نعنا

سرده‌ای از نعناعیان

نعناع[۱][۲] (نام علمی: Mentha) گیاهی است از راسته نعناسانان و تیره نعناعیان و از سبزی‌های خوراکی است. این گیاه برخی اسانس‌ها و خواص پونه را دارد؛ ولی برگ‌هایش کرک کمتری دارند و بریدگی‌های کنار برگ‌های آن بیش‌تر از پونه و اسانس آن نیز ملایم‌تر است.

نعناع
پونه آسیایی
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): آوندداران
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): گل‌ستاره‌داران
راسته: نعناسانان
تیره: نعنائیان
سرده: نعنا
کارل لینه
گونه نماد
نعنای دشتی
مترادف
  • Pulegium میلر
  • Preslia Opiz
  • Audibertia Bentham
  • Menthella Pérard
  • Minthe .St. -Lag
مزرعه نعنا تنگ طه

به طور کلی دو رقم نعناع (به انگلیسی: Mint) وجود دارد.رقم خودرو و رقمی که توسط کشاورزان کاشته می شود. کیفیت، مواد موثره و طعم نمونه های خودروی آن که در دامنه های کم ارتفاع کوه ها رشد می کنند بیشتر است.نعناعی که کشاورزان می کارند نیز گونه های مختلفی دارد که مهمترین آن در روستای تنگ طه نعناع فلفلی ، نعناع محلی و نعناع سبزی می باشد که نعناع فلفلی دارای برگهای ریزتر و اسانس خیلی تند می باشد و نعناع محلی برگهای بزرگتر و اسانسش نسبت به فلفلی کمتر است و نعناع سبزی دارای برگهای بزرگتر نسبت به نعناع محلی بوده و اسانس کمی دارد و بیشتر به عنوان سبزی خوردن استفاده می گردد .

نعناع گیاهی است علفی با ریشه هوایی و ساقه‌های مستقیم و چهارگوش و زیرزمینی. ساقه و برگ‌های خوش‌بوی آن خوراکی و دارویی است و گاهی گل‌های رنگین دارد.[۳]

برگ‌های آن به طول ۳ تا ۵ سانتی‌متر، متقابل، نیزه‌ای یا دوکی است، حاشیهٔ آن دارای بریدگی‌های عمیقی است، بریدگی‌های کناره آن نوک تیز است. کرک برگ‌های نعناع کم است. نعناع سبز معمولاً در سرتاسر جهان کشت می‌شود، این گیاه حاصل تبدیل و ماندگاری بوته گیاه ریحان چند ساله می‌باشد. این گیاه در نواحی شمال ایران و اطراف تهران به حالت وحشی و پرورشی می‌روید.[۴][۵]

«نعنای قرمز»گونه‌ای از نعناع است که در لبهٔ رودخانه‌ها و در جریان آب‌های ملایم و کم‌عمق، و در کنار آب‌انداز و استخرهای مصنوعی آبی (به مازندرانی اندون) می‌روید و چون برگ‌هایش قرمزرنگ‌اند به این نام خوانده می‌شود.

مشخصات ویرایش

گونه‌های نعنا متعلق به خانواده نعنائیان هستند و به‌طور گسترده در اروپا، آسیا، آفریقا، استرالیا و آمریکای شمالی پراکنده هستند. گیاهانی از این جنس را می‌توان در محیط‌های متعدد و متنوع یافت. داده‌های اخیر بر اساس ویژگی‌های مورفولوژیکی، سیتولوژیکی و ژنتیکی نشان داده‌است که جنس نعنا (Mentha) را می‌توان به ۴۲ گونه، ۱۵ هیبرید و صدها زیرگونه، واریته و رقم طبقه‌بندی کرد. در واقع، طبقه‌بندی نعنا بسیار پیچیده‌است و همیشه یک اتفاق نظر وجود ندارد. بیشتر گونه‌های نعناع چند ساله هستند، حاوی اسانس هستند و به‌طور گسترده به عنوان محصولات صنعتی برای تولید اسانس کشت می‌شوند. برگ‌ها، گل‌ها و ساقه‌های گونه به‌طور سنتی به عنوان دم‌نوش‌ها و ادویه‌های گیاهی در بسیاری از غذاها برای افزودن عطر و طعم استفاده می‌شوند.[۶]

منتول از مواد موثره اصلی این خانواده می باشد.

گونه‌ها ویرایش

عوامل مؤثر بر گلدهی ویرایش

طول روز: اگر چه آنها گیاهان روز بلند هستند، گونه‌های Mentha با پاسخ بسیار بیشتر M. citrata نسبت به نور از نظر رشد ساختارهای تولید مثلی متفاوت هستند.[۸]

دما: دمای مطلوب برای رشد و گلدهی نعنا بین ۲۱ تا ۲۶ درجه سانتیگراد است.[۶] دوره گلدهی M. aquatica مربوط به دوره‌ای است که دما اغلب بین ۲۵ تا ۳۰ درجه است، یعنی دمایی که در آن فعالیت علوفه جویان بالاتر است. از سوی دیگر، تولید کم گرده احتمالاً به دلیل ویژگی‌های گیاه‌شناسی M. aquatica می‌باشد. از ویژگی‌های کلیدی کاربرد این گیاه می‌توان به دوره گلدهی طولانی، تقویم گل تکمیلی و تولید شهد عالی اشاره کرد.[۹]

نور: نور LED قرمز-آبی باعث افزایش عملکرد اسانس نعنا تا چهار برابر و افزایش فتوسنتز و وزن تر گیاه در مقایسه با شرایط مزرعه شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که LED می‌تواند ویژگی‌های اقتصادی گونه‌های گیاهی را با تحریک متابولیسم گیاه بهبود بخشد. می‌توان پیشنهاد کرد که تابش نور قرمز در غیاب نور قرمز دور به‌طور مداوم باعث تحریک فیتوکروم‌ها، گیرنده‌های نوری کنترل‌کننده افزایش طول گره، انتقال گل و گلدهی می‌شود.[۱۰]

عناصر غذایی: طبق تحقیقاتی که انجام شد نیتروژن دارای اثر معنی داری در سطح ۱ درصد بر رشد گیاه بود، به طوری که بیشترین تعداد ساقه در بوته، تعداد برگ در بوته، وزن خشک برگ، وزن خشک کل بوته و تعداد روز تا ۵۰ درصد گلدهی و بیشترین میزان عملکرد بیولوژیک مربوط به کاربرد ۱۶۸ کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص بود. بر اساس نتایج این تحقیق، استفاده از ۱۰ بوته در مترمربع به همراه کاربرد ۱۶۸ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بهترین تیمار برای تولید نعناع فلفلی بود.[۱۱] همچنین محلول‌های مختلف هوگلند از طریق افزودن فسفر و پتاسیم بر شاخص‌های فیزیولوژیکی مانند ماده خشک ساقه (SDM) و برگ (LDM)، میزان تعریق (E)، محتوای کلروفیل (Chl) و سرعت فتوسنتز (PSN) در نعناع فلفلی تأثیر می‌گذارد.[۱۲]

کاربردها ویرایش

 
برگ نعنا
 
نعنا تنگ طه

آشپزی ویرایش

 
ژله نعنا

در آشپزی از برگ‌های خشک یا تازه نعناع برای عطرنعنایی آن استفاده می‌شود. معمولاً اگر برای انبارش نعناع مشکلی وجود نداشته باشد، استفاده از برگ‌های تازه آن بر برگ‌های خشک شده ارجحیت دارد. برگ‌های نعنا دارای طعمی گرم، تازه، معطر، شیرین با طعم نهایی خنکی هستند و در چای، نوشیدنی، ژله، شربت، آب نبات و بستنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. [۱۳]همچنین به دلیل معطر بودن این گیاه استفاده زیادی در صنعت لبنیات برای ماست و دوغ دارد.[۱۴]

طب سنتی و آرایشی بهداشتی ویرایش

نعناع در اصل به عنوان گیاه دارویی برای درمان درد معده و دردهای قفسه سینه مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.[۱۵] این گیاه در طب سنتی کاربردهای متنوعی دارد[۱۶] و همچنین تحقیقاتی ابتدایی در رابطه با احتمال کمک آن به درمان بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر نیز در حال انجام است.[۱۵]

از اسانس نعنا نیز در صنعت دارو سازی با هدف خوشبو کنندگی دهان در تولید خمیر دندان و دهان شویه استفاده میشود.[۱۷]

جوهر نعنا موجود در روغن اسانس نعناع (۴۰–۹۰٪) ماده مورد استفاده در بسیاری از مواد آرایشی و برخی عطرها است. همچنین از جوهر نعنا و اسانس آن در رایحه درمانی برای درمان حالت تهوع پس از عمل جراحی استفاده می‌شود.[۱۸][۱۵]

نعنا به دلیل داشتن مقدار زیاد آنتی اکسیدان خود در مقایسه با سایر گیاهان در تهیه ی انواع روغن نعنا که حاوی اسیدهای فیتوسترون فنولیک ساپونینها فلانوئیدها آنتوسیانتین ها کاروتنوئیدها و … است کاربرد زیادی در تهیه ی انواع داروها دارد. از مهم ترین خواص نعنا میتوان به جلوگیری از بروز آلرژی، کمک به کاهش وزن، بهبود اختلالات تنفسی، افزایش حافظه، مناسب بهداشت دهان و تقویت کبد اشاره کرد.[۲۱]

اگرچه اسانس نعنا در بسیاری از محصولات مصرفی استفاده می‌شود، اما ممکن است در بعضی از افراد واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند، و باعث بروز علائمی مانند گرفتگی شکم، اسهال، سردرد، سوزش قلب، سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی اطراف دهان، آنافیلاکسی یا درماتیت تماسی شود.[۱۵][۱۹]

دفع آفت ویرایش

روغن نعناع همچنین به عنوان یک حشره‌کش سازگار با محیط زیست به دلیل توانایی آن در از بین بردن برخی آفات رایج مانند زنبورهای وحشی، زنبورهای خرمایی، مورچه‌ها و سوسک‌ها استفاده می‌شود.[۲۰]

پانویس ویرایش

  1. نعناع از واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی به جای Mentha در انگلیسی و در حوزهٔ گیاهی است. «فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان ـ دفتر هفتم، بخش لاتین». فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۵۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ فروردین ۱۳۹۱.
  2. واژه‌نامه parsi.wiki
  3. فرهنگ بزرگ سخن. مدخل نعناع.
  4. خواص سبزی‌های خوراکی / مرتضی نظری / انتشارات پیام آزادی / چاپ سوم /صفحهٔ 199
  5. گیاهان دارویی / دکتر زرگری /صفحه ی567
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ Salehi, Bahare; Stojanović-Radić, Zorica; Matejić, Jelena; Sharopov, Farukh; Antolak, Hubert; Kręgiel, Dorota; Sen, Surjit; Sharifi-Rad, Mehdi; Acharya, Krishnendu (2018-09-04). "Plants of Genus Mentha: From Farm to Food Factory". Plants. 7 (3): 70. doi:10.3390/plants7030070. ISSN 2223-7747.
  7. «USDA GRIN: Mentha cordifolia Opiz ex Fresen». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۱۳.
  8. Farooqi, A.H.A.; Samgwan, N.S.; Sangwan, R.S. (1999). Plant Growth Regulation. 29 (3): 181–187. doi:10.1023/a:1006248019007. ISSN 0167-6903 http://dx.doi.org/10.1023/a:1006248019007. {{cite journal}}: Missing or empty |title= (help)
  9. De Laet, Chloé; Olszewski, Tomasz K.; Grison, Claude (2019-08-30). "Melliferous potential of Mentha aquatica". Journal of Apicultural Research. 58 (5): 714–719. doi:10.1080/00218839.2019.1656160. ISSN 0021-8839.
  10. Sabzalian, Mohammad R.; Heydarizadeh, Parisa; Zahedi, Morteza; Boroomand, Amin; Agharokh, Mehran; Sahba, Mohammad R.; Schoefs, Benoît (2014-02-28). "High performance of vegetables, flowers, and medicinal plants in a red-blue LED incubator for indoor plant production". Agronomy for Sustainable Development. 34 (4): 879–886. doi:10.1007/s13593-014-0209-6. ISSN 1774-0746.
  11. امیر, طغرایی; امیرحسین, شیرانی راد; سیدعلیرضا, ولدآبادی; مریم, زارعی کوشکی (1388-01-01). "تاثیر سطوح مختلف تراکم بوته و میزان نیتروژن بر برخی از صفات زراعی نعناع فلفلی (.Mentha piperita L)". 1 (2): 57–65. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Check date values in: |date= (help)
  12. DORIN, CAMEN; DRAGOMIR, CARMEN; POPESCU, COSMIN; IANCU, TIBERIU; STANCIU, SORIN; LUCA, ROXANA; HĂDĂRUGĂ, NICOLETA; MOATĂR, MIHAELA; NISTOR, ELEONORA (2019-08-20). "Study regarding the influence of fertilization on some physiological index and biochemical composition of peppermint oils (Mentha piperita L.)". Romanian Biotechnological Letters. 24 (4): 676–683. doi:10.25083/rbl/24.4/676.683. ISSN 2248-3942.
  13. "Mentha". Wikipedia (به انگلیسی). 2020-01-20.
  14. Moreno, L., Bello, R., Primo-Yúfera, E., and Esplugues, J. (2002). Pharmacological properties of the methanol extract from Mentha suaveolens Ehrh. Phytother. Res. 16, 10–13. doi: 10.1002/ptr.744
  15. ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ "Peppermint Oil". NCCIH (به انگلیسی). 2007-03-01. Retrieved 2020-03-15.
  16. Jamila, Fakchich; Mostafa, Elachouri (2014-05-28). "Ethnobotanical survey of medicinal plants used by people in Oriental Morocco to manage various ailments". Journal of Ethnopharmacology (به انگلیسی). 154 (1): 76–87. doi:10.1016/j.jep.2014.03.016. ISSN 0378-8741.
  17. Papachristos, D. P., and Stamopolos, D. C. (2002). Toxicity of vapours of three essential oils to immature stages of Acanthoscelides obtectus (Say) (Coleoptera: Bruchidae). J. Stored Prod. Res. 38, 365–373. doi: 10.1016/S0022-474X(01)00038-8
  18. Hunt, Ronald; Dienemann, Jacqueline; Norton, H. James; Hartley, Wendy; Hudgens, Amanda; Stern, Thomas; Divine, George (2013-09). "Aromatherapy as Treatment for Postoperative Nausea: A Randomized Trial". Anesthesia & Analgesia (به انگلیسی). 117 (3): 597–604. doi:10.1213/ANE.0b013e31824a0b1c. ISSN 0003-2999. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  19. Bayat, Roian; Borici-Mazi, Rozita (2014-01-28). "A case of anaphylaxis to peppermint". Allergy, Asthma & Clinical Immunology. 10 (1): 6. doi:10.1186/1710-1492-10-6. ISSN 1710-1492. PMC 3912937. PMID 24472564.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  20. «Consumers Turn to Natural Pesticides - WSJ.com». web.archive.org. ۲۰۰۹-۰۸-۰۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۵.

منابع ویرایش

  • معین، محمد (۱۳۶۰فرهنگ فارسی، امیر کبیر این مقاله شامل بخش‌هایی به قلم محمد معین (درگذشته در ۲۱ تیر ۱۳۵۰) است. حقوق معنوی آن بخش‌ها برای محمد معین محفوظ است.
  • هوشیار، محمدجواد، خواص سبزی‌ها
  • کتاب خواص سبزی‌های خوراکی / تألیف:مرتضی نظری
  • گیاهان دارویی / دکتر زرگری
  • هایار طب، نعنا