گویش تنکابنی
گویش تنکابنی[۱] در منطقۀ تنکابن[الف] گویش می‌شود.[۲] این گویش شامل لهجه‌های دوهزاری، سه هزاری، خرم‌آبادی، گلیجانی و چالکش می‌شود.[۳]
| تنکابنی | |
|---|---|
| شَهسِواری | |
| زبان بومی در |  ایراناستان مازندران |
| منطقه | شهرستان تنکابن |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
طبقه بندی
ویرایشطبق گلاتولوگ گویش تنکابنی گویشی از زبان مازندرانی است.[۴] ایران کلباسی گویش تنکابن را گونه‌ای از زبان مازندرانی می‌داند.[۵] بهمن زندی گویش تنکابنی را گویشی از زبان مازندرانی و زیرمجموعه گویش مازندرانی غربی معرفی می کند.[۶] بتول سبز علیپور گویش تنکابنی را گویشی از زبان مازندرانی می‌داند.[۷] رودیگر اشمیت گویش بومی منطقه تنکابن را گویشی از زبان مازندرانی معرفی می‌کند.[۸] طبق دانشنامه ایرانیکا به نقل از دونالد استیلو در بین تنکابن و کلاردشت گویش‌ها حالت انتقال بین گیلکی و مازندرانی دارند؛ و آن را شاخه‌ای زبانی مجزا از گیلکی و مازندرانی طبقه‌بندی کرده‌اند. گویش‌های بومی کلاردشت و تنکابن را بدین ترتیب می‌توان چنان‌که دونالد استیلو پیشنهاد می‌کند، یک گروه زبانی مجزا درون پیوستار گفتاری در طول مناطق ساحلی و ارتفاعات کرانهٔ خزر دانست. این گروه حدوداً بین کلاردشت در شرق و رامسر در غرب کشیده شده‌است و زین رو توسط دونالد استیلو کاسپین مرکزی تعیین شده‌است با وجود این اتفاق نظر بر سر آن کم است،[۹] اما برخلاف نظر استیلو و به باور بهرام فره‌وشی زبان‌شناس و متخصص زبان‌های ایرانی، حتی گویش منطقه لاهیجان نیز گونه‌ای از گیلکی–مازندرانی است و حالت انتقالی دارد.[۱۰][۱۱] در سال ۱۳۸۱ «واژه‌نامه بزرگ تبری» به ویراستاری «جهانگیر نصری اشرفی» منتشر شد که در بردارندۀ واژگانی از گویش‌های عباس‌آباد و آمل و بابل و بهشهر و علی‌آباد کتول و کردکوی و نوشهر و ساری و تنکابن و دیگر مناطق بود.[۱۲] در کتاب واژه‌نامه بزرگ تبری گویشی که در بخشی از منطقۀ رویان شامل چالوس و تنکابن شرقی (کلار باستانی، برخی از روستاهای کوهپایه‌ای منطقه بیرون بشم و لنگا و نواحی جلگه ای از آب چالوس و عباس‌آباد و رودخانه نشتا به مرکزیت عباس‌آباد) تکلم می‌شود نیز گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد.[۱۳] شماری از پژوهشگران زبان‌شناس، گویش منطقه تنکابن (گویش تنکابنی) را گویشی از زبان مازندرانی غربی می‌دانند.[۱۴] زبان گیلکی به دو گویش غربی (بیه پس) و شرقی (بیه پیش) تقسیم می‌شود و گاه دو گویش دیلمی_اشکوری و گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به این فهرست اضافه می‌شوند[۱۵] دانشنامه تبرستان و مازندران ذیل گویش دوهزاری چنین نقل نموده است، لهجه دوهزاری لهجه‌ای از زبان تبری است.[۱۶]. به گفته ایوب رسایی گیلکی شرقی شامل گویش لاهیجان، رودسر، گالش و تنکابن می شود و گیلکی غربی شامل گویش رشت، فومن و رودبار می شود.[۱۷] عباس خائفی زبان تنکابن را همانند رامسری از گویش‌های موجود در زبان گیلکی در حاشیه دریای خزر می‌داند و می‌گوید هر چند شهرستان‌های رامسر و تنکابن در استان مازندران واقع شده‌اند اما به زبان گیلکی سخن می‌گویند و از آداب و رسوم گرایش یافته به استان گیلان برخوردارند.[۱۸] به نوشته فرشته مومنی، گویش تنکابنی یکی از گویش‌های واگرا زبان مازندرانی است که دستگاه فعل آن با گویش‌های دو زبان همسایه یعنی مازندرانی و گیلکی تفاوت دارد.[۱۹]
دستور زبان
ویرایشضمیر (گویش تنکابنی)
ویرایشدر گویش تنکابنی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.
| شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، تنکابنی | mo | to | vi | amâ | šomâ | ušân |
| مفعولی، تنکابنی | mere | tere | vere | amere | šemere | ušâne |
| ملکی، تنکابنی | mi | ti | vi | ami | šimi | ušane |
ضمیر (گویش دوهزاری)
ویرایشدر گویش دو هزاری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۲۰]
| شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، دو هزاری | mon | to | ve | amâ | šamâ | ošen |
| مفعولی، دو هزاری | mere | tere | vere | amere | šamere | ošene |
| ملکی، دو هزاری | me | te | ve | ame | šame | ošene |
شناسه (گویش تنکابنی)
ویرایششناسه افعال در گویش تنکابنی.[۲۱] (نمونه زیر بر اساس گویش تنکابن تنظیم شده‌است)
| شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه حال | m | i | e/∅ | im | in | en/n |
| شناسه گذشته | m | i | e/∅ | im | in | en/n |
| شناسه التزامی | m | i | e/∅ | im | in | en/n |
شناسه (گویش دوهزاری)
ویرایششناسه افعال در گویش دوهزاری.[۲۲] (نمونه زیر بر اساس گویش دوهزاری تنظیم شده‌است)
| شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه حال | om | i | e/∅ | im | in | en/n |
| شناسه گذشته | om | i | e/∅ | im | in | en/n |
| شناسه التزامی | om | i | e/∅ | im | in | en/n |
صرف فعل (گویش تنکابنی)
ویرایشدر جدول زیر فعل گفتن (bagoten) بر اساس گویش تنکابن در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۲۳]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bagotem | bagoti | bagote | bagotim | bagotin | bagoten |
| گذشته کامل | bagote-bâm | bagote-bi | bagote_bâ | bagote-bim | bagote-bin | bagote-bân |
| گذشته التزامی | bagote-bum | bagote-buy | bagote-bu | bagote-buym | bagote-buyn | bagote-bun |
| گذشته استمراری | go-ne-bâm | go-ne-bi | go-ne-bâ | go-ne-bim | go-ne-bin | go-ne-bân |
| گذشته در حال انجام | dabâm-bagom | dabi-bagoi | dabâ-bagoe | dabim-bagoim | dabin-bagoin | daben-bagoen |
| حال ساده/آینده | gonem | goni | gone | gonim | gonin | gonen |
| حال در حال انجام | dare-bagom | dare-bagoi | dare-bagoe | dare-bagoim | dare-bagoin | dare-bagoen |
| حال التزامی | bagom | bagoi | bagoe | bagoim | bagoin | bagoen |
| حال التزامی | xeynom bagom | xeyni bagoi | xeyne bagoe | xeynim bagoim | xeynim bagoin | xeynen bagoen |
در جدول زیر فعل کردن (hakerden) بر اساس گویش تنکابن در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۲۴]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | hakerdem | hakerdi | hakerde | hakerdim | hakerdin | hakerden |
| گذشته کامل | hakerde-bâm | hakerde-bi | hakerde_bâ | hakerde-bim | hakerde-bin | hakerde-bân |
| گذشته التزامی | hakerde-bum | hakerde-buy | hakerde-bu | hakerde-buym | hakerde-buyn | hakerde-bun |
| گذشته استمراری | kâ-ne-bâm | kâ-ne-bi | kâ-ne-bâ | kâ-ne-bim | kâ-ne-bin | kâ-ne-bân |
| گذشته در حال انجام | dabâm-hakenem | dabi-hakeni | dabâ-hakene | dabim-hakenim | dabin-hakenin | daben-hakenen |
| حال ساده/آینده | kânem | kâni | kâne | kânim | kânin | kânen |
| حال در حال انجام | dare-hakenem | dare-hakeni | dare-hakene | dare-hakenim | dare-hakenin | dare-hakenen |
| حال التزامی | hakenem | hakeni | hakene | hakenim | hakenin | hakenen |
| حال التزامی | xeynom hakenem | xeyni hakeni | xeyne hakene | xeynim hakenim | xeynim hakenin | xeynen hakenen |
در جدول زیر فعل دیدن (badiyen) بر اساس گویش تنکابن در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۲۵]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | badiyem | badi | badiye | badim | badin | badiyen |
| گذشته کامل | badiye-bâm | badiye-bi | hakerde_bâ | hakerde-bim | hakerde-bin | hakerde-bân |
| گذشته التزامی | badiye-bum | badiye-buy | badiye-bu | badiye-buym | badiye-buyn | badiye-bun |
| گذشته استمراری | vi-ne-bâm | vi-ne-bi | vi-ne-bâ | vi-ne-bim | vi-ne-bin | vi-ne-bân |
| گذشته در حال انجام | dabâm-bavinem | dabi-bavini | dabâ-bavine | dabim-bavinim | dabin-bavinin | daben-bavinen |
| حال ساده/آینده | vinem | vini | vine | vinim | vinin | vinen |
| حال در حال انجام | dare-bavinem | dare-bavini | dare-bavine | dare-bavinim | dare-bavinin | dare-bavinen |
| حال التزامی | bavinem | bavini | bavine | bavinim | bavinin | bavinen |
| حال التزامی | xeynom bavinem | xeyni bavini | xeyne bavine | xeynim bavinim | xeynim bavinin | xeynen bavinen |
صرف فعل (گویش دوهزاری)
ویرایشدر جدول زیر فعل کندن (bakenden) بر اساس گویش دوهزاری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۲۶]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bakensom | bakenesi | bakenes | bakenesim | bakenesin | bakenesen |
| گذشته کامل | bakenes-bam | bakenes-bi | bakenes_ba | bakenes-bim | bakenes-bin | bakenes-ban |
| گذشته التزامی | bakenes-bum | bakenes-buy | bakenes-bu | bakenes-buym | bakenes-buyn | bakenes-bun |
| گذشته استمراری | kend-en-bam | kend-en-bi | kend-en-ba | kend-en-bim | kend-en-bin | kend-en-ban |
| گذشته در حال انجام | daba-bakendom | daba-bakendi | daba-bakende | daba-bakendim | daba-bakendin | daba-bakenden |
| حال ساده/آینده | kendenom | kendeni | kendene | kendenim | kendenin | kendnen |
| حال در حال انجام | dare-bakendom | dare-bakendi | dare-bakende | dare-bakendim | dare-bakendin | dare-bakenden |
| حال التزامی | bakendom | bakendi | bakende | bakendim | bakendin | bakenden |
| حال التزامی | xaynom bakendom | xayni bakendi | xayne bakende | xaynim bakendim | xaynin bakendin | xaynen bakenden |
جستارهای وابسته
ویرایشیادداشتها
ویرایش- ↑ شامل لهجه‌های شهسواری، خرم‌آبادی، دوهزاری، سه‌هزاری، گلیجانی و چالکش
منابع
ویرایش- ↑ مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۱۶.
- ↑ مؤمنی، فرشته (۱۳۹۵). «بازنگري خانوادة گويش تنكابنی و تحليل ساخت فعل در آن». نخستين همايش بين المللي زبان ها و گويش هاي ايراني كرانه جنوبي درياي خزر: ۱.
- ↑ نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحه ۳۱ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
- ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/tone1234
- ↑ کلباسی، ایران (۱۳۸۳). «گذشته نقلی در لهجه ها و گویش های ایرانی». ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی) (۲): ۸۲.
- ↑ Zandi, Bahman (2011). "The Status and Application of Persian Language and Tonekaboni Dialect in Tonekabon". Jurnal of the Linguistices Society of Iran (به انگلیسی). 7 (14): 41.
- ↑ Sabzalipour, Batoul (2015). "A study of idiomatic expressions in persian and tonekaboni dialect". International Journal of Current Research (به انگلیسی). 7 (1): 11696.
- ↑ اشمیت، رودیگر (١٣٨٢). راهنمای زبان‌های ایرانی. به کوشش ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ بیدی. تهران: انتشارات ققنوس. ص. صفحه ۴۹۰ جلد دوم. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۸۸-۰.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-2-restored
- ↑ فره وشی، بهرام. «زبانها و گویش‌های ایرانی / بهرام فره وشی». مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۲۰.
- ↑ فره وشی، بهرام. «زبانها و گویش‌های ایرانی». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۲۰.
- ↑ The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)., (Prods Oktor Skjærvø), “IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS (2) Documentation” Encyclopædia Iranica, online edition
- ↑ نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحات ۲۷ و ۳۰ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
- ↑ زندی، بهمن؛ روشن، بلقیس؛ نصیری الموتی، سارا. «جایگاه و کاربرد زبان فارسی و گویش تنکابنی در شهر تنکابن». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۲۰.
- ↑ دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبانها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15، ۲.
- ↑ نصری اشرفی، جهانگیر (۱۳۹۹). جعفر شجاع کیوانی، ویراستار. دانشنامه‌ی تبرستان و مازندران جلد پنجم. نشرنی = ۸۲.
- ↑ رسایی، ایوب (۱۳۸۵). «گویش گیلکی فومنات». مجله‌ی زبان و ادب، شماره ۳۰، دانشکده ادبیات، دانشگاه علامه طباطبایی (۳۰): صفحه ۶۵.
- ↑ خائفی، عباس (۱۳۹۵). «بررسی ماضی نقلی در گویش‌های حاشیه دریای خزر». گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران. ۱۱: ۲۰.
- ↑ مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۲.
- ↑ نصری اشرفی، جهانگیر (۱۳۹۹). جعفر شجاع کیوانی، ویراستار. دانشنامه‌ی تبرستان و مازندران جلد پنجم. نشرنی = ۸۳.
- ↑ مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۱۵.
- ↑ نصری اشرفی، جهانگیر (۱۳۹۹). جعفر شجاع کیوانی، ویراستار. دانشنامه‌ی تبرستان و مازندران جلد پنجم. نشرنی = ۸۵.
- ↑ مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۸–۱۷.
- ↑ مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۸–۱۷.
- ↑ مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۸–۱۷.
- ↑ نصری اشرفی، جهانگیر (۱۳۹۹). جعفر شجاع کیوانی، ویراستار. دانشنامه‌ی تبرستان و مازندران جلد پنجم. نشرنی = ۸۶.