جمهوری
جُمهوری یکی از شیوه‌های حکومت است که در آن ریاست کشور با رای مستقیم یا غیرمستقیم مردم برگزیده میشود و دوران تصدی معینی دارد. جمهور به معنی مردم است و جمهوری یعنی حکومتِ مردم.[۱] افلاطون آن را معادل دموکراسی که آن هم بمعنای حکومتِ مردم است می داند.[۲]
نظام‌های پارلمانی؛ رئیس دولت توسط پارلمان انتخاب یا معرفی شده و در برابر آن پاسخگو است.
نظام ریاستی: رئیس دولت (رئیس‌جمهور) با رأی مستقیم مردم انتخاب شده و مستقل از پارلمان عمل می‌کند.
نظام‌های ترکیبی:
سایر نظام‌ها:
یادداشت: این نمودار نظام‌های حکومتی قانونی را نمایش می‌دهد، نه درجه دموکراسی در عملِ آنها را.
در تعریف کلی، جمهوری شیوهٔ حکومتی است که بر پایهٔ مردمسالاری، مردم آن، حق حاکمیت بر سرنوشت اجتماعی خودشان را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق زمامدارانی که با رضایت و رأی مستقیم یا غیرمستقیم آنان به گونه‌ای که توارث در آن دخالتی نداشته باشد تعیین و آنان نیز اقتدارات معین قانونی خود را در یک مدت معین و تحت نظارت آنان اعمال می‌نمایند.[۳]
امروزه بیشتر دولت‌های موجود در دنیا نوعی نظام حکومتی جمهوری دارند، ولی بدین معنا نیست که بافت و ساختار نظام حکومتی جمهوری در تمام کشورهای جمهوری یکسان است.[۴]
ریشهٔ واژهٔ جمهوری
ویرایشریشه واژه جمهوری، اصطلاح لاتین «res publica» به معنای «امر عمومی» است که در نوشته‌های لئوناردو برونی، تاریخ‌نگار ایتالیایی به معنی نزدیک به معنی امروزی استفاده شد.[۵]
دسته‌بندی
ویرایشجمهوریهای جدید[نیازمند منبع] را می‌توان به سه دسته بخش کرد:[نیازمند منبع]
- جمهوری‌های دموکراتیک غربی که ریشه‌های تاریخیشان به انقلاب‌های قرن هجدهم و نوزدهم می‌رسد. در این کشورها جمهوری با آزادی حزب‌ها و مطبوعات و اجتماعات همراه است.[نیازمند منبع]
- دولت‌هایی که رسماَ جمهوری نامیده می‌شوند اما در عمل رژیم‌های نظامی و پلیسی بر آنها حکومت می‌کنند.[نیازمند منبع] (توتالیتر)
- جمهوری‌های دموکراتیک توده‌ای که در اروپا و آسیای شرقی و برخی از کشورهای آمریکای لاتین فرمانروا هستند. عنوان رسمی حکومت در این کشورها دیکتاتوری پرولتاریا است. در این کشورها حکومت یک حزبی بوده و آزادی مطبوعات و اجتماعات وجود ندارد یا بسیار محدود است (در این باره می‌توان به گزارش‌های گزارشگران بدون مرز نیر مراجعه نمود). تقریباً در تمام این کشورها رئیس‌جمهور به صورت دوره‌ای تغییر نمی‌کند یا حتی ریاست‌جمهوری به صورت موروثی از پدر به پسر منتقل میشود یا افرادی که برای دور بعد ریاست در نظر گرفته می‌شوند از طرف برخی مردم به وابستگی به رئیس‌جمهور پیشین متهم می‌شوند (همچون اتهام وابستگی کسینا سابچاک به ولادیمیر پوتین در روسیه و بحث‌های پیرامون آن[۶][۷]) یا پست‌های دولتی به فامیل و آشنایان سران قدرت واگذار میشود همچون الهام علی‌اف پسر حیدر علی‌اف در جمهوری آذربایجان. انقلاب در بسیاری از این کشورها امری رایج است همچون انقلاب گل رز گرجستان یا دو انقلاب ۲۰۰۵ که موجب استعفای عسکر آقایف شد و انقلاب ۲۰۱۰ طی ۵ سال در قرقیزستان همچنین تنش‌های مداوم در اکراین و تقسیم شدن این کشورها که در کشورهای پساشوروی به‌طور مفصل به آن پرداخته شده است.
دیدگاه متفکران درباب جمهوری
ویرایشدیدگاه ماکیاولی
ویرایشنیکولو ماکیاولی، فیلسوف سیاسی ایتالیایی، به‌وجود آوردن جمهوری را نشانگر پیشرفت ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی معینی می‌داند.[۸] او جمهوری کمال مطلوب خود را جمهوری روم گرفته بود و در کتاب گفتارهایی در باب ده کتاب نخست تیتوس لیویوس مکرر از آن یاد کرده[۹] و ساختارها و نهادهای سیاسی این جمهوری، قوانین مذهبی، قواعد جنگی و شخصیت بنیان‌گذاران و قانون‌گذارانش را تشریح نموده[۱۰] و تقلید از نظام سیاسی‌اش را به جمهوری‌ها توصیه کرده است.[۱۱][۱۲]
ماکیاولی همچنین در گفتارها نوشته است که جوامع و دولت‌ها تا هنگامی که آزاد بودند به ثروت خود افزوده و قلمرو خود را توسعه داده‌اند. آتن پس از آنکه خود را از استبداد خاندان پیسیستراتوس[یادداشت ۱] رها کرد، در طی صد سال به عظمتی اعجاب‌آور دست یافت، و اعجاب‌آورتر از آن عظمتی است که روم پس از آزادی از قید شاهان به آن نایل گردید. علت آن امر روشن است: مایه‌ی عظمت شهرها رفاه فرد نیست، بلکه خیر عموم است و خیر عموم را فقط در دولت‌های جمهوری واجد اهمیت می‌دانند، زیرا آن‌گونه دولت‌ها هر کار را فقط برای تأمین خیر عموم به‌جا می‌آورند حتی اگر برای این یا آن فرد زیانبار باشد؛ زیرا عده‌ی کسانی که از خیر عموم سود می‌برند به‌قدری زیاد است که می‌توانند آن کار را حتی بر خلاف میل عده‌ی قلیل به انجام برسانند. عکس این امر در دولت پادشاهی روی می‌دهد: بیشتر اوقات آنچه برای شاه سودمند است به جامعه زیان می‌رساند، و آنچه برای جامعه سودمند است به شاه زیان می‌رساند. در جامعه‌ای که حکومت استبدادی جای آزادی را می‌گیرد کوچکترین شری که از این جابجایی پدید می‌آید اینست که آن جامعه دیگر پیشرفت نمی‌کند، نه ثروتش افزایش می‌یابد و نه قدرتش، و در بیشتر موارد جامعه در سراشیب زوال می‌افتد. اگر هم بخت نیک شاه قدرتمندی را یاری کند و او با دلیری و زور بازو قلمرو خود را وسعت بخشد، از این امر تنها خودش سود می‌برد نه جامعه؛ زیرا او نمی‌تواند به هموطنان لایق و درستکار خویش که آزادی‌شان را سلب کرده است مقام و منصب و پاداش بدهد، چون به هیچ روی نمی‌خواهد دائماً در حال بدگمانی و بیم از ایشان به سر ببرد. نفع او در این است که کشورش پاره‌پاره و نامتحد بماند و هر ناحیه و هر شهر تنها او را فرمانروای خود بداند. بدین‌سان، فتوحات شاه فقط به خودش فایده می‌بخشد نه به وطنش.[۱۳]
مونتسکیو
ویرایشمونتسکیو برآنست که در حکومت‌های سلطنتی، و خاصه استبدادی، چون پادشاه با مردم فاصله دارد و مقام رفیعی را داراست، کسی خود را همسر و رقیب شاه نمی‌داند تا بدو حسد بَرَد و غبطه بخورد، لذا مردم این کشورها رنج حسد و غبطه را ندارند؛ ولی در حکومت‌هایی که به‌دست اعیان اداره میشود و زمام امور در ید بزرگان قوم است، چون تفوق و رفعت مقام سلطنت در بین نیست، مردم همه خود را با زمامداران همسر می‌دانند و زمامداران هم عادتاً با مردم نزدیکند و آمیزش می‌کنند، در اینجاست که حسدها تحریک میشود و مقایسه شروع می‌گردد و هرکسی از اینکه حاکم نیست از حاکمان متنفر است. مونتسکیو می‌گوید که این موضوع در تمام ادوار ثابت شده و به‌خوبی مشهود است که مردم بر اعیان و اشرافی که حکومت می‌کنند حسد شدیدی می‌برند، اما در کشورهایی که نظام جمهوری دارند، چون اقتدار در دست مردم است، به‌هرکس که دلشان بخواهند حکومت را می‌سپارند و از هرکس که بخواهند می‌گیرند و در نتیجه مردم بر کسی حسد نمی‌برند.[۱۴]
جستارهای وابسته
ویرایشیادداشتها
ویرایش- ↑ Pisistratus
منابع
ویرایش- ↑ کتاب جمهور. افلاطون.
- ↑ افلاطون. کارل بورمان. ترجمه محمدحسن لطفی.
- ↑ مقیمی، غلامحسن؛ مشروطیت، جمهوریت، اسلامیت، تهران، نشر معناگرا، ۱۳۸۵، ص ۵۹.
- ↑ همان.
- ↑ Rubinstein, Nicolai. "Machiavelli and Florentine Republican Experience." in Machiavelli and Republicanism Cambridge University Press, 1993.
- ↑ «MTV объясняет появление "Госдепа с Ксенией Собчак" запросом аудитории - РИА Новости, 08.02.2012».
- ↑ «Телеканал MTV приостановил ток-шоу "Госдеп с Ксенией Собчак" - РИА Новости, 14.02.2012».
- ↑ جهانبگلو، رامین (۱۳۷۸). ماکیاولی و اندیشه رنسانس. تهران: نشر مرکز. ص. ۸۳.
- ↑ رابرت بی. داونز. کتاب‌هایی که دنیا را تغییر دادند. ترجمهٔ هوشنگ پیرنظر. انتشارات ابن‌سینا. ص. ۲۸ (کتاب اول، تشریح سیاست و قدرت).
- ↑ جهانبگلو، رامین (۱۳۷۸). ماکیاولی و اندیشه رنسانس. تهران: نشر مرکز. ص. ۶۱ و ۶۲.
- ↑ نیکولو ماکیاولی. گفتارهایی در باب ده کتاب نخست تیتوس لیویوس. ترجمهٔ محمد حسن لطفی. انتشارات خوارزمی. صص. کتاب نخست، فصل ۶.
- ↑ رابرت بی. داونز. کتاب‌هایی که دنیا را تغییر دادند. ترجمهٔ هوشنگ پیرنظر. انتشارات ابن‌سینا. ص. ۲۸ (کتاب اول، تشریح سیاست و قدرت).
- ↑ نیکولو ماکیاولی. گفتارهایی در باب ده کتاب نخست تیتوس لیویوس. ترجمهٔ محمد حسن لطفی. انتشارات خوارزمی. صص. کتاب دوم، فصل ۲.
- ↑ مونتسکیو. ملاحظاتی درباب علل عظمت و انحطاط روم. ترجمهٔ علی اکبر مهتدی. صص. ۹۲–۹۳ (فصل هشتم).
- کتاب دانشنامه سیاسی (فرهنگ و اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی) نوشته داریوش آشوری توسط انتشارات مروارید، تهران.
- فرهنگ کوچک سَره
- What Is A Republic?
 | این یک مقالهٔ خرد سیاست است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |