امام جمعه

نوشتار(های) وابسته: نماز جمعه

امام جمعه در دین اسلام شخصی است که امامت نماز جمعه را به عهده دارد. نماز جمعه بر دو نوع برگزار می‌شود:

• نماز جمعه‌ای که اهل سنت برگزار می‌کنند. این نماز جمعه در هر شهر می‌تواند در هر مسجدی برگزار شود. هر شخص مورد تأیید یک مسجد می‌تواند امام جمعه آن مسجد شود.
• نوع دیگر نماز جمعه شیعیان است که می‌بایست طبق احکام شیعی فقط یک نماز جمعه در هر شهر برگزار شود.

امام جمعه علاوه بر مسائل و احکام دینی باید تسلط بر احکام سیاسی و اجتماعی وقت جامعه داشته باشد، چرا که باید در نماز جمعه دو خطبه بخواند که یکی دربارهٔ مسائل اجتماعی و دیگری در مورد مسائل روز و سیاسی جامعه است.

امامت جمعه در ایران

امامت جمعه در جهان شیعه و ایران سابقه دور و زیادی دارد و بعضی از علما و مراجع که آن را از نظر فقهی واجب می‌دانستند به‌طور غیررسمی به عنوان امام جمعه به اقامه آن می‌پرداختند. اما امامت رسمی آن از ناحیه حکومتهای وقت بوده‌است که نمونه بارز آن در بعد از انقلاب است که افرادی به عنوان امام جمعه در شهرها متولی این امرند.

امامت جمعه قبل از انقلاب

در دوران سلطنت شاه طهماسب صفوی روحانیون به‌ویژه محقق کرکی از تلاشگران در این حوزه نام برده شده‌ است، که او نخستین نماز جمعهٔ رسمی و پذیرفته شده نزد اغلب فقها را، در شهر قزوین پایتخت ایران برپا کرد.
در دوران سلطنت شاه عباس صفوی، شیخ بهایی و میرداماد در شهر اصفهان پایتخت حکومت صفوی، نماز جمعه را اقامه می نمودند. بعد از مدتها که نماز جمعه مهجور مانده بود، سید محمدتقی غضنفری خوانساری به عنوان بنیانگذار نماز جمعه در دوره معاصر از حدود سال ۱۳۱۴ تا سال ۱۳۵۰ شمسی نماز جمعه را در خوانسار اقامه داشته ‌است. بعد از درگذشت وی فرزندانش سید محمد مهدی غضنفری خوانساری و سید محمد هاشم غضنفری خوانساری نماز جمعه را اقامه می نمودند. بعد از تجربه اقامه نماز جمعه در خوانسار و واکنش علما و مردم نسبت به آن، سید محمدتقی خوانساری نیز در حوالی سال ۱۳۱۸ شمسی در قم نماز جمعه را اقامه می‌نمود. در دوره قاجار هنگامی که فتحعلی‌شاه مسجد شاه را در تهران بنا کرد، تصمیم گرفت سید مهدی خاتون‌آبادی اصفهانی عالم و استاد حوزه اصفهان و نوه میر محمد صالح حسینی خاتون آبادی (شاگرد و داماد علامه مجلسی) را برای امامت جمعه در مسجد شاه، به تهران بیاورد. سید مهدی خاتون‌آبادی دارای مقام علمی والایی بود و پس از بازگشت از زیارت خانه خدا در سن ۶۳ سالگی درگذشت و از تمام ولایات ایران علماء و بزرگان برای تشییع وی به تهران آمدند. برادر زاده وی میرزا ابوالقاسم تهرانی خاتون آبادی فرزند ارشد میر محمد حسین هم به تهران آمد. (میر محمد حسین برادر میر سید مهدی اهل علم و شخص اول اصفهان بود و تا هنگام درگذشت در آن شهر زندگی می‌کرد) چون سید مهدی امام جمعه تهران دارای فرزند پسر نبود، برحسب امر فتحعلی‌شاه، میرزا ابوالقاسم حسینی خاتون آبادی در تهران توقف کرد و بعد از رحلت عمو به مقام امامت جمعه تهران رسید، میرزا ابوالقاسم معاصر امیرکبیر نیز بوده‌ است. پس از وی منصب امامت جمعه به فرزندش میرزا زین العابدین تهرانی خاتون آبادی رسید و بعد از او نیز فرزندش سید ابوالقاسم دوم امام جمعه تهران شد که در جریان مشروطیت برکنار گشت و برای مدتی برادرش عهده‌دار سمت امامت جمعه بود. در عهد پهلوی دوم در سال ۱۳۲۴ فرزند سید ابوالقاسم دوم، سید حسن امامی حسینی خاتون آبادی به فرمان محمدرضا شاه امام جمعه تهران شد.

امامت جمعه در جمهوری اسلامی ایران

امام جمعه دائم از طرف شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه کشور (تحت اشراف رهبر) انتخاب می‌شود. امام جمعه دائم می‌تواند یک یا چند نفر را به عنوان امام جمعه موقت همان شهر انتخاب کند. امام جمعه دائم مراکز استان‌ها از طرف ولی فقیه یا رهبر حکومت اسلامی-شیعی انتخاب و مشروعیت پیدا می‌کند و نماینده ولی فقیه در آن استان نیز می‌باشند.

سید علی خامنه‌ای به عنوان امام جمعه تهران در سال ۱۳۵۸

امامان جمعه بعد از انقلاب در تهران:

1. سید محمود طالقانی
2. حسینعلی منتظری
3. سید علی خامنه‌ای
4. سید عبدالکریم موسوی اردبیلی
5. اکبر هاشمی رفسنجانی
6. محمد امامی کاشانی
7. محمدمهدی ربانی املشی
8. محمد یزدی
9. محمدرضا مهدوی کنی
10. احمد جنتی
11. سید حسن طاهری خرم‌آبادی
12. سید احمد خاتمی
13. کاظم صدیقی
14. محمدعلی موحدی کرمانی
15. سید محمدحسن ابوترابی‌فرد
16. محمدجواد حاج‌علی‌اکبری

در حال حاضر سید علی خامنه‌ای، امام جمعه تهران و محمد امامی کاشانی، سید احمد خاتمی، کاظم صدیقی، محمدعلی موحدی کرمانی، سید محمدحسن ابوترابی‌فرد و محمدجواد حاج‌علی‌اکبری ائمه جمعه موقت تهران هستند.

در شهر قم، سید محمد سعیدی امام جمعه اصلی و رضا استادی،سید هاشم حسینی بوشهری و علیرضا اعرافی امامان جمعه موقت هستند.

امامان جمعه در اکثر مراکز استان‌ها نماینده ولی فقیه نیز هستند. فهرست آن‌ها را در فهرست نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها ببینید.

وظیفه امام جمعه در شیعه

در اسلام روز جمعه روز عبادی سیاسی می‌باشد که یک نفر از طرف حاکم شرع به ایراد سخنرانی پرداخته و اوضاع سیاسی اجتماعی و اقتصادی کشور را به سمع مردم می‌رساند سپس در دو خطبه سخنرانی می‌کنند و بعد نماز جمعه به جای نماز ظهر خوانده می‌شود و بعد از آن نماز عصر خوانده می‌شود. برخی از شرایط و خصوصیات نماز جمعه و خطبه‌های آن:

1. خطبه‌های نماز، طولانی نباشد. پیامبر اسلام: بعد از شما اقوامی می‌آیند که خطبه‌ها را طولانی و نماز را کوتاه م‌ی خوانند، اما شما نماز را طولانی بخوانید و خطبه‌ها را کوتاه کنید.
2. خداوند، در نماز جمعه دو خطبه را قرار داد تا یکی از آن‌ها به حمد و ثنای الهی و تقدیس خداوند، و دیگری به حوائج مردم و هشدار و آموزش آنان و نیایش اختصاص یابد.
3. در حال قیام، به ایراد خطبه بپردازد.
4. خطیب، اسلحه دست گیرد ولی آن را به کار نبرد، بلکه به موعظه و ارشاد بپردازد. چنان‌که پیامبر به کمان یا عصا تکیه می‌دادند و خطبه می‌خواندند.
5. هنگامی که امام جمعه از منبر بالا می‌رود و رو به مردم می‌ایستد به مردم سلام کند.
6. خواندن سوره جمعه و منافقون در نماز جمعه. پیامبر اسلام در نماز جمعه سوره جمعه و سوره منافقون را قرائت می‌کرد؛ سوره جمعه را برای بشارت دادن به مؤمنان و برحذر داشتن آنان از دنیا و سوره منافقون را برای مأیوس کردن و توبیخ منافقان.
7. آگاه نمودن مردم به مسائل روز. امام رضا: نماز جمعه یک گردهمایی عمومی است تا امام جمعه مردم را به عبادت و اطاعت ترغیب کند و از گناه و معصیت پرهیز دهد و آنان را از آنچه در اطراف آن‌ها روی می‌دهد و از آنچه برایشان مفید یا مضّر است، آگاه کند.
8. امام جمعه، مردم را از آنچه خداوند به آن امر کرده و آنچه از آن نهی فرموده و آنچه مایهٔ صلاح و فساد آنان است، آگاه سازد و آنان را تعلیم دهد.

جستارهای وابسته

• نماز جمعه
• نماز جماعت

منابع

• خامنه‌ای سید علی. رساله استفتائات. تهران: نشر، ۱۳۷۰.
• نماز جمعه، دانشنامهٔ رشد، برداشت شده در ۲۴ تیر ۱۳۸۸.
• محدودهٔ نماز جمعه، پایگاه حوزه، برداشت شده در ۲۴ تیر ۱۳۸۸.

پیوند به بیرون

• نمونه‌ای از سخنرانی از نماز جمعه‌های شهر قم:نماز جمعه‌های ایران - شهر قم