شهوت

‏۷ گناه مرگبار، اثر پیتر بروگل، نقاش هلندی دورهٔ رنسانس

شهوت آرزو، میل، رغبت، اشتیاق، خواهش و شوق نَفْس در حصول لذت و سود است.

بنابر بسیاری از تحقیقات انجام شده شهوت جنسی میان زن و مرد برابر است اما تفاوت‌های بسیاری نیز وجود دارد. شهوت و میل جنسی در زنان تا حد بسیار زیادی تحت تاثیر محیط است، اما در مردان اینگونه نیست. مردان بر خلاف زنان در میل جنسی صریح‌تر هستند و مانند زنان پیچیده نیستند.

واژه‌شناسی

ریشهٔ واژهٔ شهوت عربی (شَهْوَة) است که در زبان فارسی میانه به آن وَرَن گفته می‌شد.

دیدگاه ادیان

اسلام

اسلام کنترل شهوت جنسی را فقط به صورت ازدواج و آمیزش با کنیزان ملکی میسر و مجاز می‌داند. ازدواج در مذهب تشیع به صورت دائم و موقت و در مذهب تسنن فقط به صورت دائمی می‌باشد.

شهوت تنها هنگامی گناه‌آلود است که برای کنیز یا همسر خود نباشد. شهوت میان زن و شوهر گناه نیست.

مسیحیت

شاخه کاتولیک شهوت را به عنوان یکی از هفت گناه کبیره می‌داند.

شاخه پروتستان بر این باورند که همهٔ گناهان از جمله شهوت، تنها توسط خدا و با مرگ و رستاخیز عیسی مسیح می‌تواند بخشوده شوند.

مجازات زنا در عهد قدیم سنگسار بود. در عهد جدید، مسیح، نگاه شهوت آلود به زن متأهل را به عنوان زنا یاد می‌کند.

یهودیت

بر پایهٔ سنت‌های یهودیت، هیچ چیزی بر زمین بیهوده آفریده نشده‌است. شهوت تنها هنگامی گناه‌آلود است که برای دارایی یا همسر فرد دیگری باشد. شهوت نه تنها گناه نیست بلکه هنگامی که میان زن و شوهر باشد ثواب نیز می‌باشد.

تفاوت با عشق

شهوت ممکن است به‌طور مستقل از عشق رمانتیک برانگیخته شود. بدیهی است که شهوت می‌تواند همزمان با عشق هم وجود داشته باشد، گرچه در مورد بعضی عاشقان ارضای بی بند و بار و غیرمتعهدانه شهوت می‌تواند عشق رمانتیک همراه آن را از بین ببرد.

نگرش به عشق

اغلب پژوهش‌ها حاکی از آن است که شهوت صرف کمتر به سمت عشق رمانتیک پیشرفت می‌کند. بنا به گفتهٔ هلن فیشر مداربندی مغز در مورد شهوت لزوماً آتش عشق را روشن نمی‌کند. از طرف دیگر عشق رمانتیک، به خصوص پس از تولد فرزندان، می‌تواند به مرحله سومی پیشرفت کند: دلبستگی و تعلق. خصوصیتی که برای یک ازدواج پایدار لازم است. این دلبستگی عمیق‌تر که در عاشقان بالغ و دیرین شکوفا می‌شود، به‌طور شاخص پس از تولد یک فرزند به وجود می‌آید. با این حال مثال‌های فراوانی وجود دارد که یک دلبستگی مادام العمر میان زوجی بدون فرزند به وجود آمده، درست همان‌طور که بسیاری از زوج‌های صاحب فرزند هیچ‌گاه به این مرحله دلبستگی عمیق مدام نمی‌رسند.

علت

اما تمام حوادث شیمیایی و عصبی برانگیزاننده عشق، یک سؤال از نوع اول مرغ بود یا تخم مرغ را به میان می‌آورد: آیا عاشق شدن علت این تغییرات شیمیایی در مغز است یا معلول آن؟

در مورد این سؤال توضیحی وجود دارد که نخستین بار کنراد لورنتس کردارشناس حیوانات، برنده جایزه نوبل به آن پرداخت. وی در اردک‌ها پدیده‌ای را مشاهده کرد که آن را نقش پذیری (به انگلیسی: imprinting) نام نهاد. لحظه‌ای بحرانی برای آشیانه سازی یک پرنده وجود دارد، هنگامی که مغز و دستگاه عصبی مرکزی جوجه اردک آماده ایجاد پیوند میان او و مادرش است. در غیاب پرنده مادر جوجه با اولین حیوانی که دیدار می‌کند این پیوند را برقرار می‌کند. مکانیسم نقش پذیری برای بقا حیاتی است چرا که تصور بر این است که ارتباط با یک والد محافظت‌کننده بقا را تضمین می‌کند.

جان بالبی روانشناس از ایده لورنتس استفاده کرد و نظریه دلبستگی (به انگلیسی: attachment Theory) ارائه کرد. کودکی که نمی‌تواند با مادرش پیوند عاطفی پیدا کند، از شانس کمتری برای بقا برخوردار است. با توجه به شباهت میان یک کودک محروم از مادر و یک عاشق ناکام، دانشمندان این پدیده نقش پذیری را در مورد عشق افراد بزرگسال هم مطرح کرده‌اند. عاشق مانند کودکی دلبسته به مادر به چشمان معشوق خیره می‌شود و آه می‌کشد و اگر رابطه اش را با او از دست دهد مانند کودکی طرد شده، می‌گرید و به افسردگی دچار می‌شود و حتی ممکن است به خود صدمه بزند.

در صورت موفقیت در پیوند ابتدایی میان عاشقان دلبستگی درازمدت در چشم‌انداز قرار می‌گیرد. چنین واقعه‌ای پس از آنکه عشق رمانتیک سیرش را طی کرد و اتحاد عاشق و معشوق فرزندانی را به بار آورد رخ می‌دهد. اما این مرحله جدید پیش‌بینی نشده و نامنتظر است چرا که به‌طور شاخص ۱۸ ماه تا ۳ سال پس از شروع عشق آبشارهای فنیل ایتلامین دوپامین و اکسی توسین در مغز فروکش می‌کنند و به قول دانشمندان علوم اعصاب ذخیره واسطه‌های عصبی تمام می‌شود.

در شعر و ادب فارسی

گاه در شعر و ادب فارسی شهوت در برابر عشق آورده شده‌است.

برای نمونه:

به شهوت قرب تن با تن ضرور است

میان عشق و شهوت راه دور است.

جستارهای وابسته

• عشق چندنفره

منابع

• شهوت پرتگاه روح انسان/ ابراهیمیان، تربیت، سال ۱۲، ش ۱۰، (تابستان ۱۳۷۶): ص ۱۰۱–۱۰۲.
• بهرام فره‌وشی، فرهنگ زبان پهلوی، تهران، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران؛ شماره ۱۴۱۴. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۰۳۴۳۹۰۶