تجریش

مرکز شهرستان شمیرانات در استان تهران

تجریش نام شهری در کلان‌شهر تهران است که به عنوان یکی از محلّه‌های شهر تهران هم به‌شمار می‌آید. تجریش مرکز بخش لواسانات شهرستان شمیرانات استان تهران است و در منطقهٔ ۱ شهر تهران واقع شده‌است. بر مبنای آخرین داده‌های جغرافیایی بیشترین درازای شهر تجریش ۳ کیلومتر است![۵][۶] میدان تجریش (سر پل تجریش) که نقطهٔ پایانی خیابان ولیعصر است، یکی از مکان‌های تجاری و شلوغ و زیبا تهران به‌شمار می‌رود. بازار قدیم تجریش هم مابین میدان تجریش (سر پل تجریش) تا میدان قدس (تجریش قدیم) قرار دارد و از بازارهای مهم تهران شمرده می‌شود.[۷]

تجریش
کشور ایران
استانتهران
شهرستانشمیرانات
بخشلواسانات[۱]
سال شهرشدن[۲]
جغرافیای طبیعی
ارتفاع[۳]
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه[۴]
اطلاعات شهری
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۲۱
تجریش بر ایران واقع شده‌است
تجریش
روی نقشه ایران
۳۵°۴۸′۲۵″شمالی ۵۱°۲۵′۴۴″شرقی / ۳۵٫۸۰۷۰°شمالی ۵۱٫۴۲۸۸°شرقی / 35.8070; 51.4288

مسیلی از تجریش می‌گذرد با پلی بر روی آن که به سر پل تجریش معروف است و امروزه همان بخش اصلی میدان تجریش است. سر پل تجریش در گویش محلی فارسی تجریش در قدیم گوگَل[۸] نامیده می‌شد که به معنی «[پلِ] گلهٔ گاو» است.[۹]

پیشینه ویرایش

هزار سال پیش نام تجریش را طجرشت می‌نوشتند که یکی از روستاهای شهرری بوده‌است.

چنان‌که نجم‌الدین راوندی در شرح سلطنت طغرل سلجوقی آورده‌است:

آنگاه سلطان از تبریز به سوی شهرری رفت تا زفاف به دار الملک باشد. اندک مایه رنج بر وی مستولی شد، به قصران بیرونی، به در ری به دیه (روستا) طجرشت (تجریش) از جهت خنکی هوا نزول فرمود، چه حرارت هوا به‌غایت بود (به سال ۴۵۵ ق).

جالب اینجاست که طغرل در همان تجریش وفات یافت و جنازه‌اش برای دفن به شهرری منتقل شد. البته مقبرهٔ متبرکهٔ صالح ابن موسی کاظم، برادر امام هشتم شیعیان نیز دلیل دیگری بر قدمت این منطقه می‌باشد. زمانی که او خبر ولیعهدی برادرش را می‌شنود از عراق راهی ایران می‌شود. گویا شخصی به نام حسن بهبهانی در پل کرخ که همان کرج امروزیست در تعقیب امامزاده بود که او را در باغ گلشن قریهٔ تجریش در کنار همان درخت چنار کهنسال به شهادت می‌رساند. اهالی این منطقه به احترام انتصاب وی به ائمه، برای وی گنبد و بارگاه می‌سازند. دربارهٔ مناطق دیگر شمیران اطلاعاتی از گذشتهٔ دورتر وجود دارد. اما هنوز دربارهٔ تجریش اطلاعات بیشتری نیست.[۱۰]

جغرافیا ویرایش

تجریش در دامنهٔ رشته کوه البرز است و میدان تجریش در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.[۱۱]

آب و هوای تجریش معتدل و متمایل به سرد است. بیشینهٔ دمای آن در تابستانها ۳۶ درجه و کمینهٔ آن در زمستان‌ها ۲۰- درجه است.[۱۲]

در تجریش قنات‌های متعددی وجود داشته‌است و برخی از آن‌ها هنوز هم آب‌دهی دارند. از جمله قنات امامزاده صالح (مظهر آن در صحن امامزاده)، قنات محمدیه، قنات مقصودبک در کنار رود دربند، قنات سرپل تجریش و قنات کهریزک که مظهر آن در تکیهٔ پایین تجریش بوده‌است.[۱۳]

جمعیت ویرایش

جمعیت شهر تجریش در ۱۳۳۵ شمسی، ۲۶٬۵۲۵ تن و در سرشماری ۱۳۶۵ شمسی حدود ۴۰٬۰۰۰ تن بود. در سرشماری ۱۳۷۵ شمسی، به علت متصل بودن تجریش به شهر تهران و قرارگرفتن در محدوده تهران بزرگ، جمعیت آن همراه با جمعیت تهران ذکر شد. از خانواده‌های مهم تجریش می‌توان به خانواده‌های اربابی ، مرادی، مفیدی ، ارشدی ، صبا ، صالحی، مددی ، محبیان ، فوقانی ، ذاکری ، صامعی و رویگری اشاره کرد. [۱۴]

گویش تجریشی ویرایش

 
نقشهٔ زبانی استان تهران، رنگ سبز تیره زبان مازندرانی، رنگ سبز روشن گویش‌های انتقالی بین فارسی و مازندرانی، رنگ زرد زبان فارسی

گویش قدیمی تجریشی یکی از گویش‌های زبان فارسی بوده‌است که امروزه تا حد زیادی منقرض شده‌است. حبیب برجیان، زبان‌شناس ایرانی، که بررسی کامل تمام منابع در دسترس از گویش تجریشی را انجام داده در پایان تحقیق خود (دریافت متن تحقیق) می‌نویسد: «بررسی ژنتیکی گویش تجریش این امر را تأیید می‌کند که تجریشی، علی‌رغم تغییرات جزئی نسبت به فارسی استاندارد امروزی، تفاوتی با گروه فارسی (زبان‌های ایرانی جنوب غربی) نشان نمی‌دهد. در ریخت‌شناسی فعل است که در تجریشی یک تأثیر بزرگ از زبان‌های حاشیه دریای خزر پیدا می‌کنیم که به واسطه پیوندهای قدیمی اجتماعی-اقتصادی با نواحی شمال کشور بر این گویش تأثیرگذار شده‌است؛ بنابراین می‌توانیم تجریشی و دیگر گویش‌های شمیرانی را فارسی با تاثیرپذیری قابل توجه از گویش‌های حاشیه دریای خزر بدانیم.»

حبیب برجیان در ادامه می‌نویسد: «با کمال تعجب، ما در گویش تجریش و دیگر روستاهای قدیم شمیران هیچ اثری از زیربنای شاخه زبان‌های ایرانی شمال غربی نمی‌یابیم … و تنها چیزی که در این میان می‌توان یافت لایه صرفی نسبتاً سطحی است که از گویش‌های خزری جذب شده‌است. این نشان‌دهنده آن است که تجریش، شمیران، ری و سکونتگاه‌های مجاور آن از دورانی بسیار اولیه فارسی‌زبان بوده‌اند.[۱۵]

گویش‌های انتقالی بین فارسی و مازندرانی را گویش‌های فارسی-مازندرانی نامیده‌اند که در مناطق شمالی‌تر از شمیران نظیر آهار، اوشان و فشم گویش می‌شود.[۱۶] دانشنامه ایرانیکا درباب زبان منطقه قصران آورده‌است که باید به دو بخش باید تقسیم شود. زبان بومیان شمال و شمال شرق منطقه بخش درونی قصران نزدیکی بسیار زیادی به زبان مازندرانی دارد. گویش منطقه جنوبی از اوشان در مرکز تا جاجرود و تجریش در جنوب شمیران حالت انتقالی بین فارسی و مازندرانی دارد و تأثیراتی از زبان‌های حاشیه دریای خزر را نشان می‌دهد.[۱۷][۱۸] والنتین ژوکوفسکی خاورشناس و زبان‌شناس روس اواخر قرن ۱۹ میلادی در سفری که به ایران داشت در حوالی شمیران با گویش تجریشی آشنا شده و در آثارش به این گویش اشاره می‌کند.

ترابری ویرایش

مترو ؛
اولین ایستگاه خط یک متروی تهران (تجریش - کهریزک) با نام ایستگاه مترو تجریش در مجاورت میدان قدس ابتدای خیابان شریعتی واقع شده‌است.

اتوبوسرانی؛
از قدیم خطوط اتوبوسرانی مختلفی از دو میدان اصلی یعنی میدان قدس و پل تجریش به مناطق مختلف سرویس رسانی داشته و دارند که به تفکیک خطوط اتوبوسرانی منتهی به این میدان‌ها خطوط ذیل می‌باشد:
"پایانه تجریش": این محل پیش از این معروف به پل تجریش بود و خطوط مختلفی به مقاصد میدان امام خمینی، میدان هفت تیر، میدان آرژانتین، متروی حقانی، میدان دربند، جمالزاده (میدان انقلاب)، متروی نواب، پایانه آزادی، میدان صنعت دایر بود که همگی آنها منحل شده‌اند و خطوط باقی مانده عبارتند از:

"میدان قدس": این محل پیش از این دارای خطوطی به مقاصد میدان امام خمینی، میدان هفت تیر، پایانه سید خندان، میدان اختیاریه بود هم‌اکنون خطوط ذیل در این میدان دایر است:

  • خط ۲۲۵ میدان قدس به پایانه شهید دستواره (معصومی) در مسیر خیابان شریعتی، خیابان شهید کلاهدوز (دولت)، میدان اختیاریه، خیابان پاسداران و میدان نوبنیاد
  • خط ۳۰۳ میدان قدس به پیچ شمیران در مسیر خیابان شریعتی، پل صدر، خیابان شریعتی، پل سیدخندان، سهروردی، خیابان مطهری و ملک و خیابان شریعتی تا پیچ شمیران
  • خط ۳۸۷ میدان قدس به میدان رسالت در مسیر خیابان شریعتی، پل صدر، بزرگراه صدر، بزرگراه بابایی، بزرگراه امام علی، لویزان، شمس‌آباد، بزرگراه‌های امام علی و رسالت[۱۹]

خیابان‌ها و اماکن پیرامون ویرایش

در گذشته به میدان قدس کنونی، میدان تجریش گفته می‌شد و به میدان تجریش کنونی، سرپل تجریش گفته می‌شد که با نامگذاری‌های جدید خیابان‌ها در بعد انقلاب دچار تغییر شد.

خیابان‌ها و کوچه‌هایی که به میدان تجریش (پل تجریش) می‌پیوندند به ترتیب پادساعتگرد عبارتند از خیابان شهرداری، فنا خسرو (خیابان ثبت)، غلام جعفری (جعفرآباد)، جلالوند (ارم)، ملکی (سعدآباد)، ولی‌عصر، دربندی (مقصودبیک).[۲۰] خیابان شهرداری بین میدان تجریش (سرپل تجریش) و میدان قدس (میدان تجریش) قرار دارد و گوگل کوچه‌ای است که به امامزاده صالح ختم می‌شود. خیابان‌های بوعلی، صاحبی، آشتیانی منفرد و حکمت از جمله خیابان‌هایی هستند که دارای استاندارد خیابان سازی نیستند و نیز این خیابان‌ها جزء مناطق قدیمی و فرسودهٔ تجریش قرار دارند.

اماکن مهم پیرامون میدان تجریش:

نگارخانه ویرایش

منابع ویرایش

  1. https://moi.ir/fa/اطلاعات/تاریخچه-تقسیمات-کشوری/فهرست-عناصر-و-واحدهای-تقسیمات-کشوری-3-ابان-ماه-140[پیوند مرده]
  2. «بانک اطلاعات تقسیمات کشوری». وبگاه رسمی وزارت کشور ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۸۹.
  3. نقشه توپوگرافی میدان تجریش http://www.shiaupload.ir/images/85731941327776747944.png بایگانی‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
  4. سایت هواشناسی کشور http://www.irimo.ir/english/publication/index.asp بایگانی‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
  5. Geographic International System Data Center
  6. https://moi.ir/fa/اطلاعات/تاریخچه-تقسیمات-کشوری/فهرست-عناصر-و-واحدهای-تقسیمات-کشوری-3-ابان-ماه-140[پیوند مرده]
  7. «هفته‌نامه الکترونیکی کاپوچینو». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۸ ژوئن ۲۰۰۶.
  8. (با تلفظ Göügal)
  9. Journal of Persianate Studies 4 (2011) 246-271 brill.nl/jps T h e Extinct Dialect of Tajrish: Caspian or Persian? Habib Borjian Encyclopaedia Iranica. p.248.
  10. «کتاب اول». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مه ۲۰۱۱.
  11. «نقشه توپوگرافی تجریش». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۲.
  12. (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 38، ص 64)
  13. (رجوع کنید به ستوده، ج 1، ص 202ـ 206)
  14. (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار عمومی، ص 183؛ فرهنگ جغرافیائی آبادی‌ها، ج ۳۸، ص۶۴)
  15. Journal of Persianate Studies 4 (2011) 246-271 brill.nl/jps T h e Extinct Dialect of Tajrish: Caspian or Persian? Habib Borjian Encyclopaedia Iranica. p.265.
  16. الهه گل بستان، نظام صرف فعلی در گویش آهاری، ۱۲۱.
  17. the region can be divided into two linguistic zones: (1) The vernaculars of the north and southeast of Inner Qaṣrān show high degrees of affinity with Ṭabari (Māzandarāni) but with a substantial blend of Persian vocabulary and grammar; they are thus coined as ‘Ṭabaroid’ (Borjian, 1913b). (2) The southern dialects, from Ušān in the middle course of the Upper Jājrud southward to Tajriš in Šemirān, are given the appellation ‘Perso-Tabaric’ on the grounds that they are akin to Persian, while carrying a thick Caspian stratum, Giti Deyhim and EIr. , “QAṢRĀN,” Encyclopædia Iranica, online edition
  18. دیهیم گیتی، کتاب «بررسی خرده‌گویش‌های منطقه قصران»، ۱۳۸۴، چاپ اول، نشر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فصل قصران خارج: داستان تجریشی {{صفحه؟}}
  19. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۹.
  20. راه خودرو، نقشه ویژه ترافیکی تهران (مخصوص خودرو)، تهران ۱۳۸۳خ. نقشه‌های ۴ و ۵.