی با عنوان «روش در اندیشه و گذار از بحران‌های اجتماعی» به بحث ایران می‌پردازد و تلاش می‌کند نقش اندیشه‌های روشمند در گذار از بحران‌های امروز جامعه ایران را نشان دهد. به همین سیاق در پایان کتاب نظریه و روش زنجیره‌ای در جریان‌پژوهی نیز در بحثی با عنوان « به مثابۀ نتیجه؛ ایران در کشاکش بحران‌ها و جریان ها» به تحلیل برخی مسائل جامعۀ ایران و راه حل‌های مورد نظر خود می‌پردازد.

8. وضعیت علوم انسانی و اجتماعی در ایران

در مورد وضعیت علوم انسانی و اجتماعی در ایران نیز علیخانی دیدگاه‌های خاص خودش را دارد. وی وضعیت علوم انسانی و اجتماعی در ایران را طی چند دهه گذشته به چند دوره تقسیم می‌کند و معتقداست ما هم اکنون در وضعیت «بَدَویت پژوهشی» به سر می‌بریم و علوم انسانی و اجتماعی دچار رکود شده است. وی در بحث دیگری به طور کلی به اندیشه در ایران اشاره و به تبیین دلایل آن می‌پردازد. علیخانی در بحث مفصل دیگری که در باره علوم انسانی اسلامی و علوم انسانیِ بومی مطرح می‌کند معتقد است علوم انسانی و اجتماعی بومی می‌تواند وجود داشته باشد و بلکه ضرورت دارد تا بتواند مسائل سیاسی اجتماعیِ جامعه را حل کند، اما علوم انسانی و اجتماعی اسلامیِ نمی‌تواند وجود خارجی داشته باشد. در یک جامعۀ اسلامی، دیدگاه‌ها و آموزه‌های اسلامی در دل همان علوم انسانی و اجتماعیِ بومی حضور و ظهور بروز خواهند داشت.

فعالیت‌های علمی در سطح ملی و بین‌المللی

دکتر علیخانی از سال 1384 به عنوان عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعیِ وزارت علوم تحقیقات و فناوری دوره جدیدی از فعالیت‌های علمی پژوهشیِ خود را آغاز کرد. وی ابتدا به مدت چند ماه معاونت و سپس ریاست این پژوهشکده را به مدت پنج سال تا سال 1390به عهده داشت. در این دوره وی فعالیت‌های گسترده علمی در سطح ملی و بین‌المللی انجام داد که عمده آن‌ها به شرح زیر است.

1. بنیانگذاری جشنواره بین‌المللی فارابی: دبیرخانه دائمی جشنواره بین‌المللی فارابی (ویژه تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی) به عنوان یک اقدام اساسی و نهادی برای تقویت علوم انسانی و اجتماعی کشور در سال 1385 توسط دکتر علیخانی بنیانگذاری شد. این جشنواره که معادل جشنواره بین‌المللی خوارزمی در حوزه علوم پایه و فنی مهندسی، و جشنواره بین‌المللی رازی در حوزه علوم پزشکی در ایران بود با استقبال و همراهیِ دانشمندان و متفکران برجسته علوم انسانی و اجتماعی کشور روبرو شد و توانست جنب و جوش و انگیزهای علمی برای جامعه علمی ایران به خصوص دانشجویان و نسل جوانِ علمی ایجاد کند. در طول بیش از چهار دوره برگزاری جشنواره بین‌المللی فارابی توسط دکتر علیخانی، پژوهشگران برجسته ایرانی و خارجی مورد تقدیر قرار گرفتند وجوایز این جشنواره را در یافت کردند. ایده برگزاری این جشنواره توسط دکتر محمد باقر خرمشاد معاون فرهنگی اجتماعیِ وقت وزیر علوم مطرح، و توسط دکتر علیخانی در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به مرحلۀ اجرا در آمد.

2. وارد کردن متون و ادبیات مطالعات میان رشته‌ای به جامعۀ علمی ایران: تا قبل از سال 1385 فقط اسمی از مطالعات میان رشته‌ای در جامعۀ علمی ایران مطرح بود و شاید برخی مطالب محدود وجود داشته است. دکتر علیخانی در زمان تصدی مدیریت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی توانست برای اولین بار متون علمیِ مطالعات میان رشته‌ای را به طور گسترده و آکادمیک وارد جامعه علمی و دانشگاه‌های ایران کند. از جمله اقدامات در این راه می‌توان به تعریف و واگذاری پروژه‌های پژوهشی، ترجمه آثار علمیِ مربوطه از زبان‌های خارجی، انتشار کتاب‌های متعدد حاصل تحقیقات و ترجمه‌های پیش گفته، تأسیس فصلنامه علمی پژوهشیِ «مطالعات میان‌رشته‌ای»، برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی در این حوزه، و ... اشاره کرد.

3. طراحی و تدوین 240 برنامه درسی میان رشته‌ای را در مقاطع فوق لیسانس و دکترا: یکی از اقدامات مهم در جهت تقویت و کاربردی کردن آموزش عالی کشور که به طور مستقل جای ذکر دارد طراحی و تدوین برنامه درسی 240 رشته جدید میان رشته‌ای در حوزه علوم انسانی و اجتماعی برای مقطع تحصیلی فوق لیسانس و دکترا بود. تحقیق و تدوین این برنامه‌های درسی تحت اشراف و مدیریت دکتر علیخانی توسط برجسته ترین استادان و متخصصان دانشگاه‌های کشور در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام گرفت. پیگیری امور اداری و اجرایی این رشته به عهده جناب آقای دکتر فریدون رحیم زاده، و کارشناس محترم این طرح سرکار خانم فاطمه سبزعلی بودند.

4. تأسیس دبیرخانه دائمی و برگزاری پنج دوره همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه: دکتر علیخانی در سال 1397 دبیرخانه دائمی همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه را در دانشگاه تهران تأسیس، و پنج دوره از این همایش را به صورت سالانه با حضور شرکت کنندگان داخلی و خارجی برگزار کرد. برگزاری سالانه این همایش ادامه دارد.

5. راه اندازی رشته‌های جدید در دانشگاه تهران: دکتر علیخانی پس از انتقال کامل به دانشگاه تهران از ابتدای سال 1390، علاوه بر تدریس سایر فعالیت علمی خود را در سطح ملی و بین‌المللی در این دانشگاه پی گرفت که از جمله آنها می‌توان به تأسیس و راه اندازی رشته‌های مطالعات مصر و عراق در سال 1390، و رشته مطالعات صلح و حل منازعه را در در دو مقطع فوق لیسانس و دکترا در سال 1403 اشاره کرد.

مدیریت و اجرای طرح‌های کلان پژوهشی

علیخانی بیش از پنج طرح پژوهشیِ کلان و ملی را مدیریت و با همکاری استادان برجسته کشور اجرا کرده است. این طرح‌ها عبارتند از:

1. اندیشه سیاسی متفکران مسلمان: در این پژوهش کلان که از سال 1386 تا 1390 طول کشید انديشة سياسي 280 تن از متفكران مسلمان مورد تحقيق قرار گرفت و نتایج یکی از آنها در قالب یک مجموعه 19 جلدی بالغ بر 8000 صفحه با همین عنوان در سال 1390 توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم منتشر شد. 95 نفر از استادان و پژوهشگران کشور در انجام این پژوهش مشارکت داشتند.

2. حکمت سیاسی اسلامی؛ مفاهیم بنیادین: دانشنامه مفهومی فلسفۀ سیاسیِ اسلامی از جمله پژوهش‌هایی بود که با مشارکت حدود پنجاه تن از استادان و پژوهشگران کشور و با حمایت مؤسسه پژوهشیِ حکمت و فلسفۀ ایران توسط دکتر علیخانی در دانشگاه تهران مدیریت و انجام شد. نتایج این پژوهش با عنوان«حکمت سیاسی اسلامی؛ مفاهیم بنیادین» در 8 جلد طی سالهای 1394 تا 1396 توسط موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران منتشر شده است.

3. جریانهای فکری فرهنگی در ایران امروز: این طرح که تمامی جریان‌های فکری و فرهنگی در ایران امروز را بررسی می‌کند از فروردین 1394 در دانشگاه تهران شروع شد و در سال 1402، به پایان رسید. در اجرای این طرح بیش از سی نفر از استادان و پژوهشگران کشور مشارکت داشتند. نتیجه کار در سی جلد کتاب آماده شده که حدود پانزده جلد از آن تا کنون منتشر شده است.

4. اندیشه سیاسی در ایران باستان: در این پژوهش که از سال 1386 تا 1390 طول کشید انديشة سياسي و مناسبات سیاسی اجتماعی در ایران باستان در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم مورد تحقيق قرار گرفت. پس از اتمام طرح و قبل از ویرایش نهایی و چاپ، دکتر علیخانی در سال 1390 از پژوهشکده منفک و به دانشگاه تهران منتقل شد. حدود ده سال متن این تحقیق انجام شده متوقف ماند، تا اینکه در سال 1400، مدیران وقت پژوهشکده بر خلاف اصول اخلاقی و با زیر پا نهادن حقوق و مالکیت معنوی، با حذف نام علیخانی از جلد و شنامه اثر، این مجموعه را بدون یک ویرایش محتوایی قوی در چهار جلد منتشر کردند.

5. اندیشه سیاسی در جهان اسلام از فروپاشی عثمانی: این پژوهش در پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی طی سال‌ها ی1379 تا 1382 انجام شد و اندیشه سیاسی 64 تن از اندیشمندان جهان اسلام را از فروپاشی امپراطوری عثمانی تا زمان حاضر مورد تحقیق قرار داد. در انجام این پژوهش حدود 35 نفر از استادان و پژوهشگران کشور مشارکت داشتند و نتایج طرح در پنج جلد برای انتشار آماده شده ولی فقط دو جلد از آن با عنوان «اندیشه سیاسی در جهان اسلام از فروپاشی خلافت عثمانی» در سال 1384 توسط همین پژوهشگاه منتشر شد.

6. طراحی و تدوین نظام پاسخگویی دولت به شهروندان و احقاق حقوق ارباب رجوع: این طرح ملی مطالعاتی به سفارش سازمان امور اداری و استخدامی کشور در سال‌ها 8-1377 با مشارکت ده نفر از پژوهشگران کشور انجام شد و نتایج طرح در 8 جلد به کارفرما تحویل گردید.

تدریس و پایان‌نامه

دکتر علیخانی تدریس در دانشگاه را از سال 1372 آغاز کرد و از سال1385 به عنوان استاد مدعوّ به تدریس در دانشگاه‌ تهران پرداخت. وی علاوه بر دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران که محل کار رسمی اوست، سوابق تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعیِ دانشگاه تهران، و دانشگاه امام صادق را در کارنامه خود دارد. دکتر علیخانی تا کنون بیش از 30 پایان‌نامه را در مقاطع تحصیلی فوق لیسانس و دکترا راهنمایی کرده، و مشاور بیش از 10 پایان‌نامه بوده است. ازجمله دروسی که او طی 30 سال گذشته در مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکترا تدریس کرده است عبارتند از: اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، سیر تحول دولت در اسلام، اندیشه‌های سیاسی اجتماعی در مصر، جنبش اخوان المسلمین، جنبش‌های سیاسی اجتماعی در مصر، جامعه و فرهنگ در مصر، جامعه شناسی جنبش‌های اسلامی، مبانی علم سیاست، مبانی اندیشه سیاسی اسلام، فقه سیاسی، تفسیر آیات سیاسی قرآن، تاریخ سیاسی اسلام، تاریخ تمدن اسلامی، فلسفه سیاسی اسلامی، روش تحقیق، معرفت شناسی و روش شناسی در علوم سیاسی، و ...

سوابق كاري

1. عضو هيأت علمي دانشگاه تهران، از اول فروردين ماه 1390 تا كنون
2. عضو هیأت علمی مأمور به دانشگاه تهران از تاریخ 1/7/88 تا اول فرودین ماه 1390
3. عضو هيأت علمي پژوهشكدة مطالعات فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از آذرماه 1384 تا اسفندماه 1389
4. عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني و اجتماعي جهاد دانشگاهي، زمستان 1379 تا آذر 1384
5. عضو وابستة و پژوهشگر پاره وقتِ مركز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژيك خاورميانه 1378 تا 1385
6. كارشناس اسناد تاريخي- سازمان اسناد ملي ايران، 1373-1372

سوابق مديريت علمی پژوهشی

1. مدیر گروه مطالعات غرب آسیا و شمال آفریقا، دانشگاه تهران، دانشکده مطالعات جهان، از4139 تا 1401.
2. مدیر گروه مطالعات مصر و عراق، دانشگاه تهران، دانشکده مطالعات جهان، از 1390 تا 1394.(با حکم رئیس دانشکده)
3. رئيس پژوهشكدة مطالعات فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از مردادماه 1385 تا مردادماه 1390
4. رئیس دبیرخانه و برگزاره کننده جشنواره بین‌المللی فارابی از 1385 تا 1390.
5. معاون پژوهشكدة مطالعات فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري آذرماه 1384 تا مردادماه 1385
6. معاون پژوهشي پژوهشگاه علوم انساني و اجتماعي جهاد دانشگاهي اسفند 1379 تا مهر ماه 1381

تشويق‌ها

1. پژوهشگر نمونه دانشگاه تهران معرفی شده در سی و دومین جشنواره پژوهش دانشگاه تهران 1402.
2. عضو هیأت علمی آموزشی برگزیده دانشگاه تهران، چهارمین جشنواره آموزش دانشگاه تهران، اردیبهشت 1397.
3. پژوهشگر برگزیده « پژوهش راهبردی نمونه» در بیست وششمین جشنواره پژوهش و فناوری دانشگاه تهران، آذر 1396.
4. کتاب اسلام و همزیستی مسالمت آمیز، اثر برگزیده ششمین جشنواره کتاب دین و پژوهش‌های برتر، زمستان 1395.
5. مدير برتر حوزة برنامه‌ريزي درسي کشور، انتخاب شده از سوی انجمن علمی مطالعات برنامة درسی ایران در سال 1389.
6. مدير پژوهشي برجستة كشور معرفي شده توسط وزارت علوم تحقیقات و فناوری در سال 1388.
7. پايان‌نامه دكتري؛ اثر برگزيدة نخستين جشنواره انديشة حكومت اسلامي – قم 1385.
8. پژوهشگر برگزیده کشور در سالهای 1380 و 1384.

تأسيس و بنيانگذاري

1. تأسیس رشته مطالعات صلح و حل منازعه در مقطع فوق لیسانس و دکترا در دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران 1403.
2. تأسیس دبیرخانه دائمی همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه در دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران 1397.
3. تأسیس و راه¬اندازی گروه آموزشی و رشته مطالعات مصر در دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران 92-1390
4. تأسیس و راه¬اندازی گروه آموزشی و رشته مطالعات عراق در دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران 92-1390
5. تأسیس فصلنامه علمي پژوهشي «تحقيقات فرهنگي ايران»، پژوهشكدة مطالعات فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري 1386.
6. تأسیس فصلنامه علمي پژوهشي «مطالعات ميان‌رشته‌اي در علوم انساني»، پژوهشكدة مطالعات فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري 1387.
7. تأسیس کتابخانه تخصصیِ پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعي وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 8-1387
8. تأسیس «دوماهنامه فارابي»، ويژة مسائل علوم انساني ايران، در دبيرخانه جشنوارة‌ بين‌المللي فارابي 1386.
9. تأسیس دبیرخانه و بنيانگذار جشنوارة بين‌المللي فارابي 6-1385.
10. تأسیس انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1385
11. تأسیس کتابخانه تخصصیِ پژوهشگاه علوم انساني و اجتماعي جهاد دانشگاهي، 2-1381.
12. تأسیس انتشارات پژوهشگاه علوم انساني و اجتماعي جهاد دانشگاهي، 1381.

مسئوليت برگزاري يا دبيري جشنواره و همايش

1. مسئول دبیرخانه و دبیر علمی پنجمین همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه، برگزاری توسط دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، 7 و 8 خرداد 1403.
2. مسئول دبیرخانه و دبیر علمی چهارمین همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه، برگزاری توسط دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، 8 و 9 خرداد 1402.
3. مسئول دبیرخانه و دبیر علمی سومین همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه، برگزاری توسط دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، 28- 26 مهر 1400.
4. مسئول دبیرخانه و دبیر علمی دومین همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه، برگزاری توسط دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، 19 و 20 و اردیبهشت 1399.
5. مسئول دبیرخانه و دبیر علمی نخستین همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه، برگزار شده توسط دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، 8 و 9 و اردیبهشت 1398.
6. دبیر علمی همایش ملی دانشگاه اخلاق مدار، برگزار شده توسط معاونت فرهنگی دانشگاه تهران، با همکاری معاونت فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، دانشگاه تهران، تالار علامه امینی، 20 و 21 آذر 96.
7. مسئول دبيرخانه پنجمين جشنوارة بين‌المللي فارابي (تا پایان مردادماه 90).
8. مسئول برگزاري و رئيس دبيرخانه چهارمين جشنوارة بين‌المللي فارابي، برگزار شده در اول آبان‌ماه 1389.
9. مسئول برگزاري و رئيس دبيرخانه سومين جشنوارة بين‌المللي فارابي، برگزار شده در دوم آبان‌ماه 1388.
10. دبير همايش ملي مطالعات ميان‌رشته‌اي، پژوهشكدة مطالعات فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، خرداد ماه 1388.
11. مسئول برگزاري و رئيس دبيرخانه دومين جشنوارة بين‌المللي فارابي، برگزار شده در هفتم دي‌ماه 1387.
12. دبير همايش ملي سيرة سياسي رسول اكرم ص، برگزاری توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و دانشگاه امام صادق ع، اسفند ماه 1386.
13. مسئول برگزاري و رئيس دبيرخانه نخستين جشنوارة بين‌المللي فارابي، برگزار شده در ششم بهمن‌ماه 1386.

سخنرانی در همایش‌های ملی و بین‌المللی و سفرهای علمی

علاوه بر سخنرانی‌های متعدد علمی، دکتر علیخانی در بیش از 20 همایش ملی و بین‌المللی داخل ایران شرکت و سخنرانی کرده است. وی همچنین در بیش از 15 همایش بین‌المللی در کشورهای تونس، یونان، فرانسه، ایتالیا، انگلیس، سوئیس، کانادا، مالزی، اتریش، قطر، هند، و ژاپن شرکت و به ارائه سخنرانی پرداخته است. وی در سال تحصیلی 95-1394 به مدت حدودا یک سال فرصت مطالعاتی خود را در دانشگاه هاروارد در امریکا گذراند و در 7 اردیبهشت 1395، 26 آوریل 2016 در این دانشگاه با موضوع «اندیشه‌های سیاسی در جهان اسلام؛ دوره ها، روندها، و دسته بندی ها» سخنرانی کرد.

آثار منتشر شده با دسته‌بندیِ موضوعی

بخش عمده آثار علمی علیخانی در قالب مقاله در مجلات علمی یا به عنوان فصلی از کتاب، یا در کتاب‌های مجموعه مقالات آمده است، تعدادی هم به صورت کتاب مستقل منتشر شده اند. این آثار را که با رویکرد کلیِ اندیشه سیاسی، فلسفه سیاسی، مفاهیم بنیادینِ سیاسی و فرایندهای سیاست و حکمرانی در متون اولیه اسلام و آثار متفکران مسلمان نوشته شده اند می‌توان در موضوعاتِ کلیِ زیر دسته بندی کرد. ذیل هر موضوع ابتدا کتاب ها، و سپس مقالات اعم از منتشر شده در مجلات علمی یا کتاب‌های مجموعه مقالات، به ترتیب تاریخ نشر از جدید به قدیم آمده اند. 1. در حوزه اندیشه سیاسی

1. اندیشه‌های سیاسی اجتماعی در مصر در دوران جدید(جلد دوم)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1403.
2. اندیشه‌های سیاسی اجتماعی در مصر در دوران جدید(جلد اول)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1400.
3. اندیشه سیاسی متفکران مسلمان(19 جلد)، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1390.( در این مجموعه اندیشه سیاسی 280 متفکر جهان اسلام از سال 50 هجری تا زمان معاصر توسط 95 تن از پژوهشگران و استادان کشور نوشته شده است. مدیریت علمی و ویرایش محتوایی مجموعه را دکتر علیخانی انجام داده اند و خود ایشان نیز اندیشه سیاسی 32 متفکر را پژوهش و نگارش کرده اند.)
4. « درآمدي بر انديشة سياسي متفكران مسلمان؛ طرح چند مسئله»، در: علی اکبر علیخانی، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان(جلد 1)، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1390.
5. اندیشه سیاسی در جهان اسلام از فروپاشی خلافت عثمانی(جلد اول)، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، پاییز 1384.
6. اندیشه سیاسی در جهان اسلام از فروپاشی خلافت عثمانی(جلددوم)، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، پاییز 1384.
7. «اندیشه عمر تلمسانی و گذار اخوان المسلمین به دموکراسی»، نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، دوره 11، شماره 1، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، بهار 1400.
8. «الگوی شناخت و دسته بندیِ اندیشه‌های سیاسی در ایران»، پژوهشنامه علوم سیاسی شماره 61، انجمن علوم سیاسی ایران، زمستان 1399.
9. «انديشة سياسی فؤاد ذکریا»، فصلنامه مطالعات خاورميانه، مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه،شماره 68، بهار 1391.
10. «انديشة سياسي طيب تيزيني»، فصلنامه مطالعات خاورميانه، مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه شماره 60، بهار 1389.
11. «اسلام و حکومت در اندیشه راشد الغنوشی»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 33، بهار 1382.
12. « سیر گسست در مبانی معرفت سیاسی اسلام» در: علی اکبر علیخانی(به اهتمام)، نگاهی به پدیده گسست نسل ها، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1382.
13. «اجتماعات فاضله و غیر فاضله در اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی»، فصلنامه راهبرد، شماره 25، پاییز 1381.

2. در حوزه فلسفه سیاسی

1. خرد خفته؛ فلسفه و حکمت سیاسی اسلامی و گذار به سیاست عملی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1397.
2. حکمت سیاسی اسلامی؛ مفاهیم بنیادین(8جلد)، تهران: انتشارات موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1394 تا 1396.
3. « جایگاه فلسفۀ سیاسی در بنیان‌های نظری نظام اسلامی» در: محسن جبارنژاد(به اهتمام)، فلسفۀ سیاسی و کارآمدی دولت، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ، 1400.
4. «حکمت و حکمت سیاسی در قرآن و حدیث»، فصلنامه سیاست متعالیه، انجمن علمی فلسفه سیاسی، شماره 24، تابستان 1398.
5. «حکمت سیاسی در ایران باستان بر مبنای خوانش سهروردی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، انجمن علوم سیاسی ایران، شماره 52، پاییز 1397.
6. « فلسفه و فلسفه سیاسی اسلامی؛ چیستی» در: علی اکبر علیخانی، حکمت سیاسی اسلامی؛ مفاهیم بنیادین(جلد8)، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تابستان 1396.
7. « فلسفه و فلسفه سیاسی اسلامی؛ امکان یا امتناع» در: علی اکبر علیخانی، حکمت سیاسی اسلامی؛ مفاهیم بنیادین(جلد8)، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تابستان 1396.
8. «حکمت و فلسفه سیاسی اسلامی؛ چیستی و ابعاد»، حکمت سیاسی اسلامی؛ مفاهیم بنیادین جلد 1، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تابستان 1396.
9. «شبکه مفهومی فلسفه سیاسی اسلامی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال دهم، شماره 4، (مسلسل 40)، پاییز1394.
10. «خوانش‌ها و مکاتب فلسفه سیاسی اسلامی»، فصلنامه جاویدان خرد، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، سال دوازدهم، شماره اول، شماره مسلسل27، بهار و تابستان1394.

3. در حوزه صلح، همزیستی، کرامت انسانی و نقد خشونت

1. اسلام و همزیستی مسالمت آمیز؛ چالش جهان مدرن برای زندگی، تهران: نشر به آفرین، 1392.
2. «کرامت انسانی، خشونت و اخلاق در اندیشه سیاسی امام علی»، در: احمد پاکتچی، مرتضی سلمان نژاد(زیر نظر)، اخلاق اجتماعی در نهج البلاغه، تهران: خانه کتاب و ادبیات ایران، 1400.
3. “Islam and the Nature of Endless Violance in the Middleast”, PRIME, International Peace Research Institute, Meiji Gakuin University, Japan, No.45, spring 2022.
4. “Muslims in America: Identity Dilemma and the Islamic Fundamentals of Coexistence”, Journal of Islamic Studies and Culture, U.S.A, December 2017, Vol. 5, No. 2.
5. «اسلام و خشونت درجهان اسلام؛ از زمینه‌های نظری تا اقدامات عملی»، فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، شماره 34، انجمن ایرانی روابط بین‌الملل، اسفند 1398.
6. «اسلام بر دو راهی خشونت و مسالمت؛ ریشه یابی تفسیرهای غیرمسالمت آمیز از اسلام»، پژوهشنامه علوم سیاسی، انجمن علوم سیاسی ايران، سال نهم، شماره 2 (مسلسل 34)، بهار 1393.
7. «عدالت و خشونت در انديشة سياسي اسلام» در: علی اکبر علیخانی، درآمدی بر نظام سیاسی عدالت در اسلام، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پاییز 1388.
8. «راهبردهای عمل گرایانه اسلام در روابط با غیر مسلمان ها»، فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، انجمن ایرانی روابط بین‌الملل، شماره 8، تابستان 1392.
9. “Status and Citizenship Rights of Minorities and Coexistence in Islam”, Philosophy Study (USA), Volume 2, Number 7, July 2012 (Serial Number 12),
10. “Strategies for Peaceful Coexistence in Islam”, Sociality and Economics Development, IACSIT Press,
11. Kuala Lumpur, Malaysia, Volume 10, June 2011.
12. «دراسة تحليلية لحروب النبي الأكرم ضد أعدائه»، مجله العلوم الانسانية، دانشگاه تربيت مدرس، شمارة 18 (3)، تابستان 2011.
13. «تحليلي بر جنگ‌هاي پيامبر با كفار» در: علی اکبر علیخانی و همکاران، سیاست نبوی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پاییز 1386.
14. «تحلیل سیاسی جنگهای پیامبر: راهبردی برای امروز»، پژوهشنامه علوم سیاسی، انجمن علوم سیاسی‌شمارة 7، تابستان 1386.
15. «کرامت انسانی و خشونت در اسلام»، پژوهشنامه علوم سیاسی، انجمن علوم سیاسی‌شمارة 3، تابستان 1385.

4. در حوزه سیاست و مفاهیم سیاسی در اسلام

1. سیاست نبوی(علیخانی و همکاران)، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پاییز 1386.
2. توسعه سیاسی از دیدگاه امام علی ع، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چاپ اول 1377.
3. مشارکت سیاسی(به اهتمام)، تهران: نشر سفیر، 1376.
4. «نگاهی به دیدگاه‌های سیاسی امام صادق»، در: احمد پاکتچی(به کوشش)، ابعاد شخصیت و زندگی امام صادق، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، 1391.
5. «میزات الحاکم و النخبه السیاسیه فی نظر الامام علی»، مجله العلوم الانسانیه، جامعه تربيت مدرس، کلیه العلوم الانسانیه، العدد 13 (2)، الربیع 2006/1427.
6. « ویژگیهای جامعه مطلوب از دیدگاه امام‌علی» در: محمدرضا مجیدی، علی دژاکام(به اهتمام)، جامعه مدنی و اندیشه دینی، تهران: پژوهشکده فرهنگ و معارف، زمستان 1382.
7. «مبانی آزادی و آزادگی انسان در اندیشه سیاسی امام‌علی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 21، پاییز 1380.
8. «آزادی انسان از دیدگاه قرآن»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 15، پاییز 1380.
9. «الزام‌های نخبگان سیاسی در حکومت دینی»، هفته نامه پگاه حوزه، شماره 26، آبان 1380.
10. “Human freedom: Quranic bases and Viewpoint”, Discourse, Number 11, winter 2002.
11. “The Characteristics of the Political Elite in Imam Ali's Viewpoint”, Discourse, Number 9, summer 2001.
12. «ویژگیهای نخبگان سیاسی از دیدگاه امام علی»، فصلنامه اندیشه دینی، دانشگاه شیراز دوره دوم، شماره سوم، شماره پیاپی 7، بهار 1380.
13. «جایگاه دشمنان و مخالفان در نگرش سیاسی امام علی»، فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره 26، فروردین 1380.
14. «عدالت و آزادی در فلسفه سیاسی امام‌علی» در: مهدی گلشنی(به اهتمام)، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی امام‌علی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات، فرهنگی، اسفند 1380.
15. « نگرشهای انسانی و فرامذهبی در اندیشه سیاسی امام علی» در: جمعی از نویسندگان، امام علی فرهنگ عمومی و همبستگی اجتماعی، تهران: موسسه فرهنگی انتشاراتی زهد، بهار 1380.
16. « آزادی سیاسی در حکومت امام علی» در: جمعی از نویسندگام، عدالت و آزادی در نگاه امام علی، دفتر نشر و پخش معارف و انتشارات امام باقر، بهار 1380.
17. «مبانی مشترک دین و حکومت از منظر امام علی» در: جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش دین و دنیا از منظر امام علی، اصفهان: دانشگاه اصفهان، زمستان 1379.
18. «حاکمان و مردم در نگرش سیاسی امام علی»، ماهنامه بصائر، شماره 29، مهر و آبان 1379.
19. “Islam and Political Development”, Discourse, Number 4, spring 2000.
20. «کرامت انسانی در سیره سیاسی امام علی»، فصلنامه فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 28 – 27، زمستان 1377.
21. « تأملات سیاسی در نظام حکومتی امام‌علی» در: موسی نجفی(به اهتمام)، تأملات سیاسی در تفکر اسلامی جلد 4، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پاییز 1377.
22. « ویژگیهای جامعه مطلوب از دیدگاه امام علی»، فصلنامه دانشگاه اسلامی، سال دوم، شماره 5، تابستان 1377.
23. « مبانی مشارکت مردم در حکومت در سیره امام علی» در: علی اکبر علیخانی(به اهتمام)، مشارکت سیاسی، تهران: نشر سفیر، 1376.

5. در حوزه اسلام و روابط بین‌الملل

1. «فصل هفدهم: مبانی و اصول اخلاقی اسلام در روابط بین‌الملل»، در: مهدی ذاکریان(به اهتمام)، اخلاق و روابط بین‌الملل، تهران: دانشگاه امام صادق، بهار 1390.
2. «مبانی و اصول روابط بین‌الملل در اسلام»، فصلنامة پژوهش‌های روابط بین‌الملل، انجمن ایرانی روابط بین‌الملل، دوره نخست، شمارة یکم، پاییز 1390.
3. “Fundamentals of Islam in International Relation”, in: Deina Akdelkader et all (Editors), Islam and International Relations, London: Palgrave Macmillan, 2016.

6. در حوزه جهان اسلام

1. «جهان اسلام، غرب و جهانی شدن از نگاه حسن حنفی»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 42، تابستان 1384.
2. «جنبشهای اسلامی، خشونت و افراطی گری از دیدگاه راشد الغنوشی»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 41، بهار 1384.
3. «حرکت‌های اسلامی؛ نقد گذشته، راهبرد آینده (از دیدگاه راشد الغنوشی)»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 38، تابستان 1383.
4. «جهان اسلام و غرب؛ دیدگاه نصر حامد ابوزید»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 37، بهار 1383.
5. « دلايل معرفتي عقب‌ماندگي مسلمانان از نگاه حسن حنفي» در: مهدی گلشنی(به اهتمام)، مجموعه مقالات كنفرانس توسعة دانش و فناوري در ايران، تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1386.

7. در حوزه عدالت سیاسی در اسلام

1. درآمدی بر نظریه سیاسی عدالت در اسلام، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پاییز 1388.
2. درآمدی بر نظام سیاسی عدالت در اسلام، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پاییز 1388.
3. عدالت در نگرش و روش امام علی ، پایان‌نامه دکترا، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1382.
4. “Justice in Holy Qura’an: a Practical Approach”, Religious Inquiry, Volume 12_Issue 2, winter 2023.
5. “Theoretical aspects of justice in the precept of prophet of Islam”, Journal of Political thought in Islam, Vol 2, No 8, summer 2016, pp. 77-88.
6. «نظام عدالت علوی، مبانی، اصول، مراحل، سطوح»، در : جمعی از نویسندگان، عدالت: تهران: انتشارات پیام عدالت، 1390.
7. «نگاهی به عدالت در آرای اندیشمندان سلفی معاصر» در: حسین هوشنگی، احمد پاکتچی(به کوشش)، بنیادگرایی و سلفیه؛ بازشناسی طیفی از جریان¬های دینی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، 1390.
8. « عدل و قسط در قرآن از منظر سياسي» در: علی اکبر علیخانی و همکاران، درآمدی بر نظریه سیاسی عدالت در اسلام، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پاییز 1388.
9. « عدالت سياسي در سيرة نبوي» در : علی اکبر علیخانی و همکاران ، درآمدی بر نظریه سیاسی عدالت در اسلام، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پاییز 1388.
10. « ابعاد نظري عدالت نبوي» در: فرشاد شریعت(به ا هتمام)، عدالت و سیاست، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، 1387.
11. « ابعاد نظري عدالت نبوي» در: علی‌اکبر علیخانی و همکاران، سیاست نبوی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پاییز 1386.
12. «نسبت حق، عدالت و رضايت عمومي در انديشة امام »، پژوهشنامه علوم سیاسی، انجمن علوم سیاسی ايران، ‌شمارة 15، تابستان 1388.
13. «برابري و نابرابري سياسي در اندیشة امام علی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، انجمن علوم سیاسی‌شمارة 9، زمستان 1386.
14. العدالة و الحریة فی‌الفکر السیاسی للامام علی، مجله العلوم الانسانیه، جامعه تربيت مدرس، کلیه العلوم الانسانیه، العدد 12 (4)، شوال1426/ 2005
15. « عدالت در ا ندیشه سیاسی امام علی»، دو ماهنامه اندیشه حوزه، شماره 27، بهار 1380.
16. «عدالت قرآنی در اندیشه نصر حامد ابوزید»، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، شماره 74، زمستان 1382.

1. “Justice and freedom in Imam Ali's Political Philosophy”, Discourse, Number 13, summer 2003.

8. در حوزه اخلاق سیاسی و حقوق بشر در اسلام

1. “Status and Citizenship Rights of minorities and Coexistence”, in: Younes Nourbakhash(editor), Religion and Peaceful Coexistence, Tehran: Imam Sadiq (A.S) University Press 2014.

1. “Ethical norms and principle of Islam”, IBN SINA academic research institute Sarajevo, Vol.XV, No.56. summer

2012.

1. «اخلاق دشمني در انديشة سياسي اسلام»، پژوهشنامه علوم سیاسی، انجمن علوم سیاسی ايران، ‌شمارة 20، پاییز 1389.
2. «حقوق بشر دوستانه در اسلام»، دو فصلنامه حقوق بشر، مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید، دوره 4، شماره یک(پیاپی7)، بهار و تابستان 1388.
3. “The Relationship between Ethics and Politics in Islam”, Discourse, Volume 5, Number 4 (20), spring 2004.
4. «اخلاق و سیاست در نگرش و روش امام علی»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 23، پاییز 1382.
5. « اصول و مبانی اخلاقی در سیاست عملی امام علی»، فصلنامه فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 36- 33، زمستان 1379.
6. « امام علی و اصلاحات سیاسی»، کتاب نقد، شماره 16(چاپ با تحریف و تغییر بدون اجازه)، پاییز 1379.
7. «اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی امام علی»، ماهنامه بصائر، شماره 28، زمستان 1377.

9. در حوزه روش تحقیق و نظریه پردازی

1. نظریه و روش نظریه پردازیِ ارته، تهران: در دست انتشار.
2. نظریه و روش زنجیره‌ای در جریان‌پژوهی، تهران: مؤسسه انتشارت نگاه معاصر، 1403.
3. روش لایه‌ای در اندیشه پژوهی، تهران: مؤسسه انتشارت نگاه معاصر، 1401.
4. روش شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق ع، زمستان 1388
5. “Methodological Impediments to Innovation on Political Thought of Islam”, Sociology and Anthropology, Volume 3, Number 10, Oct. 2015.
6. “Methodological Impediments to Innovation on Political Thought of Islam”, International Conference on Social Science and Humanity, ICSSH 2011, IACSIT Press, Chennai, India, Volume 31.
7. «قابلیت‌ها و فرصت‌های نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی روابط بین‌الملل»، فصلنامة پژوهش‌های روابط بین‌الملل، انجمن ایرانی روابط بین‌الملل، شماره 3، بهار 1391.
8. «المؤشرات المثولوجيه في‌التمييز بين الدراسات السياسية الاسلامية»، مجله العلوم الانسانية، جامعه تربيت مدرس، کلیه العلوم الانسانیه، العدد 16 (3)، الشتاء 2009./1430.
9. « شاخص‌های روش‌شناختی تفکیک مطالعات سیاسی اسلام» در: علی اکبر علیخانی و همکاران، روش شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق ع، زمستان 1388
10. «موانع روش‌شناختی نوآوری در تحقیقات سیاسی اسلام» در: علی اکبر علیخانی و همکاران، روش شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق ع، زمستان 1388.

در حوزه ایران

1. هویت در ایران(به اهتقمام)، تهران: انتشارات پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، پاییز 1383.
2. مبانی نظری هویت و بحران هویت(به اهتمام)، تهران: انتشارات پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، پاییز 1383.
3. گسست نسلها(به اهتمام)، تهران: انتشارات پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، پاییز 1382.
4. «تحقق صلح ایرانی-اسلامی؛ از ایدئال تا واقعیت» در: نعمت‌الله فاضلی(به اهتمام)، صلح ایرانی؛ در جستجوی مسیرهای صلح در ایران امروز، تهران: انتشارات همرخ ، 1403.
5. «دین و ملی گرایی در ایران؛ از تقابل تا تعامل»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 93، بهار 1402.
6. “Iran’s Religious Fundaments and Principles in Interaction with the International System” in: Anoushirvan Ehteshami and Reza Molavi(editors), Iran and the International System, London and New York: Routledge, 2011.
7. « اولین لرزه‌های هویتی ایرانیان» در: زهرا حیاتی، سیدمحسن حسینی مؤخر(به اهتمام)، از هویت ایرانی، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر، 1386.
8. « الگوهاي هويتي در انديشه سياسي دورة قاجار» در: علی اشرف‌نظری، محمد منصورنژاد(به کوشش)، دين و هويت، تهران: انتشارات تمدن ایرانی وابسته به مؤسسه مطالعات ملي، 1385
9. «پاسخگویی در نظام جمهوری اسلامی»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 26، تابستان 1384.
10. « هویت فرهنگی ایرانیان و عقب ماندگی» در: علی اکبر علیخانی(به اهتمام)، هویت در ایران، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1383.
11. «نظارت در نظام جمهوری اسلامی»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق ، شماره 23، پاییز 1383.
12. «بنیادهای اخلاقی جمهوری اسلامی در برخورد با مخالفان»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 22، تابستان 1383.
13. «تأثیر سیره سیاسی امام علی بر اندیشه سیاسی امام خمینی»، فصلنامه دانشگاه اسلامی، سال سوم، شماره 11، زمستان 1378.
14. « مواضع و عملکرد نظام بین‌الملل در قبال جنگ عراق علیه ایران» در: جمعی از نویسندگان، انقلاب اسلامی جنگ تحمیلی و نظام بین‌الملل، تهران: شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، بهار 1376.

پانویس

مآخذ

• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۸۸). «عدالت و خشونت در اندیشه سیاسی اسلام». در علی‌اکبر علیخانی. درآمدی بر نظام سیاسی عدالت در اسلام. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. صص. ۲۰۵–۱۷۹.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۸۸). «عدل و قسط در قرآن از منظر سیاسی». در علی‌اکبر علیخانی. درآمدی بر نظریه سیاسی عدالت در اسلام. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. ص. ۳۶-۹.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۸۸). «عدالت سیاسی در سیره نبوی». در علی‌اکبر علیخانی و همکاران. درآمدی بر نظریه سیاسی عدالت در اسلام. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. ص. ۱۲۰-۷۷.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۸۶). «درآمدی بر سیاست نبوی و نسبت اسلام و سیاست». در علی‌اکبر علیخانی و همکاران. سیاست نبوی. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. صص. ۱۴–۳.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۹۲). اسلام و همزیستی مسالمت‌آمیز: چالش جهان مدرن برای زندگی؛ راهبردها و موانع. تهران: به‌آفرین. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۳۵۵-۲۹-۱.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۷۷). علی‌اکبر علیخانی و همکاران، ویراستار. توسعه سیاسی از دیدگاه امام علی (چاپ اول). تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل. ص. بیست‌ودو(مقدمه).
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۴۰۰). علی‌اکبر علیخانی و همکاران، ویراستار. اندیشه‌های سیاسی اجتماعی در مصر در دوران جدید(جلد اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص. صص ۷۹۴-۷۷۹.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۴۰۰). «کرامت انسانی، خشونت و اخلاق در اندیشه سیاسی امام علی». در احمد پاکتچی و مرتضی سلمان‌نژاد (زیرنظر). اخلاق اجتماعی در نهج‌البلاغه. تهران: خانه کتاب و ادبیات ایران.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۹۷). خرد خفته؛ فلسفه و حکمت سیاسی اسلامی و گذار به سیاست عملی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۴۰۳). «تحقق صلح ایرانی ـ اسلامی؛ از ایدئال تا واقعیت». در نعمت‌الله فاضلی (به‌اهتمام). صلح ایرانی؛ در جست‌وجوی مسیرهای صلح در ایران امروز. تهران: انتشارات همرخ. صص. ۲۷۶–۲۲۷.
• بادامچیان، اسدالله (۱۳۶۱). نقدی بر کتاب جامعه بی‌طبقه توحیدی. تهران: مرکز پخش اوج. شابک ؟؟؟؟؟؟.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۸۲). عدالت در نگرش و روش امام علی (رساله دکتری). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۴۰۲). «صلح نهادینه: دستاورد بیشتر، هزینه کمتر». در سعیده کوزه‌گری. چکیده مقالات چهارمین همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه. تهران: دبیرخانه همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه، دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران. صص. ۱۷–۹.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۹۹). «گذر از صلح سرد به صلح گرم:‌الزامات و آفات». در محمد سلطانی‌نژاد (به‌اهتمام). چکیده مقالات دومین همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه. تهران: دبیرخانه همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه، دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران. صص. ۴۸–۳۷.
• علیخانی، علی‌اکبر (پاییز ۱۳۹۰). «فصل هفدهم: مبانی و اصول اخلاقی اسلام در روابط بین‌الملل». در مهدی ذاکریان (به‌اهتمام). اخلاق و روابط بین‌الملل. تهران: دانشگا‌ه امام صادق. صص. ۵۰۴–۴۶۷. شابک ۹۷۸-۶۰۰۵۵۷۴۰۷۴.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۴۰۱). روش لایه‌ای در اندیشه‌پژوهی. تهران: نگاه معاصر. شابک ۹۷۸-۶۲۲۲۹۰۲۱۵۵.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۴۰۳). نظریه و روش زنجیره‌ای در جریان‌پژوهی. تهران: انتشارات نگاه معاصر. شابک ۹۷۸-۶۲۲۲۹۰۴۳۷۱.
• «روش تحقیق لایه‌ای توسط استاد ایرانی ابداع شد». خبرگزاری ایرنا. دریافت‌شده در ۷ بهمن ۱۴۰۱.
• «روش لایه‌ای در اندیشه‌پژوهی». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۷ بهمن ۱۴۰۱.
• «معرفی تحلیلی - انتقادی کتاب اسلام و همزیستی مسالمت‌آمیز». همشهری آنلاین. دریافت‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۹۲.
• علیخانی، علی‌اکبر (اسفند ۱۳۸۶). «برابری و نابرابری سیاسی در اندیشه امام علی» (PDF). پژوهشنامه علوم سیاسی. ۳ (۱).
• علیخانی، علی‌اکبر (مرداد ۱۳۸۸). «نسبت حق، عدالت و رضایت عمومی در اندیشه امام علی» (PDF). پژوهشنامه علوم سیاسی. ۴ (۳): ۱۶۰–۱۳۹.
• «گذار ناگزیر از صلح سرد به صلح گرم». فرهیختگان آنلاین شماره 3195 و 3196. ص. ۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ آذر ۱۳۹۹.
• «صلح نهادینه یا خشونت افسارگسیخته؟». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۱۴۰۲-۰۳-۰۶.
• علیخانی، علی‌اکبر (پاییز ۱۳۹۰). «مبانی و اصول روابط بین‌الملل در اسلام». پژوهش‌های روابط بین‌الملل. ۱ (۱): ۳۸–۱۱.
• علیخانی، علی‌اکبر (تابستان ۱۳۸۵). «کرامت انسانی و خشونت در اسلام». پژوهشنامه علوم سیاسی. ۱ (۳): ۱۲۱–۹۹.
• علیخانی، علی‌اکبر (۲۰۰۵). «العدالة و الحریة فی‌الفکر السیاسی للامام علی» (PDF). = مجله العلوم الانسانیه (به عربی). ۱۲ (۴): ۷۱–۵۵.
• علیخانی، علی‌اکبر (اسفند ۱۳۸۰). «عدالت و آزادی در فلسفه سیاسی امام علی». در علی‌اکبر علیخانی و همکاران. مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی امام علی (جلد اول). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ص. ۲۲۱-۱۸۹.
• علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۹۰). «نظام عدالت علوی، مبانی، اصول، مراحل، سطوح». در جمعی از نویسندگان. عدالت (کتاب دومین نشست اندیشه‌های راهبردی). تهران: پیام عدالت. ص. ۱۵۴-۱۳۳.
• علیخانی، علی‌اکبر (پاییز ۱۳۸۲). «اخلاق و سیاست در نگرش و روش امام علی». فصلنامه علوم سیاسی (۲۳): ۷۱–۴۹.
• علیخانی، علی‌اکبر (زمستان ۱۳۷۹). «اصول و مبانی اخلاقی در سیاست عملی امام علی» (PDF). فصلنامه فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ۱۳ (۱-۴): ۴۱۴–۳۸۵.
• Alikhani, Ali Akbar (2016). "Fundamentals of Islam in International Relation". In Deina Akdelkader et all. (ed.). Islam and International Relations (PP. 7-31) (به انگلیسی). London: Palgrave Macmillan.
• Alikhani, Ali Akbar (2011). "Iran's Religious Fundaments and Principles in Interaction with the International System". In Anoushirvan Ehteshami & Reza Molavi (ed.). Iran and the International System (Pp. 3-32) (به انگلیسی). London & New York: Routledge.
• علیخانی، علی‌اکبر (بهار و تابستان ۱۳۸۸). «حقوق بشردوستانه در اسلام» (PDF). دوفصلنامه حقوق بشر. ۴ (۱): ۱۸–۳.
• علیخانی، علی‌اکبر (پاییز ۱۳۸۹). «اخلاق دشمنی در اندیشه سیاسی اسلام» (PDF). پژوهشنامه علوم سیاسی. ۵ (۴): ۱۰۳–۶۹.
• علیخانی، علی‌اکبر (تابستان ۱۳۸۳). «بنیادهای اخلاقی جمهوری اسلامی در برخورد با مخالفان» (PDF). فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق. ؟ (۲۲): ۱۷۲–۱۵۳.
• علیخانی، علی‌اکبر (پاییز و زمستان ۱۳۷۷). «کرامت انسانی در سیره سیاسی امام علی». فصلنامه فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ۱۱ (۳و۴): ۲۲۸–۲۱۵.
• علیخانی، علی‌اکبر (پاییز ۱۳۸۰). «آزادی انسان از دیدگاه قرآن». فصلنامه علوم سیاسی. ؟ (۱۵): ۱۴۰–۱۲۳.

• علیخانی، علی‌اکبر (پاییز ۱۳۸۰). «مبانی آزادی و آزادگی انسان در اندیشه سیاسی امام‌علی». فصلنامه حکومت اسلامی. ؟ (۲۱): ۱۳۴–۱۳۷.
• {{یادکرد وب |عنوان= ضعف تالیفات علوم انسانی در گفت‌و‌گو با «علی‌اکبر علیخانی»|نشانی= https://www.cgie.org.ir/fa/news/263144/%D8%B6%D8%B9%D9%81-%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D9%81%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%E2%80%8C%DA%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%C2%AB%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%C2%BB%7Cبازبینی= |اثر= | تاریخ بازدید = 29 دی 1399 |ناشر= مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی|نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان= }
• {{یادکرد وب |عنوان= جامعه علمی ایران در رکود به‌سر می‌برد|نشانی= http://fdn.ir/79217%7Cبازبینی= |اثر= | تاریخ بازدید = 21 فروردین 1402|ناشر= روزنامه فرهیختگان|نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان= }
• علیخانی، علی‌اکبر (پاییز ۱۳۸۰). «علم سیاست غربی؛ عمل‌گرا، علم سیاست اسلامی؛ انتزاعی». فصلنامه علوم انسانیِ اسلامی (۹): ۲۴۷–۲۳۵.