فهرست زبان‌های منقرض‌شده در ایران
(تغییرمسیر از فهرست زبان‌های منقرض‌شده ایران)
این فهرست شامل زبان‌هایی است که در چارچوب «مرزهای امروزی ایران» یا کاملاً از بین رفته‌اند یا به زبان‌های دیگری تبدیل شده‌اند و شکل کهن آن‌ها دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
فهرست
ویرایش| نام | نمونه | دوره | قومیت | سامانه نوشتاری اصلی | یادداشت | منابع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| زبان‌های تک‌خانواده | ||||||
| زبان ایلامی | 
|
هزاره ۳ پ.م تا سده ۱۰ م؟ | ایلامیان | ایلامی میخی | زبان تمدن ایلام که واپسین شواهد مکتوب از آن سنگ‌نوشته‌های هخامنشی هستند. به‌احتمالی زبان خوزی مورد اشاره در آثار نویسندگان اوایل دوران اسلامی، شکل متأخری از همین زبان بوده است. | [۱][۲] |
| زبان‌های هندواروپایی | ||||||
| زبان فارسی باستان | 
|
پیش از سده ۳ پ.م | پارسیان | خط میخی هخامنشی | زبان مادری خاندان هخامنشی که درنهایت به فارسی میانه فرگشت پیدا کرد. | [۳] |
| زبان مادی | - | نامشخص | مادها | نامشخص | تنها به‌واسطه وام‌واژه‌هایی که از خود در زبان‌هایی مانند فارسی باستان و یونانی باستان باقی گذاشته، شناخته شده است. | [۴] |
| زبان یونانی کوینه | 
|
سده ۴ پ.م تا سده ۴ م | یونانی‌ها | الفبای یونانی | زبان رسمی امپراتوری‌های سلوکی و اشکانی که در اوایل دوره ساسانی نیز در کتیبه‌های سلطنتی به‌کار می‌رفت. | [۵] |
| زبان سکایی باستان | - | سده ۷ پ.م | سکاها | نامشخص | مربوط به دوره سلطه سکاها بر مادها. | [۶] |
| زبان دیلمی | 
|
سده‌های ۹ تا ۱۳ م | دیلمیان | الفبای فارسی | زبان رایج در دیلمستان | [۷] |
| زبان شیرازی باستان | - | سده ۶ پ.م تا سده ۱۸ م | مردمان خطه فارس | الفبای فارسی (پس از اسلام) | زبان خواهر فارسی باستان که احتمالاً آخرین بقایای آن در دوره زندیه از بین رفتند. | [۸][۹] |
| زبان آذری | 
|
سده‌های ۷ تا ۱۷ م | آذری‌ها | الفبای فارسی | زبان رایج سرزمین آذربایجان پیش از رواج ترکی آذربایجانی. | [۱۰] |
| زبان پارتی | 
|
پیش از سده ۶ م | مردمان پارت | پهلوی اشکانی کتیبه‌ای | زبان دولتی اشکانیان که در دوره ساسانی، فارسی میانه جایگزین آن شد. | [۱۱] |
| زبان فارسی میانه | 
|
سده ۳ پ.م تا سده ۹ م | پارسیان | خط پهلوی | زبان رسمی شاهنشاهی ساسانی که در اوایل دوران اسلامی به فارسی نو فرگشت پیدا کرد. | [۳] |
| زبان‌های آلتایی | ||||||
| زبان مغولی میانه | 
|
سده‌های ۱۳ تا ۱۶ م | مغولان | خط اویغوری | از زبان‌های درباری و دولتی در روزگار ایلخانان و جلایریان. | [۱۲] |
| زبان ترکی شرقی | .jpg)
|
سده‌های ۱۳ تا ۱۶ م | برخی ترک‌ها | خط اویغوری در کنار الفبای فارسی | از زبان‌های دیوانی دوره ایلخانی که به‌عنوان زبان جغتایی، زبان دربار تیموریان به‌حساب می‌آمد. | [۱۳][۱۲] |
منابع
ویرایش- ↑ Encyclopædia Britannica: Elamite language.
- ↑ The Tribes of Western Iran, V. Minorsky, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Vol. 75, No. 1/2 (1945), pp. 73-80 (11 pages).JSTOR
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Encyclopædia Britannica: Persian language.
- ↑ رضایی باغ‌بیدی، حسن (۱۳۹۳). «زبان مادی». دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی. ج. ۵. به کوشش اسماعیل سعادت.
- ↑ دریایی، تورج (۱۳۸۳). شاهنشاهی ساسانی. ترجمهٔ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: انتشارات ققنوس. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۱۱-۴۳۶-۷.
- ↑ M. Dandamayev and I. Medvedskaya, MEDIA, Encyclopædia Iranica.
- ↑ Mehdi Marashi, Mohammad Ali Jazayery, Persian studies in North America: studies in honor of Mohammad Ali Jazayery, Ibex Publishers, Inc. , 1994, شابک ۰−۹۳۶۳۴۷−۳۵-X, 9780936347356, p. 269.
- ↑ حسن رضایی باغ‌بیدی. «شیرازی باستان». پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ عبدالنبی سلامی. «زبان مردم شیراز در گذر زمان با یاد استاد انجوی شیراز «نجوا»». پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ E. Yarshater, AZERBAIJAN vii. The Iranian Language of Azerbaijan, Encyclopædia Iranica.
- ↑ Vesta Sarkhosh Curtis, Michael Alram, Touraj Daryaee, Elizabeth Pendleton (2016). The Parthian and Early Sasanian Empires: adaptation and expansion. Oxbow Books.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ I. Vásáry, The role and function of Mongolian and Turkic in Ilkhanid Iran. In: Éva Á. Csató – Lars Johanson – András Róna-Tas – Bo Utas (eds.), Turks and Iranians: Interactions in Language and History. (Turcologica 105.) Harrassowitz: Wiesbaden 2016, pp. 141–153.Academia.edu
- ↑ Gerhard Doerfer, CHAGHATAY LANGUAGE AND LITERATURE, Encyclopædia Iranica.