لاله واژگون

سرده‌ای از سوسنیان

لالهٔ واژگون (نام علمی: Fritillaria) نام یک سرده از راستهٔ سوسن‌سانان است. لاله‌های واژگون از گیاهان علفی پیازدار و پایا از خانوادهٔ سوسنیان هستند. تاکنون ۱۳۰ تا ۱۴۰ گونه از این گیاهان شناسایی شده که در هشت زیرسرده، طبقه‌بندی شده‌اند.[۱]

لاله واژگون
لاله واژگون
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): تک‌لپه‌ای‌ها
راسته: سوسن‌سانان
تیره: سوسنیان
زیرخانواده: سوسن‌واران
تبار: سوسن‌تبارها
سرده: لاله واژگون
لینه
گونه نماد
لاله واژگون کله‌ماری
گونه‌ها

در حدود ۱۴۱ گونه شناسایی شده‌است.

غنچهٔ لاله واژگون اشک مریم

این گیاهان، بومی مناطق معتدل در مناطق وسیعی از نیم‌کره شمالی از دریای مدیترانه و شمال آفریقا تا سراسر اوراسیا و بخش‌هایی از آمریکای شمالی هستند.[۲] گونه نماد این سردهٔ گیاهی، لاله واژگون کله‌ماری است.[۳] لاله‌های واژگون، به‌عنوان گیاهانی زینتی در باغبانی و صنعت گل و همچنین در طب سنتی چین دارای اهمیت اقتصادی هستند. این موضوع باعث تهدید نسل لاله‌های واژگون در برخی مناطق شده‌است.

ویژگی‌ها

ویرایش

پیاز لاله‌های واژگون به‌صورت یک غدهٔ متورم، گوشت‌دار بوده و دارای مقدار زیادی نشاسته و چندین عامل دارویی است و اگر تازه باشد، سمی بوده و قابل خوردن نیست، ولی در چین سمیت آن را گرفته و در آشپزی از آن استفاده می‌کنند.[۴]

در ایران

ویرایش
 
نقشه توزیع ده گونه لاله واژگون در اروپا، غرب آسیا و آسیای مرکزی
 
لاله واژگون اطراف ملایر

۱۴ یا ۱۵ گونه لالهٔ واژگون، در ایران شناسایی شده‌است که زیستگاه آن‌ها عموماً غرب ایران و کوه‌های زاگرس است.[۵] در برخی نقاط ایران، این گیاه را اشک مریم یا لالهٔ اشک می‌خوانند. وجه تسمیه چنین نامی به داستان‌های اسطوره‌ای بازمی‌گردد. این که این لاله، شاهد مرگ سیاوش بوده و از غصه این اتفاق سربه زیر شده و اشک می‌ریزد. اشک‌های لالهٔ واژگون در حقیقت شیرهٔ بی‌رنگی هستند که در درون لاله قرار دارند و گاهی به سمت پائین سرازیر می‌شوند.[۶] گونهٔ زرد کم‌رنگ متمایل به لیمویی این گل‌ها موسوم به لاله زاگرسی بین ۵۰ تا ۸۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد.[۷] گونه‌های لاله واژگون ایرانی، لاله واژگون کردی، لاله واژگون ترکی و لاله واژگون اشک مریم، در ایران می‌روید.

دشت‌های لاله واژگون در ایران

ویرایش
 
گونهٔ کمیاب و زرد زنگ لاله واژگون واقع در منطقه کاکان

از مناطق دیگر در ایران علی‌الخصوص ملایر، اقلید، استان کرمانشاه و ارتفاعات کبیرکوه در استان ایلام است که لاله‌های زیادی دارد. گونه گیاهی لاله واژگون در ایران به علت چیدن پیاز آن و فروش به عنوان گل زینتی در خطر انقراض است.[۹]

در اسطوره‌های ایرانی

ویرایش
 
لاله واژگون اشک مریم در کوه دنا، ایران

لالهٔ واژگون یا لالهٔ نگونسار، هم در نقش سرستون‌های ساسانی‌ها و هم در موزهٔ طاق‌بستان در کنار نقش پادشاه ساسانی دیده می‌شود. در متون ادبی ایرانی گفته شده که این گل در آن زمان که گلوی سیاوش با تیغ تیز گرسیوز آشنا شد، شاهد ماجرا بود. از پس آن اندوه، گل‌گونه رخ، سر به زیر افکند تا آرام آرام اشک بریزد بر بی‌گناهی سیاوش.[نیازمند منبع]

چو سرو سیاوش نگون‌سار دیدسراپردهٔ دشت خون‌سار دید
بیفکند سر را ز انده نگونبشد زان سپس لالهٔ واژگون

گونه‌ها

ویرایش

نگارخانه

ویرایش

پیوند به بیرون

ویرایش

منابع

ویرایش
  1. FOC 2017.
  2. Türktaş et al 2012.
  3. "Fritillaria". Wikipedia (به انگلیسی). 2022-03-28.
  4. من «لاله سرنگون» هستم، بازدید: فوریه 2019.
  5. "Fritillaria". Wikipedia (به انگلیسی). 2022-03-28.
  6. لاله‌های واژگون کوهرنگ، لاله‌های واژگون کوهرنگ.
  7. خبرگزاری میراث فرهنگی، بازدید: آوریل ۲۰۰۹. بایگانی‌شده در ۱۳ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
  8. «دشت لاله‌های واژگون خمین طبیعتی جذاب برای گردشگران». روزنامه اطلاعات. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۱۸.
  9. «خطر انقراض لاله‌های واژگون، گلی با آوازه جهانی». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲۰۱۹-۰۲-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۱۶.
  10. The British Herbal