استان یزد

یکی از استان‌های ایران

استان یزد یکی از استان‌های مرکزی ایران است که مرکز آن کلانشهر یزد می‌باشد.

استان یزد
Map
موقعیت استان یزد
مختصات:
مرکزیزد
شمار شهرستان‌ها۱۲
مدیریت
 • نوعمرکز
 • استاندارمهران فاطمی [۱]
 • نماینده ولی فقیهمحمدرضا ناصری
 • نمایندگان در مجلس شورای اسلامی۴ نماینده
 • نمایندگان در مجلس خبرگان رهبری۱ نماینده
مساحت
 • کل۷۶٬۴۶۹ کیلومتر مربع (۲۹۵۲۵ مایل مربع)
جمعیت
 (جمعیت این استان در سال ۱۴۰۰ برپایه برآورد رسمی مرکز ملی آمار ۱٬۲۵۲٬۰۰۰ نفر (۳۸۰٬۱۰۰ خانوار) محاسبه شده‌است.)
 • کل۱٬۱۳۸٬۵۳۳ تن[۲][۳]
پیش‌شماره(های) تلفن۰۳۵
پلاک خودرو۵۴ و ۶۴
شاخص توسعه انسانی۰/۸۰۸[۴]
بسیار بالا · دوم[۵]
وبگاه

یزد در مرکز ایران قرار گرفته و از پیرامون با استان‌های اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان و فارس همسایه است. این استان در حدود ۷۶٬۴۶۹ کیلومتر مربع وسعت داشته و به تنهایی چهار و نیم درصد از کل مساحت ایران را در بر می‌گیرد. این استان هشتمین استان پهناور، بیست و چهارمین استان پرجمعیت در ایران است.[۶]

مهم‌ترین شهرهای این استان، شهرهای یزد، میبد، اردکان و هستند. استان یزد از شمال با استان اصفهان، از شرق با استان خراسان جنوبی، از جنوب با استان کرمان و از غرب به استان فارس محدود می‌شود.

جمعیت ویرایش

جمعیت استان یزد طبق آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱٬۱۳۸٬۵۳۳ نفر (۳۴۰٬۶۵۷ خانوار) نفر بوده‌است. جمعیت این استان در سال ۱۴۰۰ برپایه برآورد رسمی مرکز ملی آمار ۱٬۲۵۲٬۰۰۰ نفر (۳۸۰٬۱۰۰ خانوار) محاسبه شده‌است.[۷]

پیشینه ویرایش

در اولین قانون تقسیمات کشوری ولایت یزد یکی از ۱۲ ولایت ایران بود. در دومین قانون تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۳۱۶، شهرستان یزد و اصفهان استان دهم را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۳۷ شهربابک از شهرستان یزد منتزع و تابع استان هشتم به مرکزیت کرمان شد. در سال ۱۳۴۸ یزد از استان دهم جدا و به فرمانداری کل تبدیل گردید.[۸] این استان تا سال ۱۳۵۲یکی از شهرستان‌های استان دهم محسوب می‌گردید که در سال ۱۳۵۲ با مصوبه هییت وزیران به استان ارتقاء پیدا کرد. در سال ۱۳۵۹ دهستان های مروست و هرات از شهرستان شهربابک استان کرمان منتزع و مجددا ضمیمه یزد گردیدند . در سال ۱۳۶۶ بخش ابرکوه از شهرستان آباده استان فارس منتزع و به شهرستان تفت ملحق گردید .در سال ۱۳۷۳ بخش ابرکوه به شهرستان ارتقاء یافت . در فصول بهار و تابستان، آب و هوای بیش‌تر مناطق استان، گرم و خشک و در فصول زمستان و پاییز سرد و نسبتاً مرطوب است. یزد اولین شهر ایران است که در یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌است.[۹][۱۰]

 
یزد، مرکز استان و شهرستان یزد

در برخی از منابع، بنای اولیهٔ برخی از شهرهای استان را به سلیمان پیامبر، ضحاک، اسکندر مقدونی و ابراهیم پیامبر نسبت داده‌اند. آثاری چون دست‌افزارهای به‌دست‌آمده از دره‌های شیرکوه، نگاره‌های کوه ارنان و سفال‌های منقوش قلعهٔ میبد نشان‌دهندهٔ تمرکز مدنیت یزد در گذشته در چهار منطقهٔ استان هستند: بافق و فهرج، یزد، رستاق، میبد و اردکان.[۱۱][۱۲]

کشاورزی ویرایش

به دلیل خشکی آب و هوا و اندک بودن میزان بارندگی بین استان‌های ایران کمترین منبع آب کشاورزی در یزد قرار دارد. عمده محصولات کشاورزی این استان به ترتیب در شهرستان‌های خاتم و ابرکوه تولید می‌شود. محصولاتی همچون گندم، ذرت، زرد آلو، انار، بادام، پسته، انگور و غیره در این شهرستان‌ها تولید می‌شود و اغلب با شهرستان‌های شمال فارس مبادلات کشاورزی خود را انجام می‌دهند. در سال‌های اخیر با توجه به بازده بالای محصولات گلخانه ای و همچنین مبارزه با کم‌آبی در منطقه هرات گلخانه‌های زیادی شکل گرفته‌اند که تولیدات متنوعی همچون خیار، گوجه فرنگی، آلوئه ورا و فلفل دلمه ای را روانه بازار کرده‌است. یکی از موفق‌ترین کشت‌های گلخانه ای شهر هرات میوه استوایی پاپایا بوده‌است که برای نخستین بار در ایران به صورت گلخانه ای عمل آورده شده‌است. از دیگر محصولات کشاورزی استان یزد می‌توان به خرما اشاره کرد که در شهرستان بافق تولید می‌شود. علاوه بر شهرستان‌های نامبرده در شهرستان بهاباد کشت زعفران و در شهرستان‌های اشکذر و یزد کشت گلخانه‌ای رواج دارد. منطقه قاسم‌آباد در جنوب شهر یزد از قدیم محل کاشت محصولات صیفی و سبزیجات بوده‌است. همچنین کاشت برنج به‌طور محدودی در مناطقی از شهرستان مهریز و طبس رواج دارد که سطح زیر کشت آن تقریباً ۶۰ هکتار است. بدیهی است به دلیل کم‌آبی کشت دیم در استان یزد رواج ندارد به استثناء کشت گیاهان دارویی در دامنه‌های شیرکوه به صورت دیم. از دیگر مناطق کشاورزی استان یزد را می‌توان شهرستان‌های تفت و اردکان و میبد را نام برد، در این شهرستان‌ها بیشتر محصولات باغی مانند انار به عمل می‌آید. به علت کم‌آبی این استان بیشتر جنبه صنعتی دارد.

صنایع و منابع تأمین انرژی ویرایش

 
برج‌های خنک‌کننده نیروگاه سیکل ترکیبی یزد

استان یزد را به دلیل ذخایر معدنی «بهشت معادن» می‌نامند. این استان دومین استان معدنی ایران پس از کرمان است. از ۶۰ نوع ماده معدنی کشور ۵۰ گونه آن به‌طور قطع در یزد موجود است. هرچند فعلاً تنها ۳۰ گونه آن قابل استخراج است.[۱۳] معدن سرب و روی مهدی‌آباد یکی از این معادن است که بزرگ‌ترین معدن از نوع خود در جهان محسوب می‌شود.

صنعت بافندگی یزد از شهرت زیادی برخوردار است. صنعت شیرینی‌سازی در استان یزد از قدمتی دیرینه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتی شده‌اند که از مرزهای ایران فراتر رفته‌است. مهم‌ترین شیرینی‌جات یزدی با نام‌های قطاب، پشمک و باقلوا شهرت دارند.

بیشترین تولیدات واحدهای صنعتی شهر را منسوجات، کاشی و سرامیک و فرش ماشینی تشکیل می‌دهد. واحدهای صنعتی استان یزد عمدتاً در شهرک‌های صنعتی یزد و میبد و اردکان متمرکز شده‌اند. همچنین یزد دارای معادن زیادی است که مهم‌ترین آن‌ها معدن سنگ آهن چادرملو و چغارت بافق و معدن سرب و روی کوشک بافق، فسفات آسفوردی بافق هستند. معادن غنی اورانیوم نیز در اواخر دهه ۸۰ در منطقه ساغند اردکان کشف شده‌است. [نیازمند منبع]

برق استان یزد توسط شرکت برق منطقه‌ای یزد که از سال ۱۳۶۸ تأسیس گردیده‌است تأمین می‌شود. این شرکت با فروش بیش از ۵۲ درصد از فروش کل خود در سال به مشترکین صنعتی (بالغ بر ۳ میلیارد کیلووات ساعت انرژی در سال ۸۵) سهم مهمی از صنعت استان را تشکیل می‌دهد.

پیک برق استان در سال ۹۱ حدود ۹۳۰ مگاوات بوده که حدود ۵۵ درصد از این میزان مربوط به صنایع فولاد است. در اواخر بهار ۱۳۹۲، توان نامی نیروگاه‌های نصب‌شده در این استان ۱۴۲۰ مگاوات اعلام شده‌است. از جمله منابع تأمین انرژی در این استان می‌توان به نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه، نیروگاه خورشیدی کوشک بافق، نیروگاه سیکل ترکیبی چادرملو، نیروگاه زنبق یزد و نیروگاه خورشیدی یزد اشاره نمود.[۱۴]

تاریخ و فرهنگ ویرایش

استان یزد از سرزمین‌های تاریخی و بزرگ است که در میان ایالت‌های قدیمی از جمله پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته‌است. آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار می‌باشد. این سرزمین از گذرگاه‌های مهم در دوره‌های تاریخی محسوب می‌شده‌است. این ناحیه در دوره هخامنشیان از راه‌های معتبر موسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده‌است. راهداری در یزد از زمان قدیم چنان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. این استان از درگیری‌ها و جنگ‌های تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته‌است. سخت‌گذر بودن راه‌ها به همراه محدودیت منابع آبی مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده‌است. وجود آثاری از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن درهای بزرگ و عظیم و پناهگاه‌های متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهای بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده‌ها و مزارها نشانگر فرهنگ و تمدن قبل و بعد از دوره اسلامی بوده‌است.

مردم ویرایش

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

اقوام استان یزد[۱۵]
قومیت درصد
فارس
۹۸٫۶٪
کُرد
۰٫۵٪
بدون جواب
۰٫۹٪

از گذشته روابط بازرگانی و خویشاوندی قدرتمند با شهرهای انار و رفسنجان به دلیل تجارت پسته، با شهرهای طبس و تربت حیدریه به دلیل بودن بر سر راه یزد مشهد و با شهرهای به دلیل خرید و فروش محصولات کشاورزی و مرکزیت داشتن اداری، آموزشی و سیاسی یزد در مرکز ایران وجود دارد.

در زمان پهلوی اول گروهی پرشمار از کُردهای ایل گلباغی از شمال استان کُردستان به شهر یزد و شهرهای اصفهان و کاشان و نایین کوچانده شدند که امروزه بیشتر از عناصر استحاله‌یافته در جمعیت این شهرها به شمار می‌‌آیند.[۱۶][۱۷]

اماکن دیدنی استان یزد ویرایش

همچنین از مناطق خوش‌آب‌وهوای استان مهریز، تفت، ده بالا، طزرجان، منشاد و غربال‌بیز هستند.

تقسیمات استانی ویرایش

استان یزد در سال ۱۳۵۲ از استان دهم جدا شد. استان یزد دارای ۱۲ شهرستان، ۲۲ بخش، ۴۶ دهستان و ۲۱ شهر به توضیح زیر است:

 شهرستان یزدشهرستان اردکانشهرستان میبدشهرستان اشکذرشهرستان تفتشهرستان مهریزشهرستان ابرکوهشهرستان خاتمشهرستان بافقشهرستان بهاباد
نقشه قابل کلیک شهرستان‌های استان یزد
مکان شهرستان نام شهرستان مرکز شهرستان وسعت شهرستان جمعیت مرکز شهرستان ۹۵ جمعیت شهرستان ۹۵
  ابرکوه ابرکوه
۵٬۳۸۱
۲۷٬۵۲۴ نفر ۵۱٬۵۲۲ نفر
  اردکان اردکان ۲۳٬۶۶۵ ۷۵٬۲۷۱ نفر ۹۷٬۹۶۰ نفر
  اشکذر اشکذر ۵٬۴۸۶ ۱۹٬۱۲۳ نفر ۳۲٬۵۶۲ نفر
  بافق بافق ۱۵٬۲۸۳ ۴۵٬۴۵۳ نفر ۵۰٬۸۴۵ نفر
  بهاباد بهاباد ۸٬۲۳۵ ۹٬۲۳۲ نفر ۱۷٬۲۲۱ نفر
  تفت تفت ۱۸٬۴۶۴ نفر ۴۳٬۸۹۳ نفر
  خاتم هرات ۱۳٬۰۳۲ نفر ۲۱٬۵۶۴ نفر
پرونده:Location of zarch city.svg زارچ زارچ ١١٬۰٠۴ نفر ٢٠٬۰١۴ نفر
پرونده:Location of marvast city.svg مروست مروست ۹٬۳۷۹ نفر ۱۶٬۰۱۴ نفر
  مهریز مهریز ۶٬۷۷۶ ۳۴٬۲۳۷ نفر ۵۱٬۷۳۳ نفر
  میبد میبد ۵٬۱۲۰ ۸۰٬۷۱۲ نفر ۹۹٬۷۲۷ نفر
  یزد یزد ۵۲۹٬۶۷۳ نفر ۶۵۶٬۴۷۴ نفر

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. ««مهران فاطمی» استاندار یزد شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۱-۰۹-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۷.
  2. https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/نتایج-تفصیلی-سرشماری-1395
  3. https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/tables/jamiat/tafsili/3-jamiat-k.xls
  4. "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (به انگلیسی). Archived from the original on 2018-09-23. Retrieved 2018-09-13.
  5. "برآورد شاخص توسعه انسانی استان‌های ایران و بررسی تأثیر آن بر رشد اقتصادی با استفاده از منطق فازی". فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری. 17 (2): 89–121. doi:10.22055/jqe.2019.29152.2064. ISSN 2008-5850.
  6. «درگاه ملی آمار > سرشماری عمومی نفوس و مسکن > نتایج سرشماری > جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال 1395». www.amar.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۳۱.
  7. https://www.irna.ir/news/84789199/آخرین-آمار-جمعیت-استان-یزد-یک-میلیون-و-۲۵۲-هزار-نفر-اعلام-شد
  8. احمدی، نصراله (۱۳۸۱). سیمای منابع طبیعی، کشاورزی، دامپروری و صنایع جانبی استان اصفهان. اصفهان: موسسه تبلیغاتی رسانه. صص. ۸.
  9. «سایت یونسکو».
  10. «آشنایی با استان یزد». آسمونی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۴.
  11. «آشنایی با استان یزد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۴.
  12. «آشنایی با استان یزد». اداره کل میراث فرهنگی استان یزد. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۴.
  13. «بهشت معادن ایران کجاست؟». ۲۶ تیر ۱۳۹۳.
  14. «صنایع یزدی در فصل پیک امسال هم با برق همکاری می‌کنند». سایت خبری شرکت توانیر. ۲۰ خرداد ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۴.
  15. شماره کتابشناسی ملی:۲۸۹۰۶۱۹/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان یزد/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۶۶-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۱ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  16. https://journal.sulicihan.edu.krd/index.php/sjcus/article/view/153
  17. https://rojanpress.ir/main/1219-%DA%A9%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B7%D9%88%D8%A7%DB%8C%D9%81-%D9%88-%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%DA%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%AE%DB%8C/-%D9%86%D9%87-%DA%AF%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%BA%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D8%A7-%D9%86%D9%87-%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D9%86%D8%AC%D8%A7.html
  18. «شهرداری ابرکوه». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۲۲.
  19. «راهنمای سفر به اردکان».
  20. «معرفی جاذبه‌های گردشگری شهرستان اشکذر».
  21. «جاذبه‌های گردشگری بافق - ایرنا».
  22. «جاذبه‌های گردشگری بهاباد - ایسنا».
  23. «شهرستان نمونه گردشگری تفت- مجله اینترنتی خواندنی‌ها».
  24. «جاهای دیدنی هرات - جاذبه‌ها».
  25. «قلعه مروست».
  26. «۴۰ اثر تاریخی و فرهنگی در مهریز مرمت شد - خبرگزاری صدا و سیما». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۲۲.
  27. «سفری تکرار نشدنی به بافت فرهنگی، تاریخی میبد - مجله ایرنترنتی خواندنی‌ها».
  28. «اداره کل میراث فرهنگی یزد».
  29. «آثار ثبت شده فرهنگی-تاریخی-اداره کل میراث فرهنگی یزد».

پیوند به بیرون ویرایش