بخش ماهیدشت

بخشی در استان کرمانشاه

ماهیدشت یکی از بخش‌های شهرستان کرمانشاه در استان کرمانشاه است. تلفظ بومی ماهیدشت «مایِشت» است. ماهیدشت در دوره اشکانیان به «نیستاه» معروف بود و به دلیل آب و هوا و مراتع خوب، محل پرورش اسب‌های تیزپای جنگاوران شاهنشاهی اشکانیان بوده‌است و به احتمال زیاد، در مسیر جادهٔ ابریشم قرار داشته‌ است. در زمان صفویه این ناحیه ماهیدشت نامیده شد و کاروانسرای شاه عباسی در آن بنا نهاده شد. این کاروانسرا در شمال شرقی ماهیدشت واقع شده‌است و از سنگ‌های حجاری شده عصر ساسانی و بقیه ساختمان از آجر و گچ می‌باشد. این کاروانسرا که احتمالاً در زمان شاه عباس دوم بنا شده، در سال ۱۲۷۵ هجری قمری هنگام سلطنت ناصرالدین شاه تعمیر شده‌ است.[۱]

اطلاعات کلی
کشور ایران
استانکرمانشاه
شهرستانکرمانشاه
شهرهاماهیدشت
دهستان‌هادهستان چقانرگس, دهستان ماهیدشت
مردم
جمعیت۱۸٬۶۲۸ نفر (۱۳۹۵)

نام و تاریخ ویرایش

لسترنج در شهرستانهای خلافت شرقی ترجمه عربی ص۲۳۷ میگوید: دو کوره ماسبذان و مهرجانکذک از مهین شهرهای آن سیروان و سیمره است و هنوز این دو شهر به گونه دوتل جایگاه آنها باقی مانده است. ماسبذان نیز هم اکنون در جنوب ماهیدشت است و قزوینی درباره کانیهای ماسبذان از گوگرد و پوره و زاغ یاد کرده است. «مایََشت مرغزار» نام آوریست که در روزگار هخامنشی می زیسته و از رودخانه مِرِگ گذر کرده است.

تقسیمات کشوری ویرایش

ماهیدشت در زبان محاوره محلی، مایشت یا مایدشت تلفظ می‌شود[۲].

  • بخش ماهیدشت
    • دهستان چقانرگس
    • دهستان ماهیدشت

در گذشته‌ی نزدیک ماهیدشت وسیع تر بوده و دهستانی که امروزه به اسم سرفیروز آباد وجود دارد و بخش هایی از کوزران جزئی از ماهیدشت بوده اند.

نقاط شهری: ماهیدشت

جمعیت ویرایش

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران جمعیت بخش ماهیدشت شهرستان کرمانشاه در سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۸٬۶۲۸ نفر بوده‌ است.

صنعت ویرایش

ماهیدشت به دلیل موقعیت استراتژیکی منحصر به فرد اش جزو نقاط صنعتی کرمانشاه بوده و کارخانه سیمان سامان غرب[۳]، مجتمع کشت و صنعت ماهیدشت (نازگل)[۴] و … در این منطقه قرار گرفته ‌است.

اقتصاد ویرایش

ماهیدشت به دلیل زمین‌های حاصلخیز و منطقهٔ خوش آب و هوا و همجواری با رودخانه مرگ از دیرباز قطب کشاوزی منقطه بوده و محصولات متنوعی از قبل گندم، جو، چغندر، سیب زمینی، ذرت، پیاز و … به خوبی در این منطقه پرورش می‌یابد.

محیط دانشگاهی ویرایش

مرکز آموزش علمی کاربردی جهاد کشاورزی ماهیدشت همه ساله پذیرای دانشجویان و علم آموزان از تمام نقاط ایران می‌باشد.

پرورش اسب ویرایش

ماهیدشت از دیرباز همانند تمام منطقه های کردنشین محل پرورش اسب بوده و در زمان اشکانیان، اسب‌های جنگاور از این منطقه تهیه می‌شده‌اند. همه ساله شو اسب اصیل کردی ماهیدشت به همراه جشن خوشه (جشن خرمن) در این شهر برگزار می‌شود[۵].

جاذبه‌های توریستی ویرایش

This template is currently non-functional due to T39256.

ماهیدشت به دلیل دشت‌های بسیار وسیع و همجواری با رشته کوه‌های زاگرس، مکان بکری برای گردشگران پدیدآورده است که همه ساله طیف بسیار وسیعی از دوست داران طبیعت را به سمت خود جذب می‌کند. سراب کاشنبه، منطقهٔ مها و پل قدیمی رودخانه مرگ، تنگه مرصاد، کاروانسرای شاه عباسی و … از جاذبه‌های دیدنی این منطقه می‌باشد.

رودخانه مرگ ویرایش

This template is currently non-functional due to T39256.

رودخانه مرگ (مِرِگ) که در برخی گویشهای محلی مِری هم تلفظ می‌شود، نام یکی از رودخانه‌های استان کرمانشاه است. رودخانه مِرِگ از سرابِ سر فیروز آباد کرمانشاه در جنوب غربی ماهیدشت سرچشمه می‌گیرد و در شمال شرقی روستای میر عزیزی به رودخانه قره سو می‌ریزد. این رودخانه پس از عبور از ماهیدشت و دریافت آب از سراب کاشنبه وارد دشت‌های کوزران می‌شود و در آنجا به رودخانه زرد آب متصل و سپس در جایی به نام کوه ویس به رودخانه قره سو می‌ریزد.

وضعیت کنونی

مِرِگ تا پیش از کاهش سطح بارندگی در کشور و بحران آب در ایران یکی از رودخانه‌های چهار فصل بود، اما در یک دهه گذشته، تنها در اواخر پاییز، در فصل زمستان و اوایل بهار است که در بخشهایی از خطوط رودخانه بر اثر جاری شدن سیل یا سرازیر شدن آب از کوه پایه‌های اطراف به سمت مِرِگ، آب به جریان می‌افتد و این رودخانه در اواخر بهار، در فصل تابستان و اوایل پاییز تقریباً یک رودخانه خشک است[۶].

کاروانسرای شاه عباسی ویرایش

This template is currently non-functional due to T39256.

این کاروانسرا به شکل مربع وابعاد۷۰ در۷۰ متر و به صورت چهار ایوانی است. طرفین ورودی بنا با ده طاقنما تزئین شده‌است. حیاط مرکزی بنا نیز به صورت مربع و در اطراف آن طاقهای متعدد و در پشت اطاقها اصطبل‌ها ساخته شده‌است. پی بنا از سنگهای حجاری شده عصر ساسانی و بقیه ساختمان از آجر و گچ می‌باشد. این کاروانسرا که احتمالاً در زمان شاه عباس دوم بنا شده، در سال ۱۲۷۵ ه‍.ق هنگام سلطنت ناصر الدین شاه تعمیر شده‌است.

پل ماهیدشت (پل مرگ) ویرایش

This template is currently non-functional due to T39256.

این پل در داخل شهر ماهیدشت، بر سر راه کرمانشاه به اسلام‌آباد و بر روی رودخانه دائمی مرگ ساخته شده‌است. این پل دارای دوپایه سنگی است. پل ماهیدشت داری سه دهانه می‌باشد که دهانه میانی، دهانه اصلی محسوب می‌شود. این پل که اکنون محلی بری تردد اهالی شهر ماهیدشت می‌باشد، در گذشته محل تردد کاروانیانی بوده که به کاروانسرای ماهیدشت، تردد می‌کردند. اگر چه کتیبهٔ وجود ندارد تا زمان ساخت این پل را مشخص کند ولی از آن جایی که به فاصله کمی از کاروانسرا ساخته شده، احتمالاً در ارتباط با کاروانسرا و همزمان با آن است.

تنگه مرصاد ویرایش

این تنگه در ضلع غربی شهر ماهیدشت قرار گرفته‌است که عملیات مرصاد یا عملیات فروغ جاویدان در سال ۱۳۶۷ در این منطقه اتفاق افتاد[الف].

روستاها ویرایش

روستاهای بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه:[۷]

  • روستای بانگنجاب (بان گنجاب یا گنجاو): این روستا در فاصله ۱۳ کیلومتری جاده ماهیدشت به سمت اسلام‌آباد غرب و در ۷ کیلومتری جاده منتهی به جوانرود واقع شده‌است و دارای بالغ بر ۶۰ خانوار و نزدیک به ۳۰۰ نفر جمعیت است. زبان رسمی این منطقه کوردی کلهری می‌باشد و وابستگی قومیتی و فرهنگی زیادی با شهرهای گیلانغرب، قصرشیرین و اسلام‌آباد غرب و همچنین خانقین در کشور عراق را دارند. این روستا به دلیل موقعت خاص جغرافیایی، مرکزیت روستاهای اطراف بوده و دارای پست بانک، خانه بهداشت،[۸]. شغل غالب مردم این روستا کشاورزی، دامداری و خدمات می‌باشد و از دیرباز در طول تاریخ مهد توجه مردم بوده‌است. این روستا دروازه ای به سمت جاذبه‌های توریستی و تفریجی منطقه از جمله سراب کاشنبه، سراب مها و کوه‌های باگوله، باریکه و کورکور می‌باشد.

منطقه شاه پسند=در افسانه‌ها آمده‌است که این منطقه در زمان‌های قدیم به دلیل آب و هوای خوش، تفرج گاه پادشاهان بوده‌است.


جغرافیای منطقه ویرایش

ماهیدشت قلعه و شهری است از نواحی شهر کرمانشاه. ولایتی است قریب پنجاه پاره دیه بود و در صحرایی واقع است که متصل میدان بزرگ است و علفزارهای در غایت خوب است و هوایی معتدل دارد و آبش از کوه‌هایی که در آن حدود است برمی‌خیزد. (نزهةالقلوب، جزء ۳ ص ۱۰۸). (یادداشت به خط مرحوم دهخدا. لغت نامه دهخدا)[۱۱].

ماهیدشت و هارون آباد و فیروزآباد از بلوکات کرمانشاهان است. حد شمالی آن روان سر و حد شرقی آن کرمانشاه و حدجنوبی لرستان و حد غربی رود کرند است. اراضی آن حاصلخیز و ییلاق ایل‌های کلهر و سنجابی است[۱۲]. همان است که یاقوت مایدشت می‌گوید یعنی قلعه و بلده‌ای از نواحی خانقین. نام محلی کنار راه کرمانشاه و قصرشیرین میان قمشه و شاه پسند در ۵۹۷ هزارگزی تهران. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). یکی از دهستان‌های بخش مرکزی شهرستان کرمانشاهان و حدود جغرافیایی آن به قرار ذیل است: شمال کوه سفید واقع شده که همه جا حد طبیعی ماهیدشت با دهستان‌های دروفرامان و حومهٔ شهرستان کرمانشاه محسوب می‌گردد. جنوب سلسلهٔ ارتفاعات جنوب ماهیدشت، مشرق دهستان بالاوند زردلان و مغرب بخش سنجابی. دشت ماهیدشت به عرض تقریبی ۶ الی ۱۲ هزار گز و به طول ۸۰ هزار گز (از سامله تا قلعهٔ داراب خان) بین دو رشته کوهستان واقع شده و رودخانهٔ مرک از وسط این دشت می‌گذرد که مهم‌ترین رودخانهٔ ماهیدشت است و اکثر قریه‌های مهم این دهستان در طول و طرفین این رودخانه واقع شده‌است. محصول عمدهٔ ماهیدشت غلات است که به صورت دیم بعمل می‌آید و این دشت حاصلخیزترین نقاط شهرستان کرمانشاه محسوب می‌شود. ماهیدشت از نظر آمار به دو حوزه تقسیم شده‌است. ۱- حوزهٔ ۴ یعنی قسمت علیا از ۹۷ آبادی تشکیل شده و جمعیت آن در حدود ۱۴ هزار نفر و قرای مهم آن به شرح ذیل است: سرونو، قیماس، فیروزآباد، باغ طیقون، طاویران. ۲- حوزهٔ ۵ یعنی ماهیدشت پایین که در مغرب و قسمت سفلی دشت واقع شده و از ۶۱ آبادی تشکیل شده‌است و ۱۸ هزارتن سکنه دارد. مرکز دهستان قصبهٔ رباط و قریه‌های مهم آن به شرح ذیل است: قلعه داراب خان، قمشه‌ها، سامره، ریگل (ریخل)، قلعه نجفعلی خان، جامه شوران، چقابلک علی رضا و قلعه[۱۳].[۱۴].

توضیحات ویرایش

  1. عملیات مرصاد یا عملیات فروغ جاویدان نام نبردی است که توسط سازمان مجاهدین خلق طرح‌ریزی شد میان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان مجاهدین خلق در اواخر جنگ ایران و عراق، در سال ۱۳۶۷ درگرفت. فرماندهی نیروهای ایرانی در این عملیات بر عهده صیاد شیرازی و فرماندهی مجاهدین خلق بر عهده مسعود رجوی بود. پس از چند روز درگیری در نهایت با پیروزی نیروهای ارتش ایران پایان یافت. تعداد زیادی از نیروهای مجاهدین در این نبرد کشته شدند.

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. محبوبه نادری و الهام حسینی. «ماهیدشت؛ نگاهی به پیشینه، فرهنگ، وضعیت اقتصادی و تقسیمات ماهیدشت». پایگاه خبری تحلیلی اندیشه کرمانشاه. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  2. http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-182e6eeb610d4a58ab766e5aa9c531d4-fa.html. دریافت‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۲۰. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  3. http://sgcement.com/index.php?lang=fa. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  4. https://web.archive.org/web/20191017081401/http://darvazehmelal.com/fa/company/6947. بایگانی‌شده از اصلی در 17 اكتبر 2019. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  5. https://www.irna.ir/photo/83439863/برگزاری-آیین-شوسواره-اسب-کرد-در-ماهیدشت. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  6. «بحران آب و هیدروگراف واحد رودخانه مرگ درحوضه آبخیز ماهیدشت».
  7. درگاه ملی آمار
  8. کرمانشاه، دانشگاه علوم پزشکی. «خانه بهداشت بانگنجاب». دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۱۳.
  9. دایرةالمعارف سرزمین و مردم ایران
  10. فرهنگ جغرافیای کرمانشاه.
  11. http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-182e6eeb610d4a58ab766e5aa9c531d4-fa.html. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  12. جغرافیای سیاسی. کیهان. ص. ۴۵۴. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  13. فرهنگ جغرافیایی ایران. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  14. http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-be4aff540a5042c39f8c563a01c61e12-fa.html. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)