ملا هادی سبزواری

شاعر و فیلسوف ایرانی
(تغییرمسیر از حاج ملا هادی سبزواری)

هادی سبزواری (۱۲۱۲–۱۲۸۹ هجری قمری) دانشمند علوم اسلامی و فیلسوف و عارف و شاعر و فقیه ایرانی است. سبزواری غزل‌های حکمی و عرفانی سروده است و در شعر «اسرار» تخلص می‌کرد.[۱][۲] و مجموعه‌ای از منطق، الهیات و طبیعیات، علم النفس و فقه را به صورت منظوم فراهم آورده و آن را شرح کرده است. این کتاب شرح المنظومه نام گرفته است.[۳]

هادی سبزواری
عنوان(ها)علامه دهر، حاجی، خاتم الفلاسفه، اعظم الفلاسفه، فقیه، حکیم سبزواری، استاد الحکما و المتالّهین
اطلاعات شخصی
زاده۱۲۱۲هجری/۱۷۹۷میلادی/۱۷ مرداد ۱۱۷۶شمسی سبزوار
درگذشته۱۲۸۹ هجری/۱۸۷۳میلادی/۸ اسفند ۱۲۵۰شمسی (۷۷سال) سبزوار
محل دفنآرامگاه ملا هادی سبزواری
قومیتایرانی
دورانسده سیزدهم هجری
منطقهسبزوار
مذهبشیعه
آثار معروفاسرار الحکم، النبراس فی اسرار الاساس (منظومه فقه و شرح آن)، منظومه حکمت و شرح و حاشیه زدن بر آن، منظومه منطق و شرح آن، الراح القراح، مفتاح الفتاح و مصباح النجاح، رسائل حکیم سبزواری، شرح حدیث علوی، دیوان اشعار، الرحیق
پیشهعلوم اسلامی (اعم از حکمت، فلسفه، فقه، ادبیات، کلام و…)
مرتبه

زندگی‌نامه

ویرایش

او در سال ۱۲۱۲ هجری معادل ۱۷۹۷ میلادی در شهر سبزوار به دنیا آمد. پدرش میرزا مهدی سبزواری یکی از دانشمندان علوم اسلامی بود که در ده سالگی وی را از دست داد. هادی پس از فراگیری علوم مقدماتی، برای تکمیل درس به مشهد رفت. پس از آن برای تحصیل عرفان و فلسفه راهی اصفهان شد و در جلسات درس استادانی از جمله حسین سبزواری، محمدابراهیم کلباسی، محمدتقی رازی، ملا علی نوری و اسماعیل کوشکی حاضر شد و در قسمت حکمت اشراق استفاده کرد. وی در سال ۱۲۴۲ به مشهد بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس تفسیر، فقه و فلسفه شد. بعد در سبزوار مدت چهل سال مشغول تدریس می‌شود.[۴][۵][۶]

در دوره زندگی سبزواری، نام او به عنوان مهم‌ترین دانشمند اسلامی زمان خودش، مطرح بود.[نیازمند منبع]
دوره زندگی هادی سبزواری با ورود دوربین عکاسی به ایران و حکومت ناصرالدین شاه قاجار همزمان بود. به دستور ناصرالدین شاه، شخصی به نام آقا رضا خان اقبال‌السلطنه در سفر خراسان، مأمور شده تا از فیلسوف ایرانی یعنی حکیم سبزواری در منزلش عکاسی کند.
آقا رضا عکاس‌باشی نخستین عکاس حرفه‌ای ایران و پیش‌خدمت خاصه (آجودان مخصوص ناصرالدین‌شاه)، حسب‌الامر عکسی از ملاهادی برداشت و چون ملاهادی تا این زمان، عمل عکاسی را ندیده بود و همچنین آن را مخالف قانون و براهین علمیه حکمای سلف می‌دید، به همین دلیل معتقد بود که چنین چیزی امکان ندارد، لذا پس از پایان عکاسی، و دیدن تصویر خودش، بسیار متعجب شد و نهایتاً این موضوع را تأیید نمود. عکاسان ایرانی اکثر روحانیون را در محل تدریس و زندگی شان عکاسی کرده‌اند. می‌توان تصاویر این گروه را گواهی برای تأیید عکاسی از سوی رهبران مذهبی در ایران دانست.[۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

درگذشت

ویرایش
 
آرامگاه ملا هادی سبزواری

هادی سبزواری عصر روز بیست و پنجم ذی الحجه سال ۱۲۸۹ قمری در سن ۷۷ سالگی درگذشت. بنای آرامگاه ملاهادی سبزواری او در ضلع جنوبی میدان کارگر (مشهور به فلکه زند) شهر سبزوار واقع است.[۱۶]

استادان

ویرایش

شاگردان

ویرایش

حکیم سبزواری علاوه بر حوزه علمیه کرمان نزدیک چهل سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس پرداخته و حاصل این تلاش پرورش شاگردان بسیاری بوده است. در اینجا تنها به اسامی تنی چند از آنان اشاره می‌شود:

  1. آخوند ملا محمد فرزند ارشد حکیم.
  2. آخوند ملا محمد کاظم خراسانی
  3. ملا محمد کاظم سبزواری.
  4. آقا شیخ علی فاضل تبتی.
  5. شاهزاده جناب.
  6. آیة الله حاج میرزا حسین مجتهد سبزواری.
  7. ملا علی سمنانی.
  8. آقا سید احمد رضوی پیشاوری هندی.
  9. ملا عبدالکریم قوچانی.
  10. شیخ ابراهیم طهرانی معروف به شیخ معلم.
  11. ملا محمد صادق حکیم.
  12. شیخ محمد حسین معروف به جرجیس.
  13. آقا حسین ابن ملا زین العابدین.
  14. میرزا اسماعیل ملقب به افتخار الحکماء طالقانی.
  15. میرزا علینقی ملقب به صدرالعلماء سبزواری.
  16. سید عبدالغفور جهرمی.
  17. میرزا حسین امام جمعه کرمانی.
  18. آیة الله حاج میرزا ابوطالب زنجانی.
  19. حاج شیخ ملا اسماعیل عارف بجنوردی.
  20. حاج میرزا حسن حکیم داماد حاج ملا هادی.
  21. وثوق الحکماء سبزواری.
  22. حاج ملا اسماعیل ابن حاج علی اصغر سبزواری.
  23. میرزا اسدالله سبزواری.
  24. شیخ عبدالاعلی سبزواری.
  25. شیخ علی اصغر سبزواری.
  26. فاضل صد خرومی سبزواری.
  27. میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری.
  28. فاضل مغیثه‌ای سبزواری.
  29. سید عبدالرحیم سبزواری.
  30. ملا محمد رضا سبزواری متخلص به روغنی.
  31. ملا محمد صادق صبّاغ کاشانی.
  32. شیخ محمد ابن ملا اسماعیل کاشانی.
  33. میرزا آقا حکیم دارابی.
  34. آقا میرزا محمد یزدی معروف به فاضل یزدی.
  35. ملا غلام حسین شیخ الاسلام.

۳۶. میرزا عباس حکیم.[۱۸]

 
ملا هادی سبزواری

ملاهادی سبزواری حدود ۸۰ اثر دارد که بعضی از آنها به چاپ رسیده است.

  • اسرار الحکم فی المفتتح و المختتم (معروف به أسرار الحکم که انتشارات مولی آن را به چاپ رسانده)
  • النبراس فی اسرار الاساس (منظومه فقه)
  • نبراس الهدی (شرح النبراس فی أسرار الأساس)
  • دیوان اشعار به تصحیح و مقدمه و تعلیقات سید حسن امین
  • الراح القراح (راح الافراح) در علم بدیع
  • الرحیق در علم بدیع
  • مفتاح الفلاح و مصباح النجاح (شرح دعای صباح)
  • رسائل حکیم سبزواری
  • منظومه و شرح منظومه سبزواری، شناخته شده‌ترین اثر سبزواری که در واقع تلخیصی منظم از اسفار ملاصدرا است، مشابه کتاب تحفة الحکیم محمدحسین غروی اصفهانی
  • هدایة الطالبین (در معرفت پیامبران و پیشوایان اسلام)
  • رساله‌ای در محاکمات ما بین محسن فیض کاشانی
  • رساله‌ای در مشارکت حد و برهان (به عربی)
  • دیوان اسرار (دیوان اشعار فارسی و عرفانی و اخلاقی هادی سبزواری)
  • کتابی مختصر در مبدا و معاد
  • کتاب المقیاس
  • اسرار العبادات (جزء دوم کتاب اسرار الحکم)

شروح و تعلیقات

ویرایش

نمونه اشعار

ویرایش
دلدار چو مغز است و جهان جمله چو پوستناید به نظر مرا به جز جلوه دوست،
مردم ره کعبه و حرم پیماینددر دیده اسرار همه خانه اوست.

نمونه شعر دیگر:

دل را به تمنّا ز تو دیدار و دگر هیچقانع بتماشاست ز گلزار و دگر هیچ
دارم ز تو امید که از بعد وفاتم آیی به مزارم همه یک بار و دگر هیچ
بس ناوک دلدوز تو آمد بمن ای گلخواهد دمد از تربت من خار و دگر هیچ
ای مرغ چگویم که بگوئیش غرض فهمحسرت زده بنشین لب دیوار و دگر هیچ
در لوح وجود از همه نقشی که نگارندبینم الف قامت دلدار و دگر هیچ
بلبل بچمن خوش‌دل و قمری بسر سرودر هر دو جهان ما و غم یار و دگر هیچ
بیجاست مداوای طبیبان بچشانمیک شربت از آن لعل شکر بار و دگر هیچ
مهر تو کجا وین دل چون ذره به تمثیلتو یوسف و ما زال خریدار و دگر هیچ
پندی شنو از بنده و بر خور ز خداوندهرگز دلی از خویش میازار و دگر هیچ
گر هست هوایت که خوری آب حیاتیبر باد ده این پردهٔ پندار و دگر هیچ
اسرار اگر محرم اسرار نهانیدر کون و مکان یار ببین یار و دگر هیچ

یادبود

۸ اسفندماه روز بزرگداشت ملا هادی سبزواری است و همچنین دانشگاه حکیم سبزواری در سبزوار نیز به نام وی نامگذاری شده است.

گفتاوردها

ویرایش

آرتور دو گوبینو (فیلسوف فرانسوی):

«شهرت او به قدری عالمگیر شده که طلاب زیادی از ممالک هندوستان، ترکیه و عربستان برای استفاده از محضر او به سبزوار رو آورده و در مدرسه او مشغول تحصیل هستند.»

اقبال لاهوری:

«پس از ملاصدرا، فلسفه ایرانی با ترک آیین نو افلاطونی، به فلسفه اصیل افلاطون روی آورد. نماینده بزرگ این گرایش جدید ملا هادی سبزواری است. او بزرگ‌ترین متفکر عصر اخیر ایران است؛ بنابراین بررسی فلسفه او برای شناخت نحوه تفکر اخیر ایران لازم است. فلسفه سبزواری مانند فلسفه‌های اسلاف او سخت با دین آمیخته است. سبزواری با اسناد فعلیت به حق، جهان بینی ایستای افلاطون را دگرگون کرد و به پیروی از ارسطو حق را مبدأ ثابت و موضوع همه حرکات شمرد. از دیدگاه او همه موجودات عالم به کمال عشق می‌ورزند و به سوی غایت نهایی خود سیر می‌کنند.»

توشی‌هیکو ایزوتسو استاد فلسفه دانشگاه مک گیل کانادا:

«حاج ملا هادی سبزواری متفکری است که اثر معروف «منظومه و شرح آن» از اوست و به اتفاق همگان بزرگ‌ترین فیلسوف ایرانی در قرن نوزدهم بود. در عین حال وی در میان استادان و بزرگان عارف آن عصر مقام اول را داشت.»[۱۹]

منابع

ویرایش
  • مقاله ملا هادی سبزواری در دائرةالمعارف تشیع، نویسنده مقاله: سید حسن امین، ویراستاران: احمد صدر، کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، حکمت، چاپ اول، تهران، ۱۳۹۰.
  • فراخوان همایش مولانا و حکیم سبزواری، «کتاب ماه ادبیات»، خرداد ۸۶، شماره ۲.
  • قاضیها، فاطمه، حاج ملاهادی سبزواری از نگاه و قلم ناصرالدین شاه، «اطلاع‌رسانی و کتابداری :: گنجینه اسناد» زمستان ۱۳۸۰ - شماره ۴۴ از ۳۲ تا ۴۳.
  • قریشی سبزواری، سید حسین، حاج ملاهادی سبزواری حکیم فرزانه، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۲.
  • محمدی، جواد، روایتی دیگر: گزارشی از کنگره بزرگداشت حکیم سبزواری، «دانشگاه انقلاب»، تابستان و پاییز ۱۳۷۳، شماره ۹۸ و ۹۹.
  • مدرس، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، کتابفروشی خیام، تهران، ۱۳۶۹.

پانویس

ویرایش
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ««ملاهادی سبزواری» عالمی که پیشنهاد ناصرالدین‌شاه را رد کرد+تصاویر». خبرگزاری فارس.
  2. «مقایسهٔ دو فیلسوف عصر قاجار: سبزواری و جلوه». ۲۰۱۸-۰۹-۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۱-۲۹.
  3. درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی. صص. ۱۶۲.
  4. «زندگینامه ملاهادی سبزواری» (PDF). پرتال علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۹.
  5. امین، سید حسن (۱۳۸۰). دایرةالمعارف تشیع. ج. ۹. انتشارات محبی. ص. ۷۱. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  6. طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۳۹). «جمعی از فلاسفه». مکتب تشیع (۴): ۳۷۴.
  7. «بررسی تطبیقی بازنمایی ایرانیان دوره قاجار در آثار عکاسان ایرانی و خارجی». سایت علمی هنری و نقد عکاسی جشمک. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸.
  8. «تأملی در «عکاسی ممکن نیستِ!» ملاهادی سبزواری و علت راستین انسداد تفکر در ایران». spacevaspace. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸. بیش از یک پارامتر |پیوند بایگانی= و |archiveurl= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |تاریخ بایگانی= و |archivedate= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |بازیابی= و |accessdate= داده‌شده است (کمک)
  9. «یک حکایت: ملاهادی سبزواری و دوربین ناصرالدین شاه». پارسینه. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸.
  10. «تأملی در «عکاسی ممکن نیست!» سخن ملا هادی وعلت راستین انسداد تفکر در ایران». گلشن مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸. بیش از یک پارامتر |پیوند بایگانی= و |archiveurl= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |تاریخ بایگانی= و |archivedate= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |بازیابی= و |accessdate= داده‌شده است (کمک)
  11. «حکیمی که دوربین عکاس باشی ناصرالدین شاه را تأیید کرد!». قدس آنلاین. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸.
  12. «یاد/حکیم در مقابل دوربین - فیلسوف و عکاس». روزنامه اطلاعات. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸.
  13. «فلسفه/حکیم در مقابل دوربین-۲ - حیرت فیلسوف». محمدرضا طهماسب. روزنامه اطلاعات. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸.
  14. «حاج ملاهادی سبزواری از نگاه و قلم ناصرالدین شاه». گنجینه اسناد ملی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸.
  15. ««ملاهادی سبزواری» عالمی که پیشنهاد ناصرالدین‌شاه را رد کرد+تصاویر». خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۸.
  16. «منظومه‌ای از اسرار حکمت / نگاهی به زندگی «حاج ملاهادی سبزواری» و آثار مرتبط با او». خبرگزاری کتاب.
  17. دیوان اسرار اشعار فارسی حاج ملا هادی سبزواری. به کوشش امین، سید حسن. چاپ و انتشارات بعثت. ص. ۵۹.
  18. شرح زندگانی حاج ملا هادی، ص ۵۳–۷۰.
  19. http://www.tebyan.net/newmobile.aspx/Comment/index.aspx?pid=81027%7Cتبیان بایگانی‌شده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine برش از عالم معنا…

پیوند به بیرون

ویرایش