هرمز سوم
هرمز سوم یا اورمزد سوم (به پارسی میانه: 𐭠𐭥𐭧𐭥𐭬𐭦𐭣) هفدهمین شاهنشاه ساسانی از ۴۵۷ تا ۴۵۹ میلادی و پسر و جانشین یزدگرد دوم بود. او پس از دو سال حکومت با شورش برادر کوچکترش پیروز یکم که از پشتیبانی گسترده بزرگان کشور به ویژه خاندان مهران و همچنین هپتالیان برخوردار بود، از تاج‌وتخت برکنار شد.
| هرمز سوم اَئُوهُرْمَزْدَ 𐭠𐭥𐭧𐭥𐭬𐭦𐭣 | |
|---|---|
| شاهنشاه ایران و انیران | |
| هفدهمین شاهنشاه ساسانی (ایران‌شهر) | |
| سلطنت | ۴۵۷ – ۴۵۹ |
| تاجگذاری | ری |
| پیشین | یزدگرد دوم |
| جانشین | پیروز یکم |
| نایب السلطنه | دینگ |
| درگذشته | ۴۵۹ |
| فرزند(ان) | بالین‌دخت |
| خاندان | خاندان ساسان |
| پدر | یزدگرد دوم |
| مادر | دینگ |
نام‌شناسی ویرایش
نام هُرمَز (پارسی میانه: Ōhrmazd) گونهٔ پارسی میانه ایزد بزرگ مزدیسنا، یعنی اورمزد یا اهورامزدا است.[۱] این نام در پارسی باستان به شکل اهورَمزدا و در نویسه‌گردانی یونانی به شکل هُرمیسداس (Hormisdas) ثبت شده‌است.[۱][۲] این نام در ارمنی به صورت اُرمیزد و در گرجی نیز به شکل اورمیزد دیده می‌شود.[۳][۴]
سرگذشت ویرایش
هرمز سوم پسر ارشد و جانشین یزدگرد دوم (حک. ۴۳۸–۴۵۷) بود و در دوران سلطنت پدرش بر استان شرقی سکستان حکومت می‌کرد.[۵] این استان از دربار شاهنشاهی در تیسفون بسیار دور بود و از زمان فتح آن توسط اردشیر بابکان (حک. ۲۲۴–۲۴۰) توسط شاهزادگان ساسانی که عنوان «سکانشاه» را داشتند اداره می‌شد.[۶] هنگامی که یزدگرد دوم در سال ۴۵۷ میلادی درگذشت، هرمز در ری تاجگذاری کرد.[۷] برادر کوچکتر او، پیروز یکم (حک. ۴۵۹–۴۸۴)، با حمایت رهام مهران که یکی از بزرگان خاندان مهران بود، به شمال شرقی کشور گریخت و شروع به جمع‌آوری ارتش کرد تا تاج‌وتخت را از آن خود کند.[۷][۸] پیروز همواره مورد حمایت و علاقه موبدان و بزرگان بود و زمانی که با هرمز به ستیزه برخاست، بزرگان از وی حمایت کردند.[۹] بدین ترتیب شاهنشاهی ساسانی درگیر یک جنگ داخلی شد. در این هنگام مادر دو برادر، یعنی ملکه دینگ، به‌طور موقت به عنوان نایب‌السلطنه از پایتخت بر کشور حکومت می‌کرد.[۷] به گفتهٔ منابع شرقی، پیروز برای تاج‌وتخت از هرمز که ستمگر لقب گرفته‌بود سزاوارتر بود.[۵] تنها منبعی که هرمز را شایسته‌تر می‌داند، یک منبع بی‌نام معروف به کدکس اسپرنگر ۳۰[E ۱] است که هرمز را «دلیرتر و بهتر» و پیروز را «از دین آگاه‌تر» توصیف می‌کند.[۵]
واچه دوم (حک. ۴۴۴–۴۶۳)، فرمانروای اشکانی آلبانیای قفقاز که خواهرزاده این دو برادر بود و توسط یزدگرد دوم مجبور به گرویدن به آیین زرتشتی شده بود، از این اختلاف استفاده کرد و با اعلام استقلال به آیین مسیحیت بازگشت.[۱۰][۱۱] پیروز سپس به قلمرو پادشاه هپتالی رفت و پشتیبانی نظامی او را به دست آورد.[۵] در سال ۴۵۹، پیروز با کمک مهرانیان و هپتالیان، لشکری را علیه هرمز رهبری کرد و او را شکست داد. بر اساس برخی منابع، هرمز مورد بخشش برادرش قرار گرفت. با این حال منابع دیگری نیز موجود هستند که بیان می‌کنند پیروز، هرمز و سه نفر از اعضای خانواده‌اش را کشته‌است.[۵] پس از آن پیروز با گماشتن یک اشراف‌زاده از خاندان کارن به عنوان فرماندار سکستان، این سرزمین را به‌طور کامل در کشور ادغام کرد.[۶] بنابراین هرمز واپسین «سکانشاه» بوده‌است.[۶] تاکنون هیچ سکه‌ای که در زمان سلطنت هرمز سوم ضرب شده باشد یافت نشده‌است.[۵]
خانواده ویرایش
نام همسر یا همسران هرمز سوم مشخص نیست اما از او دختری به یادگار ماند به‌نام بالین‌دخت که با واختانگ یکم، فرمانروای پادشاهی ایبری، ازدواج کرد.
واژه‌نامه ویرایش
- ↑ Codex Sprenger 30
پانویس ویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Shayegan 2004, pp. 462–464.
- ↑ Vevaina & Canepa 2018, p. 1110.
- ↑ Schmitt & Bailey 1986, pp. 445–465.
- ↑ Rapp 2014, p. 341–343.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ Shahbazi 2004, pp. 465–466.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ Christensen 1993, p. 229.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ Kia 2016, p. 248.
- ↑ Pourshariati 2008, p. 71.
- ↑ زرین‌کوب، ۴۶۲.
- ↑ Pourshariati 2008, p. 300.
- ↑ Daryaee 2008, p. 24.
منابع ویرایش
- Christensen, Peter (1993). The Decline of Iranshahr: Irrigation and Environments in the History of the Middle East, 500 B.C. to A.D. 1500. Museum Tusculanum Press. pp. 1–351. ISBN 9788772892597.
- Daryaee, Touraj (2008). Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. I.B.Tauris. pp. 1–240. ISBN 978-0-85771-666-8.
- Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1-61069-391-2.
- Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B.Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3.
- Rapp, Stephen H. , Jr (2014). The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature. Routledge. ISBN 978-1-4724-2552-2.
- Schmitt, R.; Bailey, H. W. (1986). "ARMENIA AND IRAN iv. Iranian influences in Armenian Language". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 4-5. pp. 445–465.
- Shahbazi, A. Shapur (2004). "Hormozd III". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume XII/5: Homosexuality III–Human migration II. New York, NY: Encyclopædia Iranica Foundation. pp. 465–466. ISBN 978-0-933273-79-5.
- Shayegan, M. Rahim (2004). "Hormozd I". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume XII/5: Homosexuality III–Human migration II. New York, NY: Encyclopædia Iranica Foundation. pp. 462–464. ISBN 978-0-933273-79-5.
- Vevaina, Yuhan; Canepa, Matthew (2018). "Ohrmazd". In Nicholson, Oliver (ed.). The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866277-8.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۰). تاریخ مردم ایران. تهران: امیرکبیر. شابک ۹۶۴۰۰۰۴۶۸۵.
پیوند به بیرون ویرایش
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ هرمز سوم موجود است. |
- Wigram, W. A. (2004). An introduction to the history of the Assyrian Church, or, The Church of the Sassanid Persian Empire, 100–640 A.D. Gorgias Press. ISBN 1-59333-103-7.
هرمز سوم زادهٔ: ؟ م درگذشتهٔ: ۴۵۹ م
| ||
عنوان سلطنتی
| ||
|---|---|---|
| پیشین: یزدگرد دوم |
شاهنشاه ایران‌شهر ۴۵۷ – ۴۵۹ م |
پسین: پیروز یکم |
