فیلیپ دوم، پادشاه فرانسه

فیلیپ دوم یا فیلیپ آگوست (به فرانسوی: Philippe II Auguste) (زادهٔ ۲۱ اوت ۱۱۶۵ – درگذشتهٔ ۱۴ ژوئیه ۱۲۲۳) پادشاه فرانسه از دودمان کاپت از ۱۱۸۰ میلادی تا هنگام مرگش در سال ۱۲۲۳ میلادی بود. پیشینیان او «پادشاه فرانک‌ها» نامیده می‌شدند، اما فیلیپ دوم از سال ۱۱۹۰ میلادی برای نخستین بار خود را «پادشاه فرانسه» نامید و جانشینانش نیز این عنوان را بر خود گرفتند.

فیلیپ دوم
پادشاه فرانک/پادشاه فرانسه (بیشتر …)
سلطنت۱۸ سپتامبر ۱۱۸۰–۱۴ ژوئیه ۱۲۲۳
تاج‌گذاری۱۱ نوامبر ۱۱۷۹، کلیسای جامع رنس
پیشینلوئی هفتم
جانشینلوئی هشتم
پادشاه کوچک (rex junior)
سلطنت۱۱ نوامبر ۱۱۷۹–۱۸ سپتامبر ۱۱۸۰
تاج‌گذاری۱۱ نوامبر ۱۱۷۹
زاده۲۱ اوت ۱۱۶۵
گونس، فرانسه
درگذشته۱۴ ژوئیهٔ ۱۲۲۳ (۵۷ سال)
مانت-اژولی، فرانسه
آرامگاه
همسرانایزابلا هاینو (ازدواج ۱۱۸۰, فوت ۱۱۹۰)
اینگبورگ دانمارک (ازدواج ۱۱۹۳ و ۱۲۰۰، بیوه ۱۲۲۳)
آگنس مرانیا (ازدواج ۱۱۹۶, باطل شد ۱۲۰۰)
فرزند(ان)لوئی هشتم
دودمانکاپتی
پدرلوئی هفتم
مادرماریا شامپاین

فیلیپ در دوران فرمانروایی اراضی سلطنتی فرانسه را تا چهار برابر افزایش داد و از این رو لقب «آگوست» (با شکوه) بر او نهاده شد. این کشورگشایی‌ها از طریق تسخیر سرزمین‌های مجاور مخصوصاً از پادشاهان انگلیسی آنژوین، ازدواج با خاندان‌های قدرتمند، مصادره اراضی بلاتصدی و سرکوب خراج‌گذاران یاغی صورت گرفت. فیلیپ بیش از لشکرکشی‌های نظامی، با اقدامات دیپلماتیک و سیاسی به اهداف خود می‌رسید.[۱] او توانست نیرومندترین پادشاه آن زمان اروپای قرون وسطی شود.

نقشه فرانسه در ابتدا و انتهای دوره پادشاهی فیلیپ دوم
  اراضی سلطنتی
  خراج‌گذاران
  امپراتوری آنژوین (انگلستان)
  وابسته به کلیسا

فیلیپ دوم نقش مهمی را در نوآوری، ساخت‌وساز و آموزش داشت. به دستور او خیابان‌های پاریس سنگفرش، کلیسای نوتردام تکمیل، بازار مرکزی لوهال برپا و لوور به عنوان یک قلعه ساخته شد. همچنین در سال ۱۲۰۰ میلادی، فیلیپ دستور راه‌اندازی دانشگاه پاریس را صادر کرد. تحت حاکمیت او پاریس به نخستین شهر اروپا در سده‌های میانه از دید آموزشی بدل گشت.

اوایل زندگی ویرایش

فیلیپ در گونس در ۲۱ اوت ۱۱۶۵،[۲] به دنیا آمد. فیلیپ پسر لوئی هفتم و ادل دو شامپانی و از دودمان کاپت بود.

لوئی در نظر داشت که فیلیپ را در اسرع وقت مطابق با سنت‌های دودمان کاپت به‌طور مشترک همراه با خود فرمانروا (به لاتین: rex junior) کند، اما زمانی که فیلیپ پس از یک سفر شکار بیمار شد، این برنامه‌ها به تعویق افتاد.[۳] پدرش به زیارت حرم توماس بکت در کلیسای جامع کانتربری رفت تا برای بهبودی فیلیپ دعا کند و در آنجا به او گفته شد که پسرش واقعاً بهبود یافته‌است.[۴] اما در راه بازگشت به پاریس، شاه دچار سکته مغزی شد.[۵]

لوئی هفتم در حالی که سلامتش رو به افول بود، پسر ۱۴ ساله‌اش را در ۱ نوامبر ۱۱۷۹ توسط اسقف اعظم ویلیام دست‌های سفید در کلیسای جامع رنس به عنوان پادشاه تاجگذاری و مسح کرد.[۶] او در ۲۸ آوریل ۱۱۸۰ با ایزابلا هاینو، دختر کنت بالدوین پنجم هاینو و کنتس مارگارت اول از فلاندر ازدواج کرد. ایزابلا کنت‌نشین آرتوآ را به عنوان جهیزیه خود آورد.[۷] از زمان تاجگذاری او، تمام قدرت واقعی به فیلیپ منتقل شد، زیرا سلامت پدرش به آرامی رو به زوال نهاد.[۸] اشراف بزرگ از ازدواج سودمند فیلیپ ناراضی بودند.[۹] مادر و چهار عمویش، که همگی بر لوئی نفوذ زیادی داشتند، از به دست آوردن تاج و تخت توسط او بسیار ناراضی بودند، زیرا فیلیپ مهر سلطنتی را از پدرش گرفته بود.[۹] لوئی در ۱۸ سپتامبر ۱۱۸۰ درگذشت و فیلیپ با عنوان فیلیپ دوم، رسماً به پادشاهی رسید.[۱۰]

جنگ صلیبی سوم ویرایش

قبل از شروع جنگ ویرایش

در شرف پایان سال ۱۱۸۹ میلادی، هنوز هنری دوم پادشاه انگلستان و فیلیپ دوم خود را آماده حرکت به سرزمین مقدس نکرده بودند. در این زمان ریچارد، پسر هنری دریافت که پدرش درصدد انتخاب برادرش، جان لکلند، به عنوان جانشین خود است؛ بنابراین با فیلیپ دوم متحد[۱۱] و وارد جنگ با پدرش شد. هنری در ژوئیه همان سال درگذشت، تا ریچارد بدون مشکلی، در مراسم تدهین به عنوان پادشاه انگلستان انتخاب شود.[۱۲] وی پس از رسیدن به تخت پادشاهی در اولین گام، بودجه و هزینه نبرد انگلستان در جنگ‌های صلیبی را افزایش داد و خود را آماده حرکت به سمت شرق کرد.[۱۳]

هر دو پادشاه در ژوئیه ۱۱۹۰ میلادی، وزلی را ترک کردند و قبل از حرکت توافق کردند، که تمام دستاوردهای خود از جنگ را به‌طور مساوی تقسیم کنند و به جای مسیر زمینی قدیمی که از بیزانس می‌گذشت، از راه دریا خود را به سواحل شرقی مدیترانه برسانند. فیلیپ همراه با نیروهای خود ابتدا عازم بندر جنوا شد و در آن‌جا آذوقه و کشتی‌های لازم برای سفر به سمت سرزمین مقدس را آماده کرد. ریچارد نیز سواحل جنوبی انگلستان را به قصد بندر مارسی ترک کرد و در آن‌جا منتظر رسیدن ناوگان خود شد؛ اما تأخیر ناوگان سبب شد تا وی کشتی‌هایی را کرایه و به سمت مسینا در سیسیل حرکت کند.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

در سال ۱۱۹۱ فیلیپ دوم، پادشاه فرانسه، به همراه ۷۰۰۰ هزار نفر و ریچارد یکم، پادشاه انگلستان، به همراه ۹۰۰۰ از نیروهای خود، حرکت به سمت شرق آغاز کردند و پس از طی کردن مسافتی، در سیسیل[۱۹] یکدیگر را ملاقات کردند و پس از پایان یافتن زمستان، به سمت سواحل شرقی مدیترانه حرکت کردند.[۲۰]

ریچارد در سیسیل به سبب اختلافی که با تانکرد پیدا کرده‌بود، با وی درگیر شد و توانست شهر را در ۴ اکتبر ۱۱۹۰ تصرف کند. فیلیپ که ریچارد را در این نبرد همراهی نکرده بود، طبق توافق قبلی خواستار تقسیم غنائم شد. با این‌که دعوی فیلیپ در این زمینه برحق نبود، ولی ریچارد یک سوم غنائم مسینا را به فیلیپ داد، تا صلح و آرامش را برای ادامه حرکت حفظ کند.[۲۱]

ابتدا فیلیپ در ۲۱ آوریل ۱۱۹۱ به صور رسید و از آن‌جا عازم عکا شد ولی ریچارد در قیاس با فیلیپ سفر مهیج‌تر و خطرناک‌تری به عکا داشت. وی در راه رسیدن به عکا دچار توفان شد، تا نظم ناوگان وی از بین برود و تعدادی از کشتی‌ها مثل کشتی خزانه در سواحل قبرس درهم شکستند. در قبرس، ایزاک کومونوس که خود را پادشاه اصلی بیزانس می‌دانست، اقدام به غارت کشتی‌های درهم شکسته ریچارد نمود و افراد زنده مانده را به زندان انداخت. ریچارد با شنیدن این اتفاق به خشم آمد و خواستار بازپس‌گیری اموال و نیروهای خود شد؛ اما خودداری ایزاک سبب شد، تا ریچارد نیروهای خود را آماده حمله به ایزاک کند. نیروهای وی توانستند در مدت زمان کوتاهی تمامی جزیره را فتح کنند. بدین ترتیب، ریچارد از قبرس به عنوان مرکز تأمین آذوقه نیروهای خود طی نبرد با ایوبیان استفاده کرد.[۲۲] سرانجام در هفتم ژوئن ۱۱۹۱ میلادی، نیروهای ریچارد به سواحل شرقی مدیترانه رسیدند و در اولین اقدام ناوگان اعزامی مسلمانان از مصر را در دریا نابود کرد، تا امید نیروهای مدافع شهر برای شکستن محاصره از بین رود.[۲۳]

محاصره و تصرف عکا ویرایش

 
کشتار اسرای مسلمان به دستور ریچارد پس از تسخیر عکا

در سال ۱۱۸۹، با پخش خبر آماده شدن نیروهای جدید در اروپا برای اعزام به سمت شام، صلاح‌الدین آرایش نیروهای خود را از حالت تهاجمی به حالت دفاعی تغییر داد؛ چون برخلاف نبردهای قبل، از نیروی کافی برخوردار نبود. گی لوزینیان که بعد از مدتی آزاد شد، با استفاده از حالت تدافعی صلاح‌الدین، در اواخر اوت ۱۱۸۹ به عکا حمله برد و شهر را محاصره نمود.[۲۴] صلاح‌الدین بعد از آگاهی از محاصره عکا، به همراه نیروهای خود عازم عکا شد و پس از رسیدن به نزدیکی شهر، اقدام به محاصره نیروهای صلیبی کرد؛ اما قدرت وی کمتر از نیروهای صلیبی بود و نتوانست محاصره آن‌ها را بشکند. در زمانی که نیروهای صلیبی و ایوبی درگیر بودند، گی منتظر نیروهای کمکی از اروپا بود، تا به کمک آن‌ها بتواند صلاح‌الدین را عقب براند و مناطق تصرف شده توسط وی را پس بگیرد.[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

با وجود کمک‌های محلی که از جانب مصر و شام به ارتش ایوبی می‌شد، صلاح‌الدین توان و نیروی کافی برای شکستن محاصره را نداشت. هر دو ارتش طی زمستان به عملیات خود علیه دیگری ادامه دادند؛ اما به نتیجه مشخص و کاملی دست نیافتند. این موقعیت تا آن‌جا پیش رفت که بین دو طرف توازن قدرت ایجاد شد، به حدی که نه صلیبیون می‌توانستند وارد شهر شوند و نه صلاح‌الدین می‌توانست آن‌ها را عقب بزند؛ بنابراین دو طرف در انتظار رسیدن کمک بودند، تا فرصت حمله به یکدیگر را بیابند. اما به مرور شرایط برای صلیبیون دشوار شد؛ زیرا دسترسی به آذوقه و مواد غذایی را از دست داده‌بودند. با رسیدن یک کشتی حامل گندم و در ادامه خبر پیاده شدن شاهان فرانسه و انگلستان در سواحل شرقی مدیترانه، صلیبیون برای ادامه نبرد امیدوار شدند.[۲۹][۳۰][۳۱][۳۲]

فیلیپ پس از رسیدن به عکا، استحکامات محاصره را قوت بخشید و صفوف صلیبیون را منسجم و آلات و ادوات محاصره را تجدید کرد. با این حال حملات وی تا زمان رسیدن ریچارد به تعویق افتاد.[۳۳] ریچارد یکم نیز بعد از تصرف قبرس، در ۵ ژوئیه ۱۱۹۱ به سواحل شرقی و در ۸ ژوئیه به عکا رسید.[۳۴][۳۵][۳۶][۳۷] صلاح‌الدین نیز با آگاهی از رسیدن نیروهای کمکی صلیبی، حملات خود را ادامه داد؛ اما به موفقیتی نرسید. در مقابل صلیبیون توانستند حلقه محاصره را تنگ‌تر کنند. سرانجام بعد از مذاکرات بین محافظان عکا با صلیبیون، آن‌ها شهر خود را تسلیم نیروهای صلیبی نمودند و در مقابل صلاح‌الدین نیز نیروهای خود را به عقب راند.[۳۸][۳۹][۴۰]

اختلاف فیلیپ و لئوپولد با ریچارد و بازگشت به اروپا ویرایش

فیلیپ نخستین پادشاه اروپایی بود که به اراضی مقدس رسید و در بدو رسیدن خود، به نیروهای صلیبی محاصره‌کننده عکا پیوست و رهبری نیروهای صلیبی را به همراه کنراد تا زمان رسیدن ریچارد برعهده گرفت. قبل از رسیدن به عکا، فیلیپ به همراه ریچارد، نخست سیسیل و سپس قبرس را اشغال کردند و نخستین اختلافات بین دو پادشاه از همین‌جا آغاز شد زیرا طبق قرارداد مسینا، دو طرف توافق کرده بودند، که فتوحات و غنائم را بین خود به‌طور مساوی تقسیم کنند اما ریچارد اعلام کرد که نیمی از خاک قبرس را به شرط واگذاری فلاندر که از بخش‌های غنی خاک فرانسه بود، قبول خواهد کرد که با جواب رد فیلیپ همراه بود. این‌چنین تنش بین طرفین شعله‌ور شد. فیلیپ که از قبرس و سیسیل چیزی به‌دست نیاورده بود، خود را آماده حرکت به سمت بندر صور کرد تا بتواند زودتر از ریچارد بر منطقه و نیروهای صلیبی مسلط شود. با رسیدن ریچارد به عکا، بار دیگر تنش بین دو پادشاه آغاز شد.[۴۱]

نخستین اختلاف در عکا، بر سر انتخاب پادشاه اورشلیم بود و بدین ترتیب دسته‌بندی‌ها آغاز شد. فیلیپ طرفدار کنراد بود، در حالی که ریچارد طرفدار گی لوزینیان بود که در آخر این مناقشه با انتخاب مجدد گی به عنوان پادشاه و پس از آن کنراد و سپس ایزابلا __ دختر گی سیبلا و امالریک __ به پایان رسید. دومین اختلاف از آنجا آغاز شد که بعد از بیماری دو پادشاه در عکا، فیلیپ که زودتر سلامتی خود را به‌دست آورده بود، درصدد حمله شدیدی برای فتح نهایی عکا کشید. ریچارد که هنوز سلامتی خود را به‌طور کامل بازنیافته‌بود و نگران بی‌نصیب ماندن از غنائم پیروزی بود، اجازه همراهی نیروهای خود را برای اجرای نقشه فیلیپ نداد؛ و به علت کناره‌گیری ریچارد و نیروهایش، تلاش فیلیپ در فتح نهایی عکا به جایی نرسید و حمله متقابل صلاح‌الدین به لشکرگاه صلیبیون و فیلیپ، با دشواری دفع شد. سومین اختلاف بین دو پادشاه پس از تصرف عکا رخ داد که با اشغال نهایی عکا، نیروهای هر پادشاهی در مکانی در شهر مستقر شدند اما نیروهای آلمانی خواهان پایگاهی هم طراز با نیروهای فرانسوی و انگلیسی بودند که با حمایت فیلیپ همراه شدند و به همین دلیل پرچم خود را کنار پرچم ریچارد برافراشتند که نیروهای انگلیسی در مقابل پرچم را فرو کشیدند و به خندق شهر انداختند. لئوپولد که از این ماجرا به خشم آمده بود، به همراه نیروهای خود به اروپا بازگشت. علاوه بر آن، فرانسویانی که قبل از سقوط عکا توسط صلاح‌الدین، صاحب زمین و مستغلاتی در عکا بودند، استرداد املاک خود را خواستار شدند که با مخالفت ریچارد روبه‌رو شدند بنابراین دست به دامان فیلیپ شدند اما اصرارهای فیلیپ نیز به نتیجه‌ای نرسید که منجر به خشم بیش از پیش فیلیپ شد.[۴۲]

با تطهیر کلیسای جامع، فیلیپ قصد خود را برای بازگشت خود به فرانسه اعلام و هوگ سوم، دوک بورگاندی را به عنوان رهبر نیروهای فرانسوی در اراضی مقدس انتخاب کرد. ریچارد که مخالف تصمیم وی بود، خواستار ماندن وی تا ۳ سال دیگر شد اما فیلیپ تنها وعده داد که تا بازگشت ریچارد، به قلمرو وی در فرانسه کاری نداشته باشد. سرانجام فیلیپ دوم، در ۳۱ ژوئیه عکا را به قصد صور ترک و پس از سه روز به سوی بریندیزی حرکت کرد. این حرکت هرچند از نظر انگلیسی‌ها خیانت بود اما برای فیلیپ مشکلاتی در فرانسه به وجود آمده بود همچون مشکلات وراثت فلاندر که مسئولیت آن مستقیماً بر دوش وی بود. علاوه بر آن داستانی وجود دارد که در زمان شدت گرفتن بیماری فیلیپ، ریچارد، بر سر بالین وی حاضر شده و با مزاح به امید مرگ وی بر اثر شنیدن این خبر، به وی دروغ گفت که پسرش لوئی مرده‌است و وی دیگر وارثی برای تاج و تخت خود ندارد. این‌چنین عده زیادی از صلیبیون حق را به فیلیپ می‌دادند و حرمتش را در قیاس با ریچارد بیشتر نگه می‌داشتند.[۴۳]

سازندگی در پاریس ویرایش

فیلیپ دوم شهر پاریس را پایتخت دوفاکتوی فرانسه کرد. پاریس پیش از این بزرگ‌ترین شهر اراضی سلطنتی بود. هنگام مرگ فیلیپ دوم جمعیت آن به ۵۰ هزار نفر رسید. او پاریس را به مقر دائمی دولت با ادارات، دیوان‌ها و بایگانی‌های دائم بدل نمود. فیلیپ کاخ بزرگی در نزدیکی کلیسای نوتردام ساخت، خیابان‌های شهر را تعریض و سنگ‌فرش کرد و دیوارهای عظیمی در اطراف شهر ایجاد نمود. همچنین کار بر روی قلعه لوور در محوطه غربی پاریس آغاز شد تا از آن در برابر تهدیدات از جانب دره سن محافظت کند.[۴۴]

درگذشت ویرایش

فیلیپ دوم روز ۱۴ ژوئیه سال ۱۲۲۳ میلادی در مانت-اژولی درگذشت و در کلیسای سن‌دنی به خاک سپرده شد. پس از او پسرش لوئی هشتم به پادشاهی رسید.

شجره‌نامه ویرایش

پانویس ویرایش

  1. Backman 2003, p. 289.
  2. بالدوین 1991, p. 368.
  3. هاسلر 2007, p. 80.
  4. هاسلر 1007, p. 80.
  5. کیف 2003, p. 119.
  6. هاسلر 2007, p. 80–81.
  7. Fawtier 1963, p. 112.
  8. Bradbury 1997, p. 41.
  9. ۹٫۰ ۹٫۱ Bradbury 1997, p. 42.
  10. Bradbury 1997, p. 39.
  11. Warren، Henry II، 623.
  12. Warren، Henry II، 623-626.
  13. مادن، جنگ‌های صلیبی، ۱۴۹–۱۵۰.
  14. طقوش، دولت ایوبیان، ۱۶۹–۱۷۰.
  15. Gillingham، Richard the Lionheart، 118.
  16. Flori، Richard Coeur de Lion: le roi-chevalier، 99.
  17. رانیسمان، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ۴۴.
  18. مادن، جنگ‌های صلیبی، ۱۵۰.
  19. Flori، Richard Coeur de Lion: le roi-chevalier، 111.
  20. Smedly، The History of France, from the final partition of the Empire of Charlemagne to the Peace of Cambray، 63.
  21. مادن، جنگ‌های صلیبی، ۱۵۱–۱۵۲.
  22. مادن، جنگ‌های صلیبی، ۱۵۳–۱۵۵.
  23. مادن، جنگ‌های صلیبی، ۱۵۵–۱۵۷.
  24. طقوش، دولت ایوبیان، ۱۶۸.
  25. طقوش، دولت ایوبیان، ۱۶۹.
  26. Gillingham، Richard the Lionheart، 187.
  27. رانیسمان، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ۲۶–۴۳.
  28. داونپورت، صلاح الدین فاتح جنگهای صلیبی، ۷۵–۷۹.
  29. طقوش، دولت ایوبیان، ۱۶۹–۱۷۰.
  30. Gillingham، Richard the Lionheart، 118.
  31. Flori، Richard Coeur de Lion: le roi-chevalier، 99.
  32. رانیسمان، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ۴۴.
  33. Smedly، The History of France, from the final partition of the Empire of Charlemagne to the Peace of Cambray، 63.
  34. طقوش، دولت ایوبیان، ۱۷۰–۱۷۱.
  35. Gillingham، Richard the Lionheart، 148.
  36. Flori، Richard Coeur de Lion: le roi-chevalier، 138.
  37. رانیسمان، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ۴۸–۶۲.
  38. طقوش، دولت ایوبیان، ۱۷۲–۱۷۵.
  39. رانیسمان، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ۶۲–۶۶.
  40. داونپورت، صلاح الدین فاتح جنگهای صلیبی، ۷۹–۸۲.
  41. رانیسمان، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ۶۰–۶۵.
  42. رانیسمان، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ۶۵–۶۶.
  43. رانیسمان، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ۶۶–۶۷.
  44. Backman 2003, p. 290.

منابع ویرایش

  • نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی،"Philip II of France", http://en.wikipedia.org/wiki/Philip_II_of_France (نسخه۱۰ نوامبر ۲۰۰۶)
  • داونپورت، جان (۱۳۹۰). صلاح الدین فاتح جنگهای صلیبی. تهران: جویا.
  • رانیسمان، استیون (۱۳۸۹). تاریخ جنگ‌های صلیبی. تهران: نشر علم.
  • طقوش، محمد سهیل (۱۳۸۰). دولت ایوبیان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. شابک ۸-۱-۹۳۹۰۶-۹۴۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: checksum (کمک).
  • مادن، توماس (۱۳۹۰). جنگ‌های صلیبی. تهران: جویا.
  • Hamilton، Bernard (۱۹۷۸). «The Elephant of Christ: Reynald of Châtillon». Studies in Church History (۱۵): ۹۷-۱۰۸.
  • Bennett، Matthew (۱۹۹۶). The Cambridge Illustrated Atlas of Warfare: The Middle Ages, 768-1487. Cambridge University Press.
  • Boas، Adrian (۲۰۱۵). The Crusader World. Routledge.
  • Claster، Jill N. (۲۰۰۹). Sacred Violence: The European Crusades to the Middle East. University of Toronto Press.
  • Crompton، Samuel Willard (۲۰۰۳). The Third Crusade: Richard the Lionhearted vs. Saladin. Infobase Publishing.
  • Konstam، Angus (۲۰۰۲). Historical Atlas of The Crusades. Checkmark Books.
  • Lane-Poole، Stanley (۱۹۸۵). Saladin and the Fall of the Kingdom of Jerusalem. G.P. Putnam's Sons.
  • Procter، George (۱۸۵۴). . History of the crusades: their rise, progress, and results. R. Griffin and Co.
  • Warren، W. L. (۲۰۰۰). Henry II. New Haven, U.S: Yale University Press.
  • Asbridge، Thomas (۲۰۱۲). The Crusades: The War for the Holy Land. Simon and Schuster.
  • Flori، Jean (۱۹۹۹). Richard Coeur de Lion: le roi-chevalier. Paris: Biographie Payot. شابک ۹۷۸-۲-۲۲۸-۸۹۲۷۲-۸.
  • Gillingham، John (۱۹۷۸). Richard the Lionheart. London: Weidenfeld & Nicolson. شابک ۰-۲۹۷-۷۷۴۵۳-۰.
  • Oman، Charles William Chadwick (۱۹۲۴). A History of the Art of War in the Middle Ages. Pennsylvania: Stackpole Books.
  • Smedly، Edward (۱۸۳۶). The Art of Warfare in Western Europe During the MiddleThe History of France, from the final partition of the Empire of Charlemagne to the Peace of Cambray. Baldwin and Cradock.
  • Verbruggen، J. F. (۱۹۹۷). The Art of Warfare in Western Europe During the Middle Ages: From the Eighth Century to 1340. Boydell & Brewer.
  • Runciman، Steven (۱۹۸۹). A History of the Crusades: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East, 1100–1187. ج. ۲. Cambridge University Press.
  • Barber، Malcolm (۲۰۱۲). The Crusader States. Yale University Press. شابک ۹۷۸-۰-۳۰۰-۱۱۳۱۲-۹.
  • Riley-Smith، Jonathan (۱۹۹۱). The Crusades: A Short History. New Haven, Connecticut: Yale University Press. شابک ۰-۳۰۰-۱۰۱۲۸-۷.
  • Baldwin، W. M. (۱۹۶۹). The first hundred years. Wisconsin: University of Wisconsin Press.