طبقه آرایه‌شناختی
طبقهٔ آرایه‌شناختی یا رتبهٔ آرایه‌شناختی، اصطلاح چکیده‌ای است که در «طبقه‌بندی علمی» و «آرایه‌شناسی» جانداران به کار می‌رود. طبقهٔ آرایه‌شناختی، سطح یک آرایه (Taxon) را در سلسله مراتب آرایه‌شناختی نشان می‌دهد. آرایه‌های رده‌بندی‌شده در یک رتبهٔ آرایه‌شناختی، گروه‌هایی از ارگانیسم‌ها هستند که در یک سطح دسته‌بندی می‌شوند.
طبقه‌های اصلی آرایه‌شناختیویرایش
در طبقه‌بندی جانداران هشت طبقهٔ اصلی وجود دارد که از بزرگ به کوچک بدین قرارند:
- دامنه: Domain
- فرمانرو (سلسله): Kingdom
- دسته: Division (در مورد گیاهان)، شاخه: Phylum (در مورد جانوران)
- رده: Class
- راسته: Order
- خانواده (گاه «تیره» نیز خوانده می‌شود): Family
- سرده (گاه «جنس» یا «تیره» نیز خوانده می‌شود): Genus
- گونه: Species
طبقه‌ها (رتبه‌ها) ی گیاه‌شناسی و جانورشناسی گاه اندکی متفاوتند.
پسوندهای طبقه‌بندیویرایش
در طبقه‌بندی جانداران پسوندهای استانداردی بر پایه سلسله (فرمانرو) و گاه بر پایه شاخه یا رده به‌کار می‌رود که در جدول آمده‌است. برای بسیاری از آنها در نام‌های فارسی پسوند -ان و -گان- به‌کار می‌رود و برای phyta- بیشتر پسوند -رُستیان و رویی‌ها به‌کار می‌رود.
| نام طبقه به فارسی | نام طبقه به انگلیسی | گیاهان | جلبک‌ها | قارچ‌ها | جانوران |
|---|---|---|---|---|---|
| دسته/شاخه | Division/Phylum | (تباران-) -phyta | -mycota | ||
| زیرشاخه | Subdivision/Subphylum | (وندان-) -phytina | -mycotina | ||
| رده | Class | -opsida (ویسان) | -phyceae | -mycetes | |
| زیررده | Subclass | -idae | -phycidae | -mycetidae | |
| بالاراسته | Superorder | (مانان-) -anae | |||
| راسته | Order | (سانان-) -ales | (سانان) -formes, es, a | ||
| زیرراسته | Suborder | (سانیان-) -ineae | (سانیان-) -i(ae, es) | ||
| فروراسته | Infraorder/Parvorder | واران -aria | (واران-) -ida | ||
| بالاخانواده / بالاتیره | Superfamily | (واریان-) -acea | (واریان-) -oidea | ||
| گروه | Group | گان- | - | ||
| خانواده / تیره | Family | (ان-) -[نیازمند منبع] aceae | (ان-) -idae | ||
| زیرخانواده / زیرتیره | Subfamily | (یان-) - [نیازمند منبع] oideae | (یان-) -inae | ||
| تبار | Tribe/Infrafamily | -eae | -ini | ||
| زیرتبار | Subtribe | -inae | -ina | ||
| سرده | Genus | (ها-)um,us,a | (ها-) -us,a | ||
| گونه | Species | - | - | ||
| گروه زیرگونه‌ای | Subspecies Group | - | - | ||
| زیرگونه | Subspecies | - | - | ||
فهرست تکمیلی اصطلاحات طبقه‌بندی و پیوند میان آنهاویرایش
طبقه‌بندی جانداران از کلی‌ترین طبقات تا جزئی‌ترین‌ها:
کلکسیون بزرگی از قاب‌بالان
- دامنه یا بالافرمانرو (Domain یا Superkingdom)
- فرمانرو یا سلسله (kingdom)
- زیرفرمانرو (Subkingdom)
- رشته (Branch)
- فروفرمانرو (Infrakingdom)
- رشته (Branch)
- زیرفرمانرو (Subkingdom)
- فرمانرو یا سلسله (kingdom)
- بالاشاخه (Superphylum) یا بالادسته (Subdivision) در گیاه‌شناسی
- بالاهمزادان (Supercohort) در گیاه‌شناسی
- هم‌زادان (Cohort) در گیاه‌شناسی
- زیرهم‌زادان (Subcohort) در گیاه‌شناسی
- فروهم‌زادان (Infracohort) در گیاه‌شناسی
- زیرهم‌زادان (Subcohort) در گیاه‌شناسی
- هم‌زادان (Cohort) در گیاه‌شناسی
- بالارده (Superclass)
- بالاهنگ (Superlegion) در جانورشناسی
- هنگ (Legion) در جانورشناسی
- زیرهنگ (Sublegion) در جانورشناسی
- فروهنگ (Infralegion) در جانورشناسی
- زیرهنگ (Sublegion) در جانورشناسی
- هنگ (Legion) در جانورشناسی
- کلان‌راسته (Magnorder)
- بالاراسته (Superorder)
- بزرگ‌راسته (Grand-order)
- مه‌راسته (Mirorder)
- راسته (Order)
- زیرراسته (Suborder)
- فروراسته (Infraorder)
- کوچک‌راسته (Parvorder)
- فروراسته (Infraorder)
- زیرراسته (Suborder)
- راسته (Order)
- مه‌راسته (Mirorder)
- بزرگ‌راسته (Grand-order)
- بالاراسته (Superorder)
- دسته (تنها برای جانوران) (division)
- زیردسته (تنها برای جانوران) (subdivision)
- بخشه (تنها برای جانوران) (Section)
- زیربخشه (تنها برای جانوران) (Subsection)
- بالاخانواده/بالاتیره (superfamily)
- زنجیره (برای پولک‌بالان) (Series)
- گروه (برای پولک‌بالان) (Group)
- خانواده/تیره (Family)
- زیرخانواده/زیرتیره (Subfamily)
- فروخانواده/فروتیره (Infrafamily)
- زیرخانواده/زیرتیره (Subfamily)
- خانواده/تیره (Family)
- گروه (برای پولک‌بالان) (Group)
- زنجیره (برای پولک‌بالان) (Series)
- بالاتبار (Supertribe)
- سرده یا جنس (Genus)
- بالاگونه (Superspecies) یا گروه‌گونه
- سویه (Strain) در باکتری‌ها
در کشاورزی زیرگونه‌ای از گیاهان کشت شده وجود دارد به نام رَقَم (Cultivar).
از میان این طبقات گوناگون تنها گونه است که تعریف دقیق زیست‌شناختی دارد. سطح‌های دیگر برای نمایش تبارزایی اندامگان مورد مطالعه استفاده می‌شوند و تا اندازه‌ای به داوری شخص مطالعه‌گر بستگی دارند. برای بیشتر گروه‌های جاندار تمام این طبقات کاربرد ندارند و بیشتر برای موارد پیچیده‌تر مانند حشرات به‌کار می‌روند.
نام برخی از رده‌ها، راسته‌ها، تیره‌ها و خانواده‌های گیاهی و جانوری با برابر انگلیسی آنهاویرایش
- آب‌بازان
- آبشش‌دمان (Branchiura)
- اسفنجها (Porifera)
- آخوندک‌ها (Mantodea)
- بازوپایان (Brachiopod)
- بافته‌بالان (Plecoptera)
- بالتوری‌ها (Neuroptera)
- بزرگ‌بالان (Megaloptera)
- بسفایجیان (polypodiaceae)
- بندپایان (Arthropoda)
- بی‌بالان (Zoraptera)
- بی‌دندانان (Edentata)
- بی‌شاخکان (Protura)
- بی‌مهرگان (Invertebrata)
- بیدیان (Salicaceae)
- بینی‌سران (Rhynchocephalia)
- بینی‌کوتاهان (brachyrhynque)
- پاحبابداران (Thysanoptera)
- فنردمان (Collembola)
- پاروپایان (Copepoda)
- پَرآبششیان (Pterobranchia)
- پرتاران (Polychaeta)
- پرزیوگان (polyzoa) یا خزه‌زیان (bryozoa)
- بادخورکسانان (apodiformes)
- پرسیاوشان (Pterideae)
- پرندگان سوسمارنما (Archaeornithes)
- پریاختگان جانوری (Metazoa)
- پنجه‌گرگیان (Lycopodiaceae)
- پنیرکیان (Malvaceae)
- پهن‌ماهیان (Pleuronectidae)
- پوست‌بالان (Dermaptera)
- پوشیده‌کامان (Phylactolaemata)
- پولک‌بالان (Lepidoptera)
- پیچ اناریان (Bignoniaceae)
- پیچیده‌بالان (strepsiptera)
- پیش‌کامان (Enopla)
- تارپایان (Embioptera)
- تارمکان (Acanthobdellidae)
- تاژکداران (Flagellate)
- پروتوزوآ (Protozoa)
- تَمیسیان (Dioscoreaceae)
- جوربالان (Isoptera)
- هم‌بالان (Homoptera)
- جورپایان (Isopoda)
- چتریان (Apiaceae)
- چوبک مانندها (phasmatodea)
- حاشیه‌بالان (Thysanoptera)
- حشرات (Insecta)
- خرچنگ‌سانان (Crustocea)
- خزندگان (Reptilia)
- خزه‌زیان (Bryozoa)
- دم‌چنگالان (Diplura)
- دم‌ریشکداران (Thysanura)
- دم‌فنری‌ها یا فنردمان یا پادُمان (Collembola)
- دم‌مویان (Microcoryphia)
- دوبالان (Diptera)
- دوزیستان (Amphibia)
- دوزیستان دمدار (Caudata)
- دوکامیان (digenea)
- دوکفه‌ای‌ها (Bivalvia)
- ده‌پایان (Decapoda)
- راست‌بالان (Orthoptera)
- راست‌حفرگان (rhabdocoelida)
- رتیل‌ها (Sulifugae)
- روزنداران (Foraminifera)
- ریسه‌داران (Thallophyta)
- ریش‌بزیان (ephedracea)
- ریشه‌داران (Rhizopoda)
- راست‌شناوران (Orthonectida)
- زالوها (Hirudinea)
- زالوسانان (bdolloidea)
- سپرآبششان (aspidobranchiata)
- سپرشکمان (aspidogastraea)
- ستاره‌وشان (asteroidea)
- سدابیان (rutaceae)
- سرپایان (Cephalopoda)
- سرخرطومی‌ها (Curculionidae)
- سرسپریان (Cephalaspis)
- سرطنابیان (نیزکیان) (Cephalochordata)
- سرمیگوئیان (cephalocardia)
- سرویان (Cupressaceae)
- سنجاقکها (odonata)
- سوزن‌بالان (Raphidioptera)
- سوسری‌ها (Blathodea)
- سوسماران (Sauria)
- سوسمارهای خاردم (Uromastycidae)
- بی‌شاخکان (Protura)
- شانه‌کامان (ctenostomata)
- شاهپسندیان (Verbenaceae)
- شاهترگان (Fumariaceae)
- شاهدانگان (Cannabinaceae)
- شکم‌پایان (Gastropoda)
- شمشادیان (Celastraceae)
- صخره‌خزها
- صدفیان (Ostracoda)
- طنابداران (Chordata)
- عنکبوتیان (Arachnoidae)
- قاب‌بالان (Coleoptera)
- کاوتنان (Coelenterata)
- کبوترسانان (Columbiformes)
- کپورماهیان (Cyprinidae)
- کم‌تاران (Oligochaeta)
- کم‌حفرگان (Alloecoela)
- کنجدیان (Pedaliaceae)
- کنه‌شکلان (Acariformes)
- کوتاه‌بالان (brachyptere)
- کیسه‌تنان (Coelenterata)
- کیسه‌داران (Marsupials)
- گربه‌سانان (Felidae)
- گردن‌پوزه‌ئیان (auchenorrhyncha)
- لوله‌بالان (Siphonaptera)
- ماهی نقره‌ای‌ها (Thysanur)
- مژکداران (Ciliophora)
- مژه‌پایان (Cirripedia)
- مژه‌داران (Ciliata)
- ملخهای شاخک کوتاه (Acrididae)
- منقارسران (mecoptera)
- موش‌سانان (Muridae)
- موی بالان (Trichoptera)
- ناجورپایان (Amphipoda)
- ناجوردندان (Heterodont)
- نازک‌بالان (Hymenoptera)
- ناژویان (Coniferae)
- ناقوسیان (Kamptozoa)
- ناوپایان (Scaphopoda)
- نرم‌تنان (Mollusca)
- نهاندانگان (Angiospermae)
- نهانزادان (Cryptogamia)
- هم‌بالان (Homoptera)
- یکروزه‌ها (Ephemeroptera)
- پادمان collembola
- بی‌شاخکان protura
- دم‌چنگالیان diplura
- استطاله‌داران thysanura
- یکروزه‌مانندها pterygota
- طیاره‌مانندها (سنجاقکها و آسیابک‌ها)
- بهاره‌مانندها plecoptera
- موریانه‌ها isoptera
- موریانه مانندها zoraptera
- چوبک‌مانندها phasmoptera
- گوش‌خیزک‌مانندها Dermaptera
- شپش کتاب جویده‌بالان Psocoptera
- پشم‌خواران Malloplaga
- شپش‌ها Anoploura
- بال‌ریشکداران Thysanoptera
- سخت‌بال‌پوشان Coleoptera
- بال‌موداران
- بال‌درازان
- بال‌پولکداران
- دوبالان
- بال‌غشاییان
- سخت‌سران (stegocephalia)
- ناجورپایان (amphipoda)
- پشیزبالان (lepidoptera)
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- آریانپور، فرهنگ فشرده یکجلدی فارسی به انگلیسی، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر ۱۳۷۳ خ؛ که در آن از سه منبع زیر استفاده شده:
- راهنمای گیاهی «گیا» از دکتر حسین گل گلاب.
- فرهنگ گیاهی از ح.ع. بهرامی.
- واژه‌نامه گیاهی از دکتر اسمعیل زاهدی.
- مرکز عکس‌های کشاورزی
- عطری، مرتضی، واژه‌نامه علوم زیستی، دوجلدی، همدان: اداره انتشارات دانشگاه بوعلی‌سینا، ۱۳۸۴.
- آفات گل‌های زینتی
- Wikipedia contributors, "Taxonomic rank," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Taxonomic_rank&oldid=276499471 (accessed March 27, 2009).