شاخه‌بندی
شاخه‌بندی، کلادیستیک، کلادبندی (کلاد شناسی) یا شنکله‌بندی [۱][۲] (به انگلیسی: Cladistics) روشی برای طبقه‌بندی گونه‌های جانداران در گروه‌هایی به نام کلاد است. برای مثال، پرندگان، دایناسورها، کروکودیل‌ها و تمام نسل آن‌ها (زنده یا منقرض) و نیای مشترک‌شان یک کلاد را تشکیل می‌دهند.[۳] از لحاظ سامانه‌شناسی زیستی، یک کلاد یک «شاخه» در درخت زندگی است که یک گروه فراگیر (مونوفیلتیک) را تشکیل می‌دهد.
شاخه‌بندی با دیگر روش‌های آرایه‌شناسی، مثل فنتیک[۴] تفاوت دارد. به این خاطر که تأکید شاخه‌بندی روی شناسه‌های مشترک و مشتق‌شده‌است. روش‌های پیشین از همانندی‌های ریخت‌شناختی برای طبقه‌بندی گونه‌ها در داخل سرده‌ها (جنس‌ها) و دیگر طبقه‌های آرایه‌شناختی بالاتر استفاده می‌کردند. طبقه‌بندی شاخه‌بندی معمولاً مبتنی بر ساختارهای درختی به نام کلادوگرام (شاخه‌نما)[۵] است که نزدیکی نیای مشترک یا اشتراک ساختارهای همساخت را نشان می‌دهد. دیگر وجه تمایز روش شاخه‌بندی، توجه به صرفه‌جویی و آزمون‌کردن فرضیه (ابطال‌پذیری) به جای تصمیم‌گیری سوبژکتیو دیگر سیستم‌های آرایه‌شناختی است.[۶] برنامه‌های کامپیوتری بسیاری در این علم کاربرد دارد، چون طبیعت نسل نمودادهای کلادوگرام بسیار پیچیده‌است.
روش شاخه‌بندی از صفات مشترک بین گونه‌ها، صفات اشتقاق‌یافته را مورد بررسی قرار می‌دهد، بنابراین در این نوع رده‌بندی باید بتوانیم صفات اشتقاق‌یافته را از دیگر صفات جدا کنیم. در این رده‌بندی به عمل بازشناختن صفات اجدادی و صفات اشتقاقی، «جهت‌یابی»[۷] گفته می‌شود.
در این رده‌بندی به ابتدایی‌ترین حالت صفتی، نزدیک‌ریخت[۸] و به اشتقاق‌یافته‌ترین حالت یک صفت جداریخت[۹] گفته می‌شود. برای نمونه ستون مهره‌ها که در مهره‌داران در نیای مشترک آن‌ها وجود داشته و اساسا در نسل‌های بعدی باقی مانده‌استیک صفت اجدادی است و پرها در پرندگان که با خزندگان از یک نیای مشترک هستند یک صفت اشتقاقی است.
در جهت‌یابی صفات از حالت‌های صفتی دیگری نیز استفاده می‌شود که عبارتند از:
- هم‌نزدیک‌ریخت (symplesiomorphic): صفاتی که در چند گروه خواهری وجود دارد و در نیای مشترک آن‌ها نیز بوده‌است.
- هم‌جداریخت (synapomorphic): صفاتی که در نزدیک‌ترین نیای دو یا چند تاکسون یافت می‌شود اما در نیای قدیمی‌تر آن‌ها وجود نداشته‌است.
- خودجداریخت (autapomorphic): صفات اشتقاق‌یافته در یک یا دو گروه خواهری هستند.
محتویات
تاریخچه شاخه‌بندیویرایش
کلادویرایش
در دانش سامانه‌شناسی زیستی، کلاد تک‌شاخه‌ای از درخت زندگی است که یک نیای مشترک و تمامی نوادگان او (شامل گونه‌های از میان رفته و گونه‌های زنده) را در بر می‌گیرد.
شاخه‌نماویرایش
نقطه آغاز تحلیل شاخه‌بندی گروهی از جزئیات و مولکول‌ها و ریخت‌شناسی یا اطلاعات دیگری است که مشخصات این جزئیات را بیان کند. نتیجه پایانی عبارت است از یک نمودار درختی که کلادوگرام یا شاخه‌نما نامیده می‌شود.
شاخه‌بندی در آرایه‌شناسیویرایش
کاربرد در رشته‌های دیگرویرایش
سیستم مقایسه و طبقه‌بندی بر اساس کلادوگرام‌ها مختص موضوعات زیست‌شناسی نیست.[۱۰] هر گروهی از اشخاص یا اجسام که دارای طبقه باشند، نیای مشترک فرضی داشته باشند، و مجموعه‌ای از ویژگی‌های مشترک به‌ارث‌رسیده از نیای مشترک داشته باشند می‌توانند به این طریق دسته‌بندی شوند. تنها ملزومات آن داشتن خصیصه‌هایی قابل شناسایی و اندازه‌گیری است.
تلاش‌های اخیر برای استفاده از شاخه‌بندی در رشته‌های خارج از زیست‌شناسی بدین قرارند:
- انسان‌شناسی فرهنگی و باستان‌شناسی، برای مقایسه فرهنگ‌ها و مصنوعات بر طبق گروه‌ه‌بندی روندهای فرهنگی و ویژگی‌های دست‌ساخت‌های بشر.
- زبان‌شناسی تاریخی، برای مقایسه زبان‌های مختلف بر اساس گروه‌بندی ویژگی‌های زبان‌شناختی.
- رفتارشناسی جانوری، برای مقایسه گونه‌های جانوری از طریق خصائص رفتاری که ارثی‌اند.
- نقد ادبی متون، جهت مقایسه نوشته‌های یک کار یکسان با استفاده از گروه‌بندی اشکال‌های مرسوم کپی‌بردای.
همچنین ببینیدویرایش
پانویس‌ها و منابعویرایش
- ↑ «واژه‌نامهٔ انگلیسی-فارسی [[زیست‌فناوری]]» (Pdf). دریافت‌شده در ۵ فروردین ۱۳۸۸. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
- ↑ کلادیستیک از مشتقات کلمه یونانی κλάδος به معنی شاخه است.
- ↑ Glossary entry "clade" Understanding Evolution. 2010. University of California Museum of Paleontology.
- ↑ Phenetics
- ↑ cladogram: کلادوگرام، کلادنما یا شنکله‌نما هم نامیده شده‌است.
- ↑ Phillips, Ben (2000). "Natural History Collections: Cladistics". University of Edinburgh. Retrieved 4 July 2009.
- ↑ polarization
- ↑ plesiomorphic
- ↑ apomorphic
- ↑ Mace, Ruth; Clare, Clare J.; Shennan, Stephen, eds. (2005). The Evolution of Cultural Diversity: A Phylogenetic Approach. Cavendish Publishing. p. 1.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Cladistics». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۰.
- خلجی پیربلوطی، ولی‌الله، روش‌های رده‌بندی موجودات زنده، مجله رشد، دوره نوزدهم، شماره ۴. زمستان ۱۳۸۴. ص۴۲.
پیوند به بیرونویرایش
| در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ شاخه‌بندی موجود است. |
- انجمن ویلی هنیگ - کلادیستیک
- سفر در سامانه‌شناسی فیلوژنتیک - دانشگاه برکلی
- Wiley, E.O.; Siegel-Causey, D.; Brooks, D.R.; Funk, V.A. (1991). "Chapter 1: Introduction, Terms and Concepts". The Compleat Cladist: A Primer of Phylogenetic Procedures (PDF). The University of Kansas Museum of Natural History Special Publication No. 19. American Museum of Natural History. ISBN 0893380350.
 |
این یک مقالهٔ خرد زیست‌شناسی است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |