گویش‌های فارسی
زبان فارسی یک زبان ایرانی باختری از زیرگروه ایرانی شاخه هندوایرانی خانواده زبان‌های هندواروپایی است، که بیشتر در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان گفتگو می‌شود. این زبان دارای سه گونه سبک ادبی در ایران، افغانستان (رسماً به نام دری) و تاجیکستان (رسماً به نام تاجیکی) است. گویش‌های فارسی از نظر جغرافیایی به سه دسته بزرگ باختری (رایج در ایران و کشورهای عربی پیرامون خلیج فارس)، خاوری (رایج در افغانستان و پاکستان) و فرارودی (رایج در تاجیکستان و ازبکستان) بخش می‌شوند. گویش‌های تاتی قفقاز نیز دیگر وندهای گروه گویش فارسی استند.
راهنما
گروه‌های قومی و مذهبی نیز دارای گویش‌های ویژه خود استند که مهم‌ترین آن‌ها گویش‌های فارسیهود مربوط به یهودیان ایران و گویش هزارگی مربوط به هزاره‌ها هستند.
پراکندگی جغرافیایی ویرایش
فارسی دارای بیش از ۲۰۰ میلیون گویشور بومی در سراسر جهان است که این بشمار با در نظر گرفتن گویشوران زبان دوم باهم به ۲۲۰ میلیون نفر می‌رسد.[۱][۲] گویشوران زبان فارسی در سراسر جنوب، مرکز و باختر ایران، شمال، خاور، باختر و مرکز افغانستان، تاجیکستان و مناطق خاوری ازبکستان گسترش یافته‌اند. گروه‌های کهین (اقلیت) فارسی‌زبان در پاکستان (بزرگترین جامعه هزاره در شهر کویته)، عراق، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، داغستان، امارات، بحرین، کویت و قطر نیز یافت می‌شوند.
دسته‌بندی ویرایش
فارسی غربی ویرایش
گویش‌های فارسی باختری (ایرانی).[۳][۴]
- مرکزی:
- جنوبی
- شمال خاوری
فارسی خاوری ویرایش
گویش‌های فارسی خاوری (افغانستانی):[۵]
- گروه الف:
- گروه ب:
- هراتی (جز گویش فارسی خراسانی ایران است)
- یهودی-هراتی
- هراتی غربی
- هراتی شمالی
- بادغیسی
- فراهی
- جوزجانی
- قندهاری
- ایماقی
- گروه ج:
- هزارگی
- دهواری
فارسی فرارودی ویرایش
گویش‌های فارسی فرارودی (تاجیکی)
- شمالی
- شمالی: شمال تاجیکستان (خجند، اسفره، استروشن, پنجکنت)، ازبکستان (سمرقند، بخارا، نورآتا، سرخان‌دریا، کشک‌دریا، نمنگان)، شامل گویش یهودیان بخارا (بخاری).
- مرکزی: ناحیه عینی، مسچا، (بالادست رود زرافشان)، ورزاب و دوشنبه
- انتقالی: بالادست چیرچیق (بورچ‌ملا)، شمال فرغانه، جنوب فرغانه (ازبکستان).
- جنوبی
- جنوبی: تا جنوب و شرق دوشنبه (ولایت ختلان، ناحیه رشت)
- جنوب شرقی: گویش دروازی (ناحیه‌های درواز و ونج).
- انتقالی: گویش وهیابالین.
گویش‌های تاتی ویرایش
گویش‌های تاتی:[۶]
- آبشرونی
- ارزی‌کشی
- داغ قوشچویی
- لاهیجی
- بالاخانی
- شابرانی
- قزل‌گزمه‌ای
- قوناق‌کند
- سوراخانی
- ملهمی
- قوبایی
- شمالی
- یهودی-تاتی (جهوری)
- ارمنی-تاتی
گویش‌های یهودی ویرایش
- جیدی (یهودی تهران و مشهد)
- جهوری (یهودی تاتی)
- بخاری
- یهودی شیرازی
منابع ویرایش
- ↑ «All You Need to Know about Persian Language». Aspirantum. ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
- ↑ «PERSIAN: A BEAUTIFUL LANGUAGE WITH A VIBRANT PAST». United Language Group. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
- ↑ Windfuhr G. and Perry J.R. Persian and Tajik. / The Iranian Languages. NY. 2009
- ↑ Persian, Iranian | Ethnologue
- ↑ AFGHANISTAN v. Languages — Encyclopaedia Iranica
- ↑ Endangered Languages Project — Muslim Tat
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Диалекты персидского языка». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای روسی، بازبینی‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۲۱.