آخوند
آخوند،[۱] شیخ یا ملا در اصطلاح به روحانی مسلمان به‌ویژه در کشورهای مانند ایران، عراق، جمهوری آذربایجان،[۲] و افغانستان[۳] گفته می‌شود. در چینی به‌شکل آهونگ (به چینی: 阿訇) به‌کار می‌رود و میان مسلمانان چین رایج است.
.jpg)
در کشورها
ایران
جامعهٔ ایران نیز آخوندها را مورد احترام و گرامی می‌داشته‌اند. از دوران قاجاریان هاله‌ای دیگر به عنوان نیابت از امام نیز آمد که احترامی افزوده ایجاد کرد. کم‌کم، لقب‌هایی احترام‌آمیزتر برای آخوندهای ایران به کار گرفته شد که دیدگاه نخست بر این است که خود جامعه چنین لقب‌هایی را داده‌است و دیدگاه مخالف آن، باور دارد که این لقب‌ها را روحانیت به جامعه تحمیل می‌کرده‌است.[۴] از آخوند و ملا تا حجت‌الاسلام و حجت‌الاسلام و المسلمین و پس از این‌ها آیت‌الله و آیت‌الله‌العظمی و پس از این نیز امام، سیر دگرگونی لقب‌ها و عنوان‌هایی را نمایندگی می‌کنند که به آخوندها داده شده‌است. نقدگران این زمینه باور دارند که این لقب‌ها برای مقدس‌سازی نهاد روحانیت تلاش کرده‌اند؛ اما دیدگاه مخالف می‌گوید که این‌ها از سوی جامعه بوده‌اند.[۴]
به گزارش بی‌بی‌سی در سال ۲۰۱۸، یک روحانی به ازای هر ۲۰۰ نفر جمعیت در ایران وجود دارد. در سال ۱۳۹۵، روحانیون مشغول به تحصیل در حوزه‌های علمیه بانوان بیش از ۷۰ هزار و فارغ التحصیلان آنها نیز ۹۰ هزار نفر بوده‌اند. ۱۰ هزار نفر مبلغ و ۲۷ هزار روحانی زن برای حضور در فضای مجازی نیز در این سال تربیت شدند. بر اساس تخمین‌ها، حدود ۱۵۰ هزار طلبه مرد در سراسر کشور، در این سال مشغول به تحصیل بودند.[۵]
مخالفان روحانیت در ایران، با جلوگیری از روحانی‌گرایی موافقند و معتقدند که حتی روحانیانی که شستشوی مغزی و مشغول دخالت در امور دیگران هستند نیز مضر و برای جامعه خطرناک هستند. یکی از مخالفان سرشناس، عیناً این جملات را بیان کرده‌است:«تا آخوند کفن نشود ؛ این وطن وطن نشود.» یا «آخوند خوب ، آخوند مُرده است.» «مهم این نیست که روحانیون در حاشیه باشند یا بر مسند(در قدرت). در حاشیه باشند، با هر پدیده نو مخالفت می‌کنند زیرا این نهاد بر اساس کهنگی تاریخی شکل گرفته‌است. اگر بر مسند باشند با استفاده از دین می‌کشند، شلاق می‌زنند، حبس می‌کنند، اموال مردم را می‌گیرند و مردم را از خانه و سرزمین خود آواره می‌کنند.»[۶]
در آبان ۱۳۹۹، فیلم جدیدی از آمیزش جنسی و رابطه نامشروع یک مرد به ظاهر روحانی در ایران منتشر شد که او را در حال انجام اعمال همجنسگرایانه در خودرو نشان می‌داد. این درحالی بود که روحانیت ایران پیش‌تر، چنین اعمالی را نهی کرده بود. این ویدئو واکنش‌های بسیاری گرفت و به عنوان نمونه در بازنشر اینستاگرامی ویدئو، نظرات آحاد کاربران این شبکه اجتماعی نیز بر مخالفت با اصل روحانیت تاکید داشت و این مخالفتها در خیزش ۱۴۰۱ ایران در پی قتل مهسا امینی و همچنین در پی انتشار فیلم روابط جنسی همجنسگرایانه آنها با باجناقشان دوباره نمود پیدا کرد.[۷]
بر پایه گزارش رسانه‌های داخلی ایران، نفوذ اجتماعی روحانیون در ایران، نسبت به جامعه‌های دیگر بسیار بیشتر است. این گزارش‌های داخلی، به این دیدگاه که روحانیت ایران حکومت‌داری کرده‌است نیز اشاره داشته‌اند و آن را رد کرده‌اند.[۸]
کاربرد واژه
این واژه در میان مردم رایج است و به کار برده می‌شود، اما به صورت رسمی کمتر کاربرد دارد و واژهٔ «روحانی» در ادبیات رسمی جایگزین آن شده‌است.[۹] اما در گذشته، واژهٔ آخوند به‌طور رایج به عنوان استاد مذهبی امثال مکتب‌خانه[۱۰] به کار می‌رفت.[۱۱] در روسیه و سیبری، استفاده از این لقب در متون اوایل قرن هفدهم به بعد دیده می‌شود.[۲]
به جز از پیشه، از واژهٔ آخوند گاهی به عنوان قسمتی از نام یا لقب اشخاص نیز به کار برده می‌شده‌است، همانند محمد آخوند گرگانی، آخوند خراسانی، محمد آخوند و غیره.
آخوند یا ملا واژه‌ای متداول در ایران، به معنی، پیشوای دینی و معلم علوم شرعیه یا آدمی که از طریق دین امرار معاش می‌کند و گویند از عهد تیموریان در این کشور رایج شده و مأخذ و منشأ اشتقاق این کلمه به وضوح روشن نیست: دهخدا احتمال داده که مخفف آغا و خوند «به معنی خداوندگار» باشد، مانند میرخواند و خواندمیر بعضی آن را تحریفی از آرخون یا آرگون یونانی که در آنجا عنوان روحانیان مسیحی است دانسته‌اند برخی آن را مرکب از آ «مخفف آقا» و خواند «فعل خواندن» پنداشته‌اند.
در نظام «عالمان» شیعه با عناوینی هم چون ثقةالاسلام، حجت‌الاسلام، حجت‌الاسلام والمسلمین، آیت‌الله، آیت‌الله العظمی خوانده می‌شوند.
در سینما و تلویزیون
در سینما و تلویزیون نقش‌آفرینی در لباس و جایگاه «روحانیت»، در برخی مواقع تنها به پوشیدن لباس روحانیت محدود شده‌است.[۱۲]
در ادبیات
| گر جلوه می‌نمایی و گر طعنه می‌زنی | ما نیستیم معتقد شیخ خودپسند | |
| رندِ شراب خوارم و در سینه‌ام دلی است | پاکیزه تر ز جامهٔ شیخِ نماز کن | |
| و گر تو با من هم خرقه‌ای و همرازی | بگو که صورت آن شیخ خرقه‌پوش چه بود | |
| بندهٔ یک‌روان یک‌رنگیم | دشمن شیخکان قلابیم | |
جستارهای وابسته
.jpg)
پانویس
- ↑ http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-0557030428744c4e8c47058477f17117-fa.html
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Muslim religious institutions in Imperial Russia: the Islamic world of Novouzensk District and the Kazakh Inner Horde, 1780-1910. Volume 35 of Islamic history and civilization. Allen J. Frank. BRILL, 2001. ISBN 90-04-11975-2. pp.109
- ↑ «In Herat the term Akhond ("theologian, tutor": Haim, Persian-English Dictionary)
was used for mullas actively engaged in teaching in traditional religious»...
Rhetorics and politics in Afghan traditional storytelling. Publications of the American Folklore Society, Bibliographical and Special Series. Issue 12 of Persian studies series. Law in Social Context Series. Margaret Ann Mills. University of Pennsylvania Press, 1991. Original from the University of California. Digitized May 29, 2008. ISBN 0-8122-8199-3 pp.77 - ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «از آخوند تا آیت‌الله‌العظمی و امام؛ آیا روحانیت خود را مقدس می‌داند؟». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۰۹.
- ↑ محمدی، مجید (۲۰۱۸-۰۴-۲۳). «آیا در ایران کمبود روحانی وجود دارد؟». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۴.
- ↑ «صفحه آخر: نقش و دخالت روحانیان شیعه در سیاست و حکومت ایران». صدای آمریکا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۱-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۴.
- ↑ شعار «این وطن، وطن نشود، تا آخوند کفن نشود» مقابل سفارت ایران در سوئيس, 2023-01-29, retrieved 2024-04-13
- ↑ «محبوبیت آخوند از کشیش و روشنفکر بیشتر است». مشرق نیوز. ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۱۴.
- ↑ «ریشه‌های اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها ملاخور شدن». www.peykeiran.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۲.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ فوریه ۲۰۱۱.
- ↑ Poetry and mysticism in Islam: the heritage of Rūmī. Volume 11 of Giorgio Levi Della Vida conferences. Giorgio Levi Della Vida conferences ; 11th conference. Giorgio Levi Della Vida Bienniel Conference proceedings ; 11. Amin Banani, Richard G. Hovannisian, Georges Sabagh. Publisher Cambridge University Press, 1994. ISBN 0-521-45476-X pp.163
- ↑ «۲۲ بازیگر در لباس روحانیت/ تصاویر». آفتاب. ۲۰۱۴-۰۸-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۸-۲۳.
منابع
- انوری، حسن. فرهنگ بزرگ سخن. شابک ۹۶۴-۶۹۶۱-۹۴-۰
- دیوان کلیات دخیل بایگانی‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine. شابک ۹۶۴-۶۶۲۲-۱۴-۳
- آرتور کریستنسن. ایران در زمان ساسانیان. شابک ۹۶۴-۳۵۱-۲۸۵-۱
- شیخ عباس قمی. کلیات مفاتیح‌الجنان. شابک ۹۶۴-۶۸۱۵-۳۰-۸
پیوند به بیرون
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ آخوند موجود است. |
| معنای آخوند را در ویکیواژه، واژهنامهٔ آزاد، ببینید. |