شِمیران، شهری در شمال استان تهران، ایران است که در گفتار عامیانه به این شهر «شمرون» می‌گویند.[۱] شمیران که بر دامنه‌های رشته کوه‌های البرز قرار دارد، شمالی‌ترین منطقه شهری تهران را تشکیل می‌دهد.

شمیران
شمرون
نمایی از برج‌های شمیران و قله‌های پوشیده از برف البرز
نمایی از برج‌های شمیران و قله‌های پوشیده از برف البرز
شمیران در ایران واقع شده
شمیران
شمیران
مختصات: ۳۵°۵۱′۵۶″ شمالی ۵۱°۳۲′۵۶″ شرقی / ۳۵٫۸۶۵۵۶°شمالی ۵۱٫۵۴۸۸۹°شرقی / 35.86556; 51.54889
کشور ایران
استاناستان تهران
شهرستانشهرستان شمیرانات
منطقه زمانییوتی‌سی +۳:۳۰ (ساعت رسمی ایران)

از گذشته، تجریش مهم‌ترین آبادی و مرکز منطقه شمیران به‌حساب می‌آید. خیابان شریعتی با نام پیشین جاده قدیم شمیران، مهم‌ترین راه مواصلاتی این منطقه به تهران قدیم بوده‌است. با احداث خیابان ولیعصر (جاده پهلوی) توسط رضاشاه، دسترسی به تجریش و شمیران برای ساکنان تهران آسان‌تر شد و روند پیشرفت آن را سرعت بخشید.

شمیران از شمال به ارتفاعات البرز، از شرق به لواسانات و از غرب به منطقه ۲ شهرداری تهران محدود می‌شود. مرز جنوبی این منطقه امروزه محدوده مشخصی ندارد و شامل منطقه ۳ شهرداری تهران میباشد. گرچه شمیران از نظر تقسیمات کشوری بخشی از تهران بزرگ و شهرستان شمیرانات استان تهران به‌شمار می‌آید ولی گاهی در منابع غیررسمی از آن به عنوان یک منطقه شهری مستقل با نام شهر شمیران یاد می‌شود. شمیران شامل تمامی منطقه ۱ شهرداری تهران و همین‌طور شامل تمامی منطقه ۳ می‌باشد.

شمیران در گذشته منطقه‌ای ییلاقی و خوش آب و هوا در شمال تهران به‌شمار می‌آمد و محل اقامت تابستانی پادشاهان قاجار و پهلوی نیز بوده‌است و چندین مجموعه کاخ و اقامتگاه توسط آنان در شمیران ساخته شده‌بود. کاخ‌موزه سعدآباد و کاخ نیاوران نمونه‌هایی از این کاخ‌ها به‌شمار می‌رود. به علت گسترش تدریجی شهر تهران، شمیران رفته رفته در شهر تهران ادغام شده و امروزه تحت نظارت مناطق ۱ و ۳ شهرداری تهران اداره می‌شود.

شمیران به دلیل قرارگیری بر روی دامنه‌های رشته کوه البرز، از آب و هوای معتدل کوهستانی برخوردار است و دارای زمستان‌هایی سرد و مرطوب و تابستان‌هایی خنک می‌باشد. شمیران دارای فضای سبز گسترده‌ای می‌باشد و تعداد بی‌شماری درخت چنار تنومند و کهنه سال در خیابان‌های آن به چشم می‌خورد؛ به گونه‌ای که درخت چنار به نمادی از این منطقه تبدیل شده‌است.

بیشتر سفارتخانه‌های کشورهای خارجی و محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران در شمیران واقع شده‌است. امامزاده صالح و منزل پیشین سید روح‌الله خمینی نیز در شمیران قرار دارد.[۲]

شمیران دارای تعداد بسیار زیادی محله کوچک و بزرگ می‌باشد. تعدادی از این محله‌ها در گذشته مستقلاً قریه بوده‌اند. تعدادی دیگر نیز از املاک و باغ‌های اشراف قاجار بوده‌است و به رسم شیوه نامگذاری اماکن در آن عصر، بیشتر دارای پسوند (ـیه) می‌باشند. برخی از محله‌های مشهور شمیران عبارتند از: سوهانک، ازگل، اراج، دارآباد، میرداماد، اقدسیه، آجودانیه، صاحبقرانیه، نیاوران، جماران، جمشیدیه، منظریه، کامرانیه، حصاربوعلی، فرمانیه، اختیاریه، احتشامیه، دروس، قلهک، لویزان ،حسن‌آباد و زرگنده، پاسداران، داودیه، قیطریه، چیذر، دزاشیب، تجریش، گلاب‌دره، امامزاده قاسم، دربند، زعفرانیه، ولنجک، مینی سیتی، محمودیه، الهیه، پل رومی، هروی، جردن، اوین ، محله قبا و درکه.

گویش بومی شمیران ویرایش

دانشنامه ایرانیکا درباب زبان منطقه قصران آورده‌است که باید به دو بخش باید تقسیم شود. زبان بومیان شمال و شمال شرق منطقه بخش درونی قصران نزدیکی بسیار زیادی به زبان مازندرانی دارد. گویش منطقه جنوبی از اوشان در مرکز تا جیرود و تجریش در جنوب شمیران گونه‌ای از زبان فارسی-مازندرانی است و ویژگی‌های زبان‌های کاسپین را دارد.[۳] در سال‌های دور آن دسته از بومیان تهران که در محدوده ونک و شمیران سکونت داشتند به دلیل مجاورت با استان مازندران، زبان مازندرانی داشتند. والنتین ژوکوفسکی خاورشناس و زبان‌شناس روس اواخر قرن ۱۹ میلادی در سفری که به ایران داشت در حوالی شمیران با گویش تجریشی آشنا شده و در آثارش به این گویش اشاره می‌کند؛ گویشی که شباهت بسیاری با زبان مازندرانی دارد. تا امروز در محدوده‌هایی از جمله سرآسیاب دولاب، شاه عبدالعظیم و… هنوز هم افرادی با لهجه شمرانی صحبت کنند؛ لهجه‌ای که ملایم شده زبان مازنی است.[۴]

نژاد ویرایش

 
سرزمین مادها (شاخه‌ای از آریائی‌ها) که شامل ری، شمیران و لواسانات نیز می‌گردیده‌است.

نژاد مردم بومی شمیران و مناطق دیگر شمیرانات آریائی و همانند شهر ری باستان از شاخه مادها می‌باشد که به مرور زمان در پی مهاجرت‌های اقوام بنا به دلایل گوناگونی مثل جنگ، تجارت، کار، تبعید، حکمرانی و… اختلاط‌هایی با یونانی‌ها، سادات هاشمی و نیز اقوام دیگر ساکن در فلات ایران داشته‌است.[۵][۶]

مشاهیر شمیران ویرایش

با توجه به اینکه در قرن اخیر تمامی مشاهیر ایران سعی کرده‌اند به نحوی محل اقامت خود را به شمیران برسانند. می‌توان گفت که شمیران محله زندگی افراد خاص و ثروتمند کشور محسوب می‌شود اما منطقه شمیران خود نیز داری مشاهیر بسیاری در زمینه‌های هنری، ورزشی، تاریخی و سیاسی است که اینجا به نام چندین نفر از آنها اشاره می‌شود.

  • جیران تجریشی همسر ناصرالدین‌شاه
  • مرحوم غلامحسین عسگری قهرمان کشتی استان تهران، نفر اول جوانان کشور، نفر دوم انتخابی تیم ملی بزرگسالان، نایب رئیس هیئت باستانی شمیرانات، رئیس هیئت کشتی شمیرانات، نایب رئیس کمیته داوران استان تهران
  • مریم میرزاخانی ریاضی‌دان برجسته جهانی
  • محمد ابراهیم مفیدی پهلوان و کشتی‌گیر
  • رضا رویگری بازیگر سینما و تلویزیون و خواننده
  • رامبد شکرابی بازیگر سینما و تلویزیون
  • اردلان شکرابی نماینده سابق استان استکهلم در پارلمان سوئد. وزیر سابق کشور سوئد
  • محمد مفیدی: یکی از معمارهای برجسته ایرانی که آثار او در مجموعه کاخ سعدآباد قابل مشاهده است.
  • علی اکبر ولایتی وزیر امورخارجه پیشین و سیاستمدار و مشاور ویژه علی خامنه‌ای
  • پیمان جبلی رئیس صدا و سیما
  • میرزا اسدالله قیدی کاتب مخصوص مظفرالدین شاه
  • حمید جبلی نویسنده، بازیگر، کارگردان، صدا پیشه
  • لیلا بلوکات بازیگر سینما و تلویزیون
  • علی کاظمی: بازیگر سینما و تلویزیون
  • مهدی اربابی: فوتبالیست، مربی فوتبال، رئیس سابق هیئت فوتبال تهران و رئیس هیئت فوتبال شمیران
  • راحله امینیان مجری تلویزیون
  • مژده لواسانی مجری تلویزیون

واژه‌شناسی ویرایش

شمیران از دو بخش «شمی» یا «سمی» یا «شم» به معنی «بلند»، و «ران» به معنی «جای» تشکیل شده‌است که روی هم، «بلندجای» را گویند. (در مقابل «تهران» (ته + ران) به معنی «پایین جا».[۷] در متون قدیمی این منطقه را قلعه شمیران گفته‌اند.[۸] در مقابل احمد کسروی ریشه لغوی نام این منطقه را چنین دانسته‌است: « «ران» به معنی جایگاه و سرزمین است، و «سمی» یا «شمی» به معنای سرد است و لذا شمیران (شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای جای سرد یا سردسیر است».[۸] نکته‌ای که بر مطلب بالا می‌توان افزود این است که این اسم به حالت جمع و به صورت شمیرانات که امروزه به کار می‌رود، غلط است زیرا شمیران نام عمومی این منطقه‌است که دارای چندین شهر و روستاست و از میان آن‌ها سی روستا در کوهستان قرار دارند و آب و هوای هفده قریه کاملاَ سردسیری است.[۸] به گفته ع. پاشایی، نام شمیرانان نتیجهٔ فارسی‌سازی نام «شمرون» از گویش شمیرانی که با زبان مازندرانی اشتراکاتی دارد، است.[۹] روستایی به نام شمیران در دهستان فیروزجاه بخش بندپی شرقی شهرستان بابل استان مازندران وجود دارد. هم چنین منطقه‌ای به نام شمیران با آب و هوای مشابه شمیران تهران در بیت‌المقدس وجود دارد.

آب و هوا ویرایش

دمای سالانه شمیران در ایستگاه هواشناسی سعدآباد طبق آمار ۲۰ ساله (۱۳۵۳–۱۳۷۳) ۱۲/۹ درجه سانتیگراد است.[۱۰]

میزان بارندگی شمیران از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ به‌طور متوسط ۴۳۵/۸ میلیمتر بوده‌است.[۱۱]

بیشترین دمای ثبت شده از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ دمای +۳۹/۸ درجه سانتیگراد بوده‌است.[۱۱]

تعداد روزهای همراه با بارش برف شمیران نیز ۲۴ روز در سال ثبت شده‌است.[۱۱]

مناطق ویرایش

 
دورنمای کوه‌های شمیران از پشت بام کاخ گلستان اثر محمود ملک‌الشعرا

نام برخی از شهرک‌ها، شهرها و روستاهای شمیران که بیشترشان امروزه از محله‌های تهران بزرگ به‌شمار می‌روند از این قرارند:

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. «وبگاه شمیرانات». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۸.
  2. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Shemiran». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۸.
  3. the region can be divided into two linguistic zones: (1) The vernaculars of the north and southeast of Inner Qaṣrān show high degrees of affinity with Ṭabari (Māzandarāni) but with a substantial blend of Persian vocabulary and grammar; they are thus coined as ‘Ṭabaroid’ (Borjian, 1913b). (2) The southern dialects, from Ušān in the middle course of the Upper Jājrud southward to Tajriš in Šemirān, are given the appellation ‘Perso-Tabaric’ on the grounds that they are akin to Persian, while carrying a thick Caspian stratum, Giti Deyhim and EIr. , “QAṢRĀN,” Encyclopædia Iranica, online edition
  4. «بررسی لهجه تهرانی در گفت‌وگو با پژوهشگران تاریخ پایتخت و زبان‌شناسان». همشهری آنلاین.
  5. «kurdologists , medes and Tati of Tehran: The Kurdologist Martin van Bruinessen argues against the attempt to take Medes as ancestors of the Kurds.[68] Modern scholars who consider central Iranian dialects, mainly those of Kashan area, and Tati of Tehran area as the only direct offshoots of the Median language.[74]».
  6. «قصران، نگارش دکتر حسین کریمان ج 1 ص 170 باب مردم قصران الف_نژاد و قبایل».[پیوند مرده]
  7. شهرستان شمیرانات بایگانی‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیرانات، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ جلال فرهمند، حومه طهران (۱) بایگانی‌شده در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، ماهنامهٔ الکترونیکی بهارستان، شماره ۲۷
  9. ع.پاشایی، حکایت گاوزَن­‌گاو و چلیک آب بایگانی‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine، وبگاه چکلی-پکلی.
  10. (توکلی‌نیا، ص ۲۲۰)
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ سازمان هواشناسی کشور http://www.irimo.ir/english/publication/index.asp بایگانی‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine