ویکی‌پدیا:شناخت منابع معتبر (پزشکی)
 | این رهنمود بخشی از شیوه‌نامهٔ ویکی‌پدیای فارسی است. مفاد و توصیه‌های این صفحه، نمایانگر آن دسته از استانداردهای مقاله‌نویسی/ویرایش است که بسیاری از ویراستاران، با اصول بنیادیِ آنها موافقند. با این که پیروی از مفاد این صفحه توصیه می‌شود، اما این مفاد جزو سیاست‌ها نیستند. در ویرایش و به‌روزرسانی این صفحه جسور باشید، ولی لطفاً پیش از انجام تغییرات عمده از صفحهٔ بحث برای مطرح کردن آن تغییرات و نظرخواهی دربارهٔ آنها استفاده کنید. |
 | این صفحه در یک نگاه: منابع ایده‌آل برای موضوعات زیست‌پزشکی شامل پیشینه‌های پژوهشی یا مرورهای سیستماتیک در منابع ثانویهٔ معتبر، مستقل و منتشر شده مانند ژورنال‌های معتبر پزشکی، کتاب‌های دانشگاهی استاندارد شناخته‌شده توسط متخصصان در یک زمینه، یا دستورالعمل‌های پزشکی و بیانیه‌هایی از نهادهای متخصص ملی یا بین‌المللی است. به منابع دست اول یا نامعتبر ارجاع ندهید. |
| رهنمودهای ویکی‌پدیا | |||
|---|---|---|---|
| رفتاری | |||
| محتوایی | |||
| ویرایشی | |||
|
|||
| شیوه‌نامه | |||
| حذف | |||
مقالات ویکی‌پدیا برای ارائهٔ توصیه‌های پزشکی نیستند اما به‌طور وسیع برای دربافت اطلاعات مربوط به بهداشت و سلامتی به‌کار می‌روند. از این رو بسیار مهم و حیاتی است که اطلاعات زیست‌پزشکی بر اساس منابع مستقل، منتشر شده، قابل اعتماد و منطبق بر منابع دست دوم یا سوم باشند و پژوهش‌های به‌روز را به‌طور دقیق منعکس کنند. این شیوه‌نامه از سیاست تأییدپذیری و با توجه بر منابعی که برای «محتوای پزشکی خاص هر مقاله» مناسب است، از جمله مقالات مرتبط با پزشکی جایگزین، پیروی می‌کند. منبع‌یابی برای انواعِ دیگر محتوا، از جمله اطلاعات غیرپزشکی که در مقالات پزشکی آورده می‌شوند، توسط دستورالعمل کلی در منابع معتبر انجام می‌گیرد. منابع ایده‌آل برای اطلاعات زیست‌پزشکی عبارت‌اند از: پیشینه‌های پژوهشی (به‌ویژه مرورهای سیستماتیک) منتشر شده در ژورنال‌های معتبر پزشکی، کتب دانشگاهی و حرفه‌ای تألیف شده توسط متخصصین رشته‌های مربوط و دارای ناشران معتبر و رهنمودها و بیانیه‌های مطرح شده از سوی نهادهای تخصصی ملی یا بین‌المللی (برای مثال سازمان جهانی بهداشت). منابع اولیه معمولاً نباید برای محتوای پزشکی استفاده شوند، زیرا چنین منابعی اغلب حاوی اطلاعات غیرقابل اعتماد یا دست اول هستند؛ به عنوان مثال، نتایج آزمایشگاهی اولیه که در کارآزمایی‌های بالینی بعدی معتبر شناخته نشده‌اند. برای پرسش در رابطه با اطمینان از برخی منابع خاص به تابلوی اعلانات منابع معتبر مراجعه یا در ویکی‌پروژه‌هایی مانند ویکی‌پروژهٔ پزشکی و ویکی‌پروژهٔ داروشناسی آن را مطرح کنید.
تعریف ویرایش
انواع منابع ویرایش
در موضوعات زیست‌پزشکی:
- منبع دست اول: منبعی است که در آن نویسندگان به‌طور مستقیم در تحقیق شرکت کرده و تجربیات شخصی خود را مستند کرده‌اند، بیمارانی را معاینه یا بر روی حیوانات نظیر موش‌های آزمایشگاهی تحقیقاتی را انجام دادند. همچنین مقالات نویسندگانی که بر انجام آزمایش نظارت داشتند، جزوه منابع اولیه به‌شمار می‌رود. بسیاری از مقالات منتشر شده در ژورنال‌های پزشکی، منابع اولیه‌ای برای بیان تحقیقات و اکتشافات انجام شده هستند؛ برای مثال استفاده از منبع اولیه برای بیان رویدادهای یک حوزه بدون بیان نتایج آن بدون اشکال است: «آزمایشاتی برای تأثیر داروها بر روی موش‌های صحرایی نیز انجام گرفته‌استمنبع اولیه»
- منبع دست دوم: یک یا چند منبع اولیه یا ثانویه را خلاصه می‌کند تا یک دید کلی از یک موضوع یا نتایج و توصیه‌هایی از چندین مطالعه را ارائه دهد. به عنوان مثال می‌توان به متاآنالیزها، پیشینه‌های پژوهشی یا مرور سیستماتیک موجود در ژورنال‌های پزشکی، کتاب‌های تخصصی دانشگاهی یا حرفه‌ای و دستورالعمل‌های پزشکی یا بیانیه‌های منتشر شده توسط سازمان‌های بهداشتی بزرگ اشاره کرد.
- منبع دست سوم: طیفی از منابع ثانویه را خلاصه می‌کند. کتاب‌های درسی در مقطع کارشناسی یا کارشناسی ارشد، کتاب‌های علمی ویرایش‌شده، کتاب‌های علمی عمومی و دایرةالمعارف‌ها منابع درجه سوم هستند.
دستورالعمل‌های کلی ویرایش
از منابع دست اول اجتناب کنید ویرایش
طبق سیاست‌های ویکی‌پدیا دیدگاه بی‌طرف، تحقیق دست‌اول ممنوع و تأییدپذیری، مقالات باید بر اساس منابع معتبر، مستقل و منتشر شده به صورت دست دوم یا سوم نگارش شوند. برای بیان محتواهای زیست‌پزشکی، جامعه ویکی‌پدیا به شیوه‌نامه‌های موجود در تحقیقات متخصصان و کتاب‌های درسی، و بیانیه‌های رسمی منتشر شده توسط نهادهای بزرگ پزشکی و علمی متکی است. توجه داشته باشید که معمولاً نباید از محتوای مرتبط با سلامت در رسانه‌های خبری عمومی برای منبع‌دهی موضوعات زیست‌پزشکی در مقالات استفاده شود (منابع خبری ممکن است برای محتوای غیر زیست‌پزشکی مفید باشند، مانند اطلاعات مربوط به بخش «جامعه و فرهنگ»).
منابع اولیه معمولاً نباید به عنوان مبنایی برای محتوای زیست‌پزشکی به‌کار روند. دلیل این موضوع این است که پژوهش‌های اولیه معمولاً اکتشافی بوده و قابل اعتماد نیستند (هر منبع اولیه ارائه شده ممکن است با منبع اولیه دیگری در تضاد باشد). هر متنی که بر منابع اولیه تکیه می‌کند باید دارای حداقل وزن ممکن باشد و تنها یافته‌های مطرح شده در آن را چنان واضح توصیف کند که هر ویرایشگری بتواند آن را بدون نیاز به دانش تخصصی بررسی کند. منابع اولیه هرگز نباید در حمایت از نتیجه‌ای که به وضوح توسط نویسندگان آن طرح نشده، استفاده شود (به وپ:ترکیب مراجعه کنید).
اولویت با منابع دست دوم است ویرایش
منابع اولیه نباید با هدف «تکذیب» یا مخالفت با نتایج حاصل از منابع ثانویه ذکر شوند. باید از ترکیب مطالب منتشر شده چندین تحقیق دست اول پرهیز شود و ویکی‌پدیا مکانی برای پژوهش باز نیست. مناقشات یا عدم قطعیت‌ها در پزشکی باید توسط منابع ثانویه قابل اعتماد که دیدگاه‌های مختلف را پوشش می‌دهند مطرح شود. منابع اولیه نباید بدون همراهی از منابع ثانویه برای بازنمایی یک نظر یا تضعیف یک موضوع مطرح شده در منابع ثانویه به کار روند. اگر مطالب می‌تواند توسط منابع اولیه و ثانویه پشتیبانی شود، باید از منابع ثانویه با یا بودن استفاده از منابع اولیه استفاده کرد.
یافته‌هایی که اغلب به محض انتشار یک تحقیقات اولیه و قبل از تجزیه و تحلیل و اظهار نظر جامعه علمی در مورد نتایج آن، در مطبوعات عمومی بازتاب داده می‌شود باید به‌طور کلی از مقالات حذف شوند (به تازه‌گرایی نگاه کنید). تعیین وزن مطالعات نیازمند منابع ثانویه قابل اعتماد است (نه بر اساس نشریه‌های مطبوعاتی یا مقالات روزنامه‌ای). اگر نتیجه‌گیری‌های یک پژوهش ارزش ذکر کردن دارند (مانند کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌شده بزرگ با نتایج شگفت‌انگیز)، باید به‌طور مناسب و با استفاده از عبارت «یک مطالعه/تحقیق» و به صورت منفرد توصیف شوند:
یک مطالعه بزرگ که در سال ۲۰۱۰ منتشر شد، نشان داد که مکمل‌های سلنیم و ویتامین E، به‌طور جداگانه یا همراه یکدیگر، نه تنها خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش نمی‌دهند بلکه (ویتامین E) می‌توانند در افزایش خطر آن نیز مؤثر باشد؛ در گذشته تصور می‌شد که این مکمل‌ها از سرطان پروستات پیشگیری می‌کنند. (منبع PMID 20924966)
با توجه به زمانی که یک بررسی منتشر شده، ترجیحاً منابع اولیه باید به مرور با منابع ثانویه جایگزین شوند. استفاده از منابع ثانویه اجازه می‌دهد تا موضوعات مورد اشاره با اطمینان بیشتری در مقاله بیان شود:
ویتامین E و سلنیم نقشی در کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات را ندارند. از طرفی ویتامین E می‌تواند خطر ایجاد این سرطان را نیز افزایش دهد. (منابع PMID 29376219, PMID 26957512)
اگر هیچ اظهار نظری در مورد یک موضوع در مدت زمان معقولی منتشر نشد، باید محتوای مورد نظر و و منبع اولیه آن از مقاله حذف شوند.
دلیل اجتناب از منابع اولیه در زمینه زیست‌پزشکی، به ویژه مقالاتی که نتایج تحقیقات برون‌تنی را گزارش می‌کنند، این است که اغلب قابل بازتولیدپذیری نیستند.[۱][۲][۳] (به این معنا که بعد از تکرار، معمولاً نتایج یکسانی را نشان نمی‌دهند؛ بحران تکرار را مطالعه کنید) حتی آزمایش‌های تصادفی‌سازی شدهٔ باکیفیت نیز گهگاه نتایج متناقص یا نادرستی را به همراه خواهند داشت.
اجماع علمی را بازتاب دهید ویرایش
ژورنال‌های علمی بهترین مکان برای یافتن منابع اولیه و ثانویه هستند. هر ژورنال علمی معتبر معمولاً مورد بررسی دقیق متخصصان و داوری همتا قرار می‌گیرد. مراقب مطالب منتشر شده در ژورنال‌های فاقد بررسی تخصصی و مطالب منتشر شده در ژورنال‌هایی که در یک زمینهٔ علمی معتبر نیستند، باشید. (نگاه کنید به ماجرای سوکال.)
خط‌مشی‌های ویکی‌پدیا در مورد دیدگاه بی‌طرف و عدم انتشار تحقیقات دست اول، ایجاب می‌کند که اجماع رایج پزشکی یا علمی را که می‌توان در مقاله‌های مروری معتبر اخیر، بیانیه‌ها و دستورالعمل‌های عملی صادر شده توسط انجمن‌های بزرگ پزشکی یا علمی (به عنوان مثال انجمن قلب و عروق اروپا یا انجمن بیماری‌های عفونی آمریکا) و نهادهای بهداشتی دولتی و شبه دولتی (به عنوان مثال USPSTF، NICE و WHO)، در کتاب‌های دانشگاهی یا در تک‌نگاشت‌های علمی وجود دارد، در مقالات منعکس شود. اگرچه دیدگاه‌های اقلیت نیز در ویکی‌پدیا قابل طرح هستند، اما چنین دیدگاه‌هایی باید در چارچوب پذیرش آنها توسط متخصصان آن حوزه ارائه شوند. نظرات اقلیت‌های بسیار کوچک نیازی به گزارش ندارد.
کیفیت شواهد را در نظر بگیرید ویرایش
هنگام نوشتن در مورد هر موضوع، ارزیابی کیفی شواهد به تمایز بین دیدگاه‌های جزئی و عمده، تعیین وزن مناسب و شناسایی اطلاعات پزشکی مبتنی بر شواهد و موارد مورد قبول کمک می‌کند. حتی در بین ژورنال‌های معتبر پزشکی به مقالات و نشریه‌های مختلف وزن یکسانی داده نمی‌شود. مطالعات را می‌توان بر اساس سطوح آن در سلسله مراتب شواهد طبقه‌بندی کرد.[۴] ویراستاران باید بر شواهد سطح بالا، مانند مرور سیستماتیک، بهره ببرند و از بیان شواهد سطح پایین (مانند گزارش‌های موردی) یا مواردی که شواهد به‌شمار نمی‌روند (مانند فرضیه‌ها یا تئوری‌های نامتعارف) اجتناب کنند. دستورالعمل‌های پزشکی یا بیانیه‌های نهادهای متخصص شناخته‌شده بین‌المللی یا ملی، اغلب حاوی توصیه‌هایی همراه با ارزیابی شواهد اساسی هستند.
اطلاعات عمومی زیست‌پزشکی ویرایش
اطلاعات زیست‌پزشکی نیاز به منبعی دارد که با دستورالعمل همان موضوع مطابقت داشته باشد. در بسیاری از مقالات زیست‌پزشکی به موضوعات عمومی پرداخته نشده‌است.
برای مثال مقاله‌ای در مورد «قرص‌های جادویی دکتر فاستر» می‌تواند حاوی ادعاهای زیست‌پزشکی یا غیر زیست‌پزشکی باشد:
- قرص‌های دکتر فاستر همه چیز را درمان می‌کند. یک ادعای زیست‌پزشکی بوده و قطعاً به منبع مرتبط با موضوعات پزشکی (منبع قابل اطمینان پزشکی) نیازمند است.
- این قرص‌ها توسط دکتر آرچیبالد فاستر اختراع شد و در سال ۲۰۱۵ به بازار عرضه شد. این اطلاعات مرتبط با زیست‌پزشکی نیست و فقط به منابع معتبر معمولی نیاز دارد.
- قرص‌ها بنفش و مثلثی هستند و یک به یک در جعبه قرار گرفتند،[نیازمند منبع] به‌گونه‌ای که هیچ‌کس هرگز نتواند دو عدد از آن را مصرف کند.[نیازمند منبع پزشکی]
منابع ویرایش
- ↑ Loscalzo J (March 2012). "Irreproducible experimental results: causes, (mis)interpretations, and consequences". Circulation. 125 (10): 1211–4. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.112.098244. PMC 3319669. PMID 22412087.
- ↑ Naik, Gutnam (December 2, 2011). "Scientists' Elusive Goal: Reproducing Study Results". Wall Street Journal.
- ↑ Nature's Challenges in Reproducibility initiative
- ↑ Wright, James G. (May 2007). "A practical guide to assigning levels of evidence". The Journal of Bone and Joint Surgery. American Volume. 89 (5): 1128–1130. doi:10.2106/JBJS.F.01380. ISSN 0021-9355. PMID 17473152.
- ↑ "Evidence-Based Decision Making: Introduction and Formulating Good Clinical Questions | Continuing Education Course | dentalcare.com Course Pages | DentalCare.com". www.dentalcare.com. Archived from the original on 4 Mar 2016. Retrieved 2015-09-03.
- ↑ "The Journey of Research - Levels of Evidence | CAPhO". www.capho.org. Archived from the original on 21 February 2016. Retrieved 2015-09-03.
برای مطالعه بیشتر ویرایش
- Greenhalgh T (2006). How to Read a Paper: The Basics of Evidence-based Medicine (3rd ed.). BMJ Books. ISBN 978-1-4051-3976-2. The Greenhalgh citation in References is taken from an earlier version of this book, which was serialized in BMJ. Other parts of that serialization include:
- Greenhalgh T (July 1997). "How to read a paper. Getting your bearings (deciding what the paper is about)". BMJ. 315 (7102): 243–6. doi:10.1136/bmj.315.7102.243. PMC 2127173. PMID 9253275.
- Greenhalgh T (August 1997). "Assessing the methodological quality of published papers". BMJ. 315 (7103): 305–8. doi:10.1136/bmj.315.7103.305. PMC 2127212. PMID 9274555.
- Greenhalgh T (August 1997). "How to read a paper. Statistics for the non-statistician. I: Different types of data need different statistical tests". BMJ. 315 (7104): 364–6. doi:10.1136/bmj.315.7104.364. PMC 2127256. PMID 9270463.
- Greenhalgh T (August 1997). "How to read a paper. Statistics for the non-statistician. II: "Significant" relations and their pitfalls". BMJ. 315 (7105): 422–5. doi:10.1136/bmj.315.7105.422. PMC 2127270. PMID 9277611.
- Greenhalgh T (August 1997). "How to read a paper. Papers that report drug trials". BMJ. 315 (7106): 480–3. doi:10.1136/bmj.315.7106.480. PMC 2127321. PMID 9284672.
- Greenhalgh T (August 1997). "How to read a paper. Papers that report diagnostic or screening tests". BMJ. 315 (7107): 540–3. doi:10.1136/bmj.315.7107.540. PMC 2127365. PMID 9329312.
- Greenhalgh T (September 1997). "How to read a paper. Papers that tell you what things cost (economic analyses)". BMJ. 315 (7108): 596–9. doi:10.1136/bmj.315.7108.596. PMC 2127419. PMID 9302961.
- Greenhalgh T, Taylor R (September 1997). "Papers that go beyond numbers (qualitative research)". BMJ. 315 (7110): 740–3. doi:10.1136/bmj.315.7110.740. PMC 2127518. PMID 9314762.
- Straus SE, Richardson WS, Glasziou P, Haynes RB (2005). Evidence-based Medicine: How to Practice and Teach EBM (3rd ed.). Edinburgh: Churchill Livingstone. ISBN 978-0-443-07444-8.
- "Users' Guides to Evidence-Based Practice". Centre for Health Evidence. 2001. Archived from the original on 19 July 2014. Retrieved 2014-07-09. This is derived from a prepublication version of a series published in JAMA.
- Bobick JE, Berard GL (30 April 2011). Science and Technology Resources: A Guide for Information Professionals and Researchers. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59158-794-1.
- Garrard J (25 October 2010). Health Sciences Literature Review Made Easy. Jones & Bartlett Publishers. ISBN 978-1-4496-1868-1. Retrieved 16 September 2012.
- Gray M (2009). Evidence-Based Health Care and Public Health: How to Make Decisions About Health Services and Public Health (3rd ed.). Edinburgh: Churchill Livingstone. ISBN 978-0-443-10123-6.
- Vitamin D & cancer: How can two news releases about the same study be polar opposites?