محمد محمدی گیلانی
محمّد محمّدی دعوی‌سرایی (۹ شهریور ۱۳۰۷ – ۱۸ تیر ۱۳۹۳) روحانی شیعه اهل ایران بود. او پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران و بعد از استعفای صادق خلخالی به دستور سید روح‌الله خمینی به ریاست دادگاه انقلاب رسید. سپس در سمت‌هایی چون، عضو فقها و دبیر شورای نگهبان، نمایندهٔ سید روح‌الله خمینی در دانشگاه‌ها و رئیس شورای نمایندگان ولی فقیه در دانشگاه‌ها را بر عهده داشته است.
محمّد محمّدی گیلانی | |
|---|---|
 | |
| رئیس دیوان عالی کشور | |
| دوره مسئولیت ۱۳۷۳ – ۱۳۸۳ | |
| پس از | مرتضی مقتدایی |
| پیش از | حسین مفید |
| حاکم شرع و رئیس دادگاه‌های انقلاب اسلامی مرکز | |
| دوره مسئولیت ۱۳۵۸ – ۱۳۶۲ | |
| رهبر | سید روح‌الله خمینی |
| دبیر شورای نگهبان | |
| دوره مسئولیت ۱۳۶۷ – ۱۳۷۱ | |
| پس از | لطف‌الله صافی گلپایگانی |
| پیش از | احمد جنتی |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | محمّد محمّدی دعوی‌سرایی ۹ شهریور ۱۳۰۷ رودسر، استان گیلان، ایران |
| درگذشته | ۱۸ تیر ۱۳۹۳ (۸۵ سال) تهران، ایران |
| ملیت | ایرانی |
| فرزندان | ۴ (جعفر، کاظم، مهدی) |
| پیشه | حاکم شرع، قاضی |
| تخصص | فقه |
| خویشاوندان | محمدمهدی مفتح (داماد) |
| وبگاه | |
به نوشته عباس امانت، محمد گیلانی در اعدام کردن، حتی دست خلخالی را هم از پشت بسته بود، شهرت چندانی به هم زد، آن هم نه به خاطر احکام بی‌رحمانه‌ای که صدها (اگر نگوئیم هزاران) نفر را پای چوبه دار فرستاد، بلکه به خاطر برنامه تلویزیونی‌ش که در آن، ظرایف فقه شیعه را توضیح می‌داد، نکاتی که غالباً مایه‌های جنسی مربوط به صیغه، زنای با محارم و لواط داشت. لحن سرد و فقیهانه‌ی او که گاه حتی شوخ‌طبعانه به نظر می‌رسید، با حکم‌های اعدامی که صاد می‌کرد تفاوت سورئالی داشت - احکامی که در سال 1367 شمسی به حد کشتار جمعی رسید - رویکرد سرد و بی تفاوت او در ترکیب قساوت در مقام قاضی با اجرای تلویزیونی تقریباً کمدی وی، مثال بارزی است از بیگانگی فقهای قمی با انسان‌دوستی. گیلانی در شهریور 1360 در مصاحبه ای با روزنامه کیهان اعلام کرد: «آنهایی که در نبردهای مسلحانه‌ی خیابانی دستگیر شدند را باید جلوی دیوار ردیف کرد و در جا اعدام کرد. زخمی‌ها را هم باید در جا اعدام کرد. از نظر دینی، لازم نیست اینگونه افراد را به دادگاه برد چرا که علیه خدا جنگیده‌اند». در مهرماه همان سال، او در مصاحبه‌ای با روزنامه‌ای اطلاعات، منطق حقوقی خود را روشن‌تر کرد: «طبق اسلام، حتی اگر آنها [یعنی مجاهدین خلق] زیر شکنجه بمیرند، کسی مسئول نخواهد بود. این دقیقاً حکم امام است». دو تا از پسرهای خود محمدی گیلانی که پیشتر به مجاهدین خلق پیوسته بودند هم از زمره قربانیان رژیم بودند. آنها موقع فرار از کشور، در مرزهای ترکیه توسط سپاه پاسداران گرفتار شدند و چون می‌دانستند نتیجه دستگیری چیست، با سیانور خودکشی کردند. پدرشان نیز تائید کرد که اگر آنها را به دادگاه می‌آوردند، حکم اعدام نصیبشان می‌شد.[۱]
زندگی
ویرایش«همان است که قرآن گفته؛ کشتن به شدیدترین وجه، حلق‌آویز کردن به فضاحت‌بارترین حالت ممکن.[۲] تعزیر باید پوست را بدرد، از گوشت عبور کند و استخوان را درهم شکند».[۳][۴]
(محمد محمدی گیلانی، حاکم وقت شرع و رئیس دادگاه‌های انقلاب اسلامی، دربارهٔ شیوه شلاق‌زدن زندانیان در مصاحبه با روزنامه کیهان، مورخ ۲۸ شهریور ۱۳۶۰)
محمّدی گیلانی در سال ۱۳۰۷ در روستای دعوی‌سرا از توابع شهرستان رودسر در استان گیلان در خانواده‌ای مذهبی زاده شد. پدرش محمّدجعفر در همان روستا زندگی می‌کرد. محمدی گیلانی با به پایان بردن دوره دبستان و آغاز جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۰ مجبور به ترک مدرسه شده، به کمک پدر رفت و چند سال به کشاورزی مشغول شد. در سال ۱۳۲۳ هم‌زمان با تأسیس حوزه علمیه رودسر توسط سید محمدهادی روحانی به حوزه علمیه رودسر رفت و جامع‌المقدمات را فرا گرفت. آنگاه در سال ۱۳۲۵ به حوزه علمیه قم رفت و به تکمیل دروس ادبیات و فراگیری دروس دوره سطح پرداخت. با پایان یافتن دوره سطح، به درس خارج سید حسین طباطبایی بروجردی راه یافت و در مدت دوازده سال کتاب صلوة را به پایان رساند. به موازات آن در درس اصول سید روح‌الله خمینی نیز حضور پیدا کرد. در طول این مدت در درس اسفار و شفای سید محمدحسین طباطبایی نیز شرکت نمود؛ همچنین چندین سال در درس خارج فقه حسینعلی منتظری شرکت نمود و نیز بسیاری از کتب دوره سطح در فقه و اصول و حکمت و تفسیر را بارها در حوزه علمیه قم تدریس کرده بود. همچنین وی از استادان دانشکده الهیات دانشگاه تهران و دانشگاه امام جعفر صادق بود.[۵] علی مطهری، زهرا مصطفوی، احمد خمینی، مجید انصاری، و احد فرامرز قراملکی ازجمله شاگردان وی هستند.[نیازمند منبع]
محمدی گیلانی، پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، از سوی سید روح‌الله خمینی به عنوان حاکم شرع تعیین شد و پس از آن به ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی رسید.[۶] بنا به گزارش‌ها او یکی از اصلی‌ترین چهره‌ها در اعدام‌های دههٔ ۱۳۶۰ به‌شمار می‌رود.[۷][۸][۹] در دوره احمدی‌نژاد، هیئت وزیران در جلسهٔ ۹ فروردین ۱۳۸۸ با پیشنهاد وزیر دادگستری در خصوص اعطای نشان درجه یک عدالت به محمدی گیلانی که به تأیید کمیسیون اعطای نشان‌های دولتی و موافقت رئیس‌جمهور رسیده بود، موافقت کرد.[۱۰]
روایت‌ها در خصوص سرانجام فرزندان محمدی گیلانی
ویرایششهرت اصلی محمدی گیلانی به دلیل ماجرای اعدام دو تن از فرزندانش است؛ ماجرایی که از دو سال قبل که وضع جسمانی او رو به وخامت گذاشت، تکذیب شده است. برخی به‌صراحت ادعا کرده‌اند که محمدی گیلانی دو فرزند خود را که به عضویت سازمان مجاهدین خلق درآمده بودند، شخصاً محاکمه و به اعدام محکوم کرده است.[۱۱][۱۲] این مطلب به‌صورت ضمنی، توسط محمود احمدی‌نژاد هنگام اعطای نشان افتخار بیان شده بود:[۱۳] «باید با افتخار اعلام کنم که آیت‌الله گیلانی ابتدا عدالت را در مورد خودشان اجرا کرد و بعداً منشأ خدمات ارزنده‌ای به نظام جمهوری اسلامی و انقلاب شد.»
حسین شریعتمداری موضوع فرزند محمدی گیلانی را در هاله‌ای از ابهام مطرح می‌کند و تنها به دخالت پدر در دستگیری او اشاره می‌کند:[۱۴] «آیا دستگیری فرزند حضرت آیت‌الله محمدی گیلانی که از قضا با دخالت خود ایشان صورت پذیرفت و اعدام وی را در پی داشت، اقدامی علیه شخصیت آن بزرگوار بود؟»
در این مورد گفته شده است که در جریان اختلاف و درگیری بین سازمان مجاهدین خلق و جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۰ پسران محمدی گیلانی به اتهام ارتباط و فعالیت به نفع این سازمان بازداشت و برای محاکمه به دادگاه انقلاب اعزام شدند. در ادامه این ماجرا آمده است که محمدی گیلانی طی ساعات شب، پسرانش را محاکمه و احکام اعدام آنان را صادر کرد و این احکام به اجرا گذاشته شد.[۱۵]
در مهر ۱۳۹۱ روزنامه جمهوری اسلامی در واکنش به نوشته حسین شریعتمداری ادعا کرد یکی از پسرهای محمد محمدی گیلانی در حادثه رانندگی و دو پسر دیگر وی بر اثر مصرف سیانور جان باخته‌اند.[۱۶][۱۷] مجتبی واحدی روزنامه‌نگار و فعال سیاسی در نوشتاری در بی‌بی‌سی فارسی با رد روایت‌های رسانه‌های داخلی ایران از محاکمه فرزندان گیلانی، از آشنایی و همسایگی خانواده خود با خانواده او در کوی آبشار شهر قم گفت و یادآور شد که فرزندان پسر او به ترتیب سن، «جعفر، کاظم، و مهدی» نام داشتند. به ادعای مجتبی واحدی در بهار ۱۳۵۸ خورشیدی جعفر گیلانی، فرزند ارشد محمدی گیلانی در حادثه رانندگی به همراه همسرش جان می‌سپارد و اکنون مزارش در قبرستان شیخان در شهر قم است.[۱۸] ایرج مصداقی دستگیری فرزندان محمدی گیلانی در خرداد ۱۳۶۰ و چگونگی اجرای حکم اعدام آنها را از اساس ساختگی و غیرواقعی می‌داند.[۱۹] بر اساس نوشته او، کاظم و محمدمهدی محمدی گیلانی نه در سال ۱۳۶۰ و در اوین، بلکه در سال ۱۳۶۱ در درگیری با نیروهای امنیتی کشته شدند. طبق گفته حسینعلی نیری که در اعدام زندانیان سیاسی (تابستان ۱۳۶۷) مسئول هیئت تصمیم‌گیری بود و بعداً (در سال ۱۳۶۹) معاون حقوقی محمدی گیلانی در دیوان عالی کشور شد،[۲۰] این دو فرد موقع فرار از کشور در استان آذربایجان غربی دچار حادثه شده و از ترس شناسائی و دستگیری با خوردن قرص سیانور به زندگی خود خاتمه دادند و کارشان به دستگیری و محاکمه نرسید.[۲۱]
از قول بازجویان سابق شنیده شده که گفته‌اند «از حاج آقا گیلانی این مسئله پرسیده شد که چنانچه با فرزندان شما مواجه شویم چگونه عمل کنیم، پاسخ دادند هر کاری که در موارد دیگر انجام می‌دهید». یعنی فرمان صریح و خاصی صادر نمی‌کند که از آن، حکم کشتن آنان برآید، حکم اعدام نداد، اما احتمال مرگ آنان را در تصمیم خود نادیده انگاشت.[۲۲]
در اطلاعیهٔ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که پس از مرگ محمدی گیلانی توسط خبرگزاری فارس منتشر شد تأیید شده که وی پس از انقلاب در نهادهای مختلف «به تکلیف انقلابی خود عمل کرد و حتی در این راه با صدور احکام دربارهٔ افراد نزدیک خود نیز در اجرای احکام الهی و شرعی دریغ نکرد.»[۱۵] به هر حال، بر طبق برخی از گزارش‌ها به حکم خود محمدی گیلانی، فرزندانش اعدام شدند.[۲۳]
آثار
ویرایش- قضا و قضاوت در اسلام
- حقوق کیفری در اسلام
- شرح زیارت اربعین
- شرح مناجات شعبانیه
- المعاد فی الکتاب و السنه
- الامامه و الخلافه فی الکتاب و السنه
- شرح زیارت امین‌الله
- تکمله شوارق الالهام
- حدیث الطلب و الاراده
- قرآن و سنن الهی در اجتماع بشر
- درس‌های اخلاق اسلامی
- امام راحل و فقه سنتی
- خلق جدید پایان‌ناپذیر (ترجمه رساله «قوه و فعل» علامه طباطبائی)
- اسم مستأثر در وصیت امام و زعیم اکبر
- سروش قلم (مجموعه مقالات)
- شرح زیارت وارث
- در سایه حکمت (ترجمه و شرح گزیده‌ای از سخنان علی)[نیازمند منبع]
مسئولیت‌ها
ویرایشوی حاکم شرعی و ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی مرکز، دبیری و عضویت در شورای نگهبان، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضویت در ۴ دوره مجلس خبرگان، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی[۲۴] و ریاست دیوان عالی کشور را در کارنامه مسئولیت‌های اجرایی خود داشت.[۲۵] برخی از مسئولیت‌های وی پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به شرح زیر هستند:
- حاکم شرع و ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی مرکز به دستور خمینی.
- عضو فقها و دبیر شورای نگهبان.[۲۶]
- نماینده خمینی در دانشگاه‌ها و ریاست شورای مرکزی نمایندگان رهبر در دانشگاه‌ها.
- رئیس هیئت عفو خمینی.
- عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام.
- عضو شورای بازنگری قانون اساسی.
- نماینده مردم تهران در چهار دوره مجلس خبرگان.
- رئیس دیوان عالی کشور
ریاست دادگاه عباس امیرانتظام
ویرایشعباس امیرانتظام، سخنگوی دولت موقت مهدی بازرگان، پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران بازداشت و سپس در دادگاهی به ریاست محمد محمدی گیلانی به حبس ابد محکوم شد. امیرانتظام روز ۲۱ شهریور ۱۳۹۲ برای درمان به بیمارستان مراجعه می‌کند و متوجه می‌شود که محمدی گیلانی در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری است و در همان لحظه به ملاقات وی می‌رود و از او عیادت می‌کند.[۲۷]
بروز بیماری و درگذشت
ویرایشمحمدی گیلانی در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ به دلیل مشکل ریوی در بیمارستان پارس تهران بستری شد.[۲۸][۲۹] جایی که پزشک و عضو هیئت مدیره آن یکی از محکومین بعداً آزادشده او بود.[۲۲] بنا به گفته پزشک معالج، او ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ به دلیل مشکل ریوی در بخش آی.سی. یو بستری شد و در ۲۰ خرداد ۱۳۹۳ کاملاً هوشیاری خود را از دست داد و سیستم مغزی او دچار اختلال شد. وی سرانجام در ۱۸ تیر ۱۳۹۳ در سن ۸۶ سالگی درگذشت.[۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴] در مراسم چهلمین روز درگذشت وی رؤسای جمهور پیشین ایران (ازجمله سید محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد) و دیگر چهره‌های معروف حضور یافتند.[۳۵][۳۶]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ امانت، عباس (۱۴۰۰). تاریخ ایران مدرن. ترجمهٔ م. حافظ. نشر فراگرد، صفحه های 902-903
- ↑ «محمد محمدی گیلانی؛ مدال عدالت برای فرزندکشی». iranianuk.
- ↑ «مقامهای عالی قضایی جمهوری اسلامی» (PDF). justice4iran.
- ↑ «گزارش دربارهٔ زندانهای رژیم ولایت مطلقه فقیه – بخش سوم: دستگاه قضائی تحت امر «ولایت مطلقه فقیه»، دستگاه شکنجه و ترور». melliun.
- ↑ «آیت الله محمد محمدی گیلانی در بیمارستان بستری شد». سحام نیوز. ۹ ژوئن ۲۰۱۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۴.
- ↑ «خاطره آیت‌الله محمدی‌گیلانی از نقش هاشمی در قائم‌مقامی [[منتظری]] و مخالفت امام». پایگاه خبری جهان نیوز. ۲ دی ۱۳۹۲. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
- ↑ Zabih, Sepehr (1982). ran Since the Revolution. Canada: Rotledge. p. 205.
- ↑ Wells, Karen (2009). Childhood in Global Perspective. Cambridge: Polity Press. p. 134.
- ↑ Kazemzadeh, Masoud (2002). Islamic Fundamentalism, Feminism, and Gender Inequality in Iran Under Khomeini. University Press of America. p. 33.
- ↑ «نشان درجه‌یک عدالت برای آیت‌الله گیلانی». پایگاه خبری جهان نیوز. ۱۷ فروردین ۱۳۸۸.
- ↑ «مردانی که در آزمون «فرزند ناخلف» پایشان نلرزید». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «آیت‌الله‌هایی که به خاطر انقلاب فرزندانشان را دادگاهی کردند». خبرگزاری مهر. ۲ مهر ۱۳۹۱.
- ↑ «رئیس‌جمهور در مراسم اعطای نشان درجه‌یک به آیت‌الله 'محمد محمدی گیلانی'». دبیرخانهٔ شورای اطلاع‌رسانی دولت. ۶ تیر ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۴.
- ↑ «تحلیل شریعتمداری از متن و حاشیه بازداشت مهدی هاشمی». باشگاه خبرنگاران. ۴ مهر ۱۳۹۱.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ "درگذشت قاضی شرعی که 'پسرانش را اعدام کرد'". بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۱۵-۱۰-۰۶. Archived from the original on 6 October 2015. Retrieved 2017-04-07.
- ↑ پوریا ماهرویان (۲۳ آذر ۱۳۹۹). «روح‌الله زم و فرزندانی که راهشان از پدر جدا شد». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۱۳.
- ↑ «یک روایت تاریخی در جمهوری اسلامی تکذیب شد». دیگربان. ۶ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۴.
- ↑ مجتبی واحدی (۲۰۱۲-۱۰-۰۳). «فرزندان اعدام‌نشده آیت‌الله گیلانی». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۲-۰۷-۰۴.
- ↑ ایرج مصداقی (۶ مهر ۱۳۹۱). «آیا محمدی گیلانی حکم اعدام فرزندانش را داد؟». خبرنامه گویا.
- ↑ همنشین بهار: محمدی گیلانی و شُریح قاضی.. در یوتیوب
- ↑ «توضیحات تازه دربارهٔ نحوه مرگ فرزندان آیت‌الله محمدی گیلانی». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب. ۸ مهر ۱۳۹۱.
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ همنشین بهار: محمدی گیلانی و شُریح قاضی
- ↑ «محمدی گیلانی، بنیان‌گذار دادگاه انقلاب درگذشت». voanews.
- ↑ «حکم به رئیس‌جمهور (تدوین متمم قانون اساسی)». سایت جامع امام خمینی. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۷.
- ↑ آفتاب (۲۰۱۴-۰۷-۰۹). «روحانی در کنار آیت‌الله محمدی گیلانی/ عکس». آفتاب. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۳-۰۱.
- ↑ «حکم انتصاب آقای محمد محمدی گیلانی به عضویت در شورای نگهبان». سایت جامع امام خمینی.
- ↑ عیادت امیرانتظام از محمدی گیلانی
- ↑ «آیت الله محمدی گیلانی در بستر بیماری/ امیدواری به بهبود وضعیت عمومی رئیس سابق دیوان عالی کشور». خبر آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰ خرداد ۱۳۹۳.
- ↑ «آیت‌الله محمدی گیلانی در بیمارستان پارس بستری شد». خبرگزاری فارس. ۱۸/۰۳/۹۳. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ حسین علیزاده (۲۰ خرداد ۱۳۹۳). «خبرگان رهبری گرفتار در سالخورگی مفرط». رادیو زمانه.
- ↑ «آیت‌الله محمدی گیلانی دارفانی را وداع گفت». خبرگزاری فارس. ۱۸ تیر ۱۳۹۳خبر که مربوط به ساعت ۱:۱۴ بامداد است در آن نوشته شده است که «ساعتی پیش درگذشت» بنابراین فوت وی در ۱۸ تیر باید بوده‌باشد
- ↑ «آیت الله محمدی گیلانی ١٨ تیرماه ١٣٩٣ درگذشت». علیرضا نظریان. ۱۸ تیر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۸ تیر ۹۳. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «آیت‌الله محمدی گیلانی، رئیس پیشین دادگاه‌های انقلاب درگذشت».
- ↑ «درگذشت قاضی شرعی که 'پسرانش را اعدام کرد'». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «روسای جمهور سابق ایران در یک مراسم+ تصاویر». Shafaqna, International Shia News Agency. ۲۰۱۴-۰۸-۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۳-۰۱.
- ↑ «روسای جمهور سابق ایران در یک مراسم+ تصاویر». Shafaqna, International Shia News Agency. ۲۰۱۷-۰۳-۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۳-۰۱.
- سبحانی، جعفر. عدالت در دین. چاپ ششم قم: نشر سوره، ۱۳۷۹.
- هاشمی شاهرودی، محمود. ده سال با قوهٔ قضاییه. چاپ اول تهران: نشر امام خمینی، ۱۳۸۸.