ابهررود

این رودخانه از ارتفاعات کوه سندان در شمال روستای عمیدآباد و کوه ملا در جنوب ابهر سرچشمه گرفته و با پیوستن این دو سرشاخه در محلی به نام بینارو یا «بن رودخانه» در جنگل‌های قدیمی و دست کاشت ابهر به یکدیگر رودخانه ابهررود را تشکیل می‌دهند. این رودخانه شمالی‌ترین سرشاخه رود شور است. ابهررود پس از گذشتن از شهرهای ابهر و تاکستان در جنوب قزوین در میانه جاده قزوین به بوئین زهرا با پیوستن به رودخانه خررود، رود شور را شکل می‌دهد. در ادامه رودخانه شور با گذر از استان البرز به دریاچه قم ختم می‌شود.

درباره رودخانه

این رودخانه تا پیش از تغییرات اقلیمی اخیر و تغییر ابزار کشاورزی سنتی (عمده کشاورزی در حاشیه ابهررود هنوز برمبنای روش‌های سنتی است.) از قنات و گاو آهن به موتورچاه عمیق و تراکتور، یک رودخانه دائمی بود. افزون بر مطالب تاریخی که در کتاب‌های نویسندگان ابهری وجود دارد، نقشه‌ای که ارتش ایالات متحده در زمان جنگ دوم جهانی تهیه کرده است در سه نقطه به دائمی بودن این رودخانه از صائین قلعه تا جنوب تاکستان اشاره می‌کند.

با توجه به اقلیم منطقه احتمال خشک شدن‌های مکرر این رودخانه در دوره‌های زمانی طولانی متصور است ولی برای این ادعا باید مطالعات زمین شناسی تاریخی صورت گیرد. یکی دیگر از دلایل احتمال خشک شدن‌های مکرر تاریخی این رودخانه، مسیرهای متعددی است که از تاکستان تا آبیک دیده می‌شود. این احتمال وجود دارد که با خشکسالی و کم آب شدن، زمین‌های حاشیه رودخانه به دلیل آبرفتی و حاصلخیز بودن مورد تصرف قرار گرفته و زیر کشت رفته باشد. مجدداً با بارش بیشتر رودخانه طغیان کرده و در مسیر قبلی یا مسیر جدید به حیات خود ادامه داده است. مطالعه‌ی ساختار فرونشست زمین در این محدوده افزون بر مشخص کردن بستر احتمالی رودخانه می‌تواند مکان‌های تاریخی سکونت اقوام قدیمی مانند کاسپیان در این محدوده را نیز مشخص کند.

این رود در استان زنجان از شهرهای صائین قلعه، هیدج، خرمدره و ابهر عبور می‌کند. پس از عبور از روستای قروه، از روستای فارسجین وارد استان قزوین می‌شود. در استان قزوین از روستاهای شهرستان‌های تاکستان، بوئین زهرا و آبیک می‌گذرد.

در جنوب آبیک، شوره زاری است که محل تلاقی ابهررود و خررود است. البته در نقشه‌های تاریخی (مثلاً همین مرجع ) این شوره زار زار به عنوان باتلاق (marsh) یاد شده است.

• 

  ابهررود در محدوده استان قزوین

زیست بوم رودخانه

این رودخانه به‌طور پراکنده دارای ماهی گورخری (Aphanius sophiae) می‌باشد و در برخی از ماه‌های سال پرنده‌هایی چون سلیم طوقی، پرستو، حواصیل سفید بزرگ و عقاب صحرایی در این ناحیه دیده شده‌است. با عبور این رود از برخی نمک‌زارهای بین راه بر شوری این آب افزوده شده و در پل آصف‌الدوله در نزدیکی پلیس راه ماهدشت کاملاً شور شده و به طرف جنوب شرقی جریان می‌یابد و نهایتاً به حوضه آبریز دریاچه مسیله قم می‌ریزد. در مسیر این رود در منطقه‌ای نزدیک به روستای جارو به دلیل شیب کم و وسعت زیاد نمک‌زارهایی تشکیل شده‌است که مناظر طبیعی خاصی را پدیدآورده است. این رود از مسیر ابهر فارسجین نرجه می‌گذرد.

تصویر رودخانه ابهررود در حال طغیان

خشک شدن ابهر رود

تا پیش از انقلاب سفید کشاورزی ایران، یک کشاورزی سنتی با استفاده از نیروی انسانی و گاو آهن و آبیاری با منابع آب‌ سد رودخانه‌ای، بندها، قنات و کاریز بود. در کتاب «ابهر گذری و نظری» تعداد قنات‌های ابهر، ۵۸ رشته ذکر شده است. این تعداد در برخی منابع (فهرست قنات‌های شهرستان ابهر) تا 67 رشته نیز ذکر شده اند.

با توسعه ناپایدار و استفاده از ابزار برای استخراج آب و شخم زدن زمین، به تدریج از اوایل دهه‌ی ۱۳۷۰ چشمه‌ها، قنات‌ها، باتلاق‌ها و برکه‌هایی که در حاشیه ابهررود بودند، خشک شدند. این خشک شدن به تدریج بود. ابتدا زمین‌های بایر و دیم به کشت آبی با آب به دست آمده از موتورهای چاه اختصاص یافتند. با خشک شدن تالاب‌ها و برکه‌ها، به تدریج ساخت و ساز در این زمین‌ها آغاز شد.

از سوی دیگر به دلیل تغییرات اقلیمی میزان بارش در ابهر سال به سال کمتر شد. با گرم‌تر شدن هوا، برف‌هایی هم که می‌بارید، زودتر آب می‌شد و چشمه‌ها در فصول گرم سال خشک می‌شدند. این کاهش بارندگی‌ها به همراه برداشت بی‌رویه، که از اواخر دهه 1340 شمسی آغاز شده بود، منجر به روندی شد که ابهررود در حال حاضر یک رودخانه کاملاً خشک است.

مهم‌ترین معضل خشکی ابهررود، چاه‌های عمیقی است که بدون توجه بارش‌های سالیانه، تنها با توجه به تعریف حق آبه‌ها برمبنای بارش‌های قدیمی تعریف شده اند. به این ترتیب که ۷۸۳ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق در دهه ۱۳۷۰ (تعداد چاه‌های آب ابهر که در کتاب «ابهر گذری و نظری» ذکر شده است.) در سال‌های بعد با خشک شدن ابهر رود به صورت مجاز به ۸۶۰ حلقه و در همین حد چاه غیر مجاز رسید. البته این روند نه تنها متوقف نشده است که به ارقام چند هزار حلقه در سطح استان رسیده است.

آبرسانی ابهررود

این رودخانه پیش از خشک شدن کامل، منبع تامین آب برای شهرها و روستاهای مسیر خود در ابهر و دشت قزوین بود. در حال حاضر به دلیل خشک شدن کامل رودخانه ویژگی آبیاری این رودخانه کاملاً از میان رفته است.

داده‌های بیشتر

در بخش رودخانه‌های ابهر از کتاب «ابهر؛ گذری و نظری» نیز بصورت فصلی و دائمی جریان دارند که بزرگترین آنها ابهررود است که از دوشاخه فصلی و دائمی تشکیل شده،‌ شاخه فصلی از کوه‌های سرآهند و حوالی گردنه الله اکبر سلطانیه سرچشمه می‌گیرد و شاخه دائمی آن بنام کینه ورس است که از کوه‌های رستم، ملاداغی و سندان داغ سرچشمه گرفته از شعبات متعددی تشکیل شده و در نزدیکی ابهر با شاخه فصلی پیوسته و بنام ابهررود وبا جهت شمال غربی به جنوب شرقی جریان می‌یابد و در مسیر خود آبهای ابهر، خرمدره نیز داخل آن می‌شوند که پس از مشروب ساختن مزارع روستاها و شهرهای همجوار خود در صائین قلعه، هیدج، خرمدره، ابهر، قروه، ضیاءآباد، تاکستان و قزوین، به رودخانه شور و در آخر به دریاچه قم می‌ریزد. مقدار آبی که در این رودخانه جریان دارد و در ایستگاه (هیدرومتریک) روستای قروه اندازه‌گیری شده‌است که ۳۱۶میلیون متر مکعب در سال است. این رودخانه موجب ایجاد اراضی آبروفتی و حاصلخیز در این منطقه شده‌است آب رودخانه از ذوب شدن برفهای و ایجاد سیلاب‌ها و چشمه سارها در فصل بهار و زمستان تأمین می‌گردد. این رودخانه در شهرستان در پائین‌ترین سطح شهر قرار گرفته‌است و به همین منظور زاینده رود است در مسیر خود آب از زمین بالا آمده و به بر رودخانه می‌افزاید در نقاط مختلف شهر اهالی با بستن آب‌بند هائی، آب را از سمت خود منحرف و برطرف مزارع ابهر و روستاها روانه می‌کنند ولی آب رودخانه تا رسیدن به آب‌بند پائینی دوباره افزایش می‌یابد و پرآب می‌گردد. در اطراف این رودخانه و دیگر رودخانه‌ها اکثراً درختان تبریزی، بید نارون و سپیدار توسط اهالی کاشته می‌شود که پساز رشد کافی آن‌ها را قطع و به تهران و دیگر شهرهای مجاور حمل می‌کنند، که مصارف صنعتی و ساختمانی دارد.