آیه

آیه در لغت به معنی نشانه‌است. و در اصطلاح کوچک‌ترین واحد تقسیم قرآن است و عبارات یا جملات قرآن و سوره از آن‌ها تشکیل می‌یابد و تعداد آن‌ها در هر سوره‌ای معین است.

یک آیه می‌تواند چند حرف، چند کلمه، یک یا چند جمله یا یک یا چند بند باشد. برخی از مسلمانان معتقدند حد و اندازه هر آیه توقیفی است و از سوی پیامبر اسلام معین شده‌است.

به عقیده بهاءالدین خرمشاهی، ترتیب و توالی آیه‌ها، اعم از اینکه طی یک فقره وحی یا طی یک سلسله وحی متوالی نازل شده باشد، توقیفی است. یعنی خود این امر نیز جزو وحی است و به امر الله و رهنمایی جبرئیل انجام گرفته‌است. در مواردی هم که محمد آیه یا آیاتی را جابجا می‌کرد و می‌گفت: این آیه یا آیات را در فلان سوره بین کدام آیات قرار دهید، نیز به رهنمود وحی بوده‌است.

تعداد آیات قرآن

تعداد آیات قرآن از مسائل مورد اختلاف میان قراء صدر اسلام بوده‌است: قراءِ مدینه دو رقم ۶ هزار و ۲۱۴را به دست داده‌اند، قراء مکه شمار آیات را ۶۲۱۹، قراء شام ۶۲۲۵ و قراء بصره ۶۰۲۴ و قراء کوفه ۶۲۳۶ گفته‌اند. مهمترین علت اختلاف در شمارش آیات قرآن این است که پیامبر اسلام به منظور آگاه ساختن مردم به تمام شدن آیه، در انتهای آیه وقف می‌کرد، ولی گاهی به علت پیوستگی مطلب، آن دو را به همدیگر وصل می‌کرد و بدون وقف ادامه می‌داد. در نتیجه این توهم در مردم پدید آمد که این وصل، علامت انقطاع و تمام شدن آیه نیست؛ و در تعداد آیات قرآن روایات و نظرها مختلف شد، و هر فرقه و گروهی بر حسب روایاتی که در نظرآن‌ها بر دیگر روایات رجحان داشت عدد خاصی را ذکر کردند، تا این که همین اختلاف روایات باعث به وجود آمدن عددهای مختلف مکی، مدنی، کوفی، بصری و شامی در شمار آیات قرآن گردید.

اقسام آیات

آیات قرآن از نظر موضوعی و محتوی دارای تقسیمات زیر است: مکی و مدنی و ناسخ و منسوخ و محکمات ومتشابهات وخاص و عام وظاهر و باطن وصریح و مجمل و و و

حواشی

حفظ آیات برای اصحاب پیامبر سخت بود، به‌طوری‌که از او منقول است که آیات قرآن سریع‌تر از شتر چموش از قلب افراد فرار می‌کنند. (صحیح بخاری ۶–۵۵۰)

پیامبر عادت داشتند پیش از بازخوانی آیه جدیدی زبان و لبان خود را تکان دهند. تا اینکه طی آیه دیگری عنوان کردند از این مهم منع شده‌اند. (صحیح بخاری، ۶–۵۴۶)

پیامبر دوست داشتند آیه‌ها را از زبان دیگران بشنوند. به‌طوری‌که یک بار وقتی آیه‌هایی از نسا را شنیدند به گریه افتادند. (صحیح بخاری، ۵۷۰)

اندازه و توالی

بلندترین آیه قرآن کریم «آیة دَین» است (بقره/۲۸۲). کوتاه‌ترین آیه را می‌توان «مدهامَتان» (الرحمن/۶۴) دانست.

مطابق صحیح‌ترین و رایج‌ترین روایات، اولین آیات فرود آمده بر پیامبر اسلام ۵ آیه نخست سوره علق است؛ ولی دربارهٔ آخرین آیه یا آیات، اختلاف نظر بسیار است.

برخی ازآیات معروف قرآن

آیه نور-آیه خمس-آیه تطهیر-آیه حجاب-آیه مباهله-آیه اطاعت-آیه ولایت-آیه تبلیغ-آیه انذار-آیه فطرت-آیه اکمال-آیه خیرالبریه-آیه اخوت-آیه تداین-آیه کرسی-آیه و ان یکاد-آیه قتال-آیه مودت-آیه اولی الامر-آیات قتال

جستارهای وابسته

• سوره
• حزب
• جزء
• قرآن
• فهرست سوره‌های قرآن
• نامهای خدا در قرآن

منابع

• صحیح بخاری ۶