سراب (آذربایجان شرقی)

سراب یکی از شهرهای شرقی استان آذربایجان شرقی است. این شهر هشتمین شهر استان محسوب می‌شود و ۴۵٬۰۳۱ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، دارد.

سراب ساراب
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
شهرستان	سراب
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	ساراو ، سراو
مردم
جمعیت	۴۵٬۰۴۱ نفر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۲
اطلاعات شهری
شهردار	محمدرضا علیپورآزاد
ره‌آورد	لبنیات محلی، فطیر، محصولات کشاورزی، فرش دستبافت
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۴۱
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۲۵ ص
سراب روی نقشه ایران ۳۷٫۹۲۶۴°شمالی ۴۷٫۵۴۸۱°شرقی / 37.9264; 47.5481

سراب، استان آذربایجان در دورۀ خلفای عباسی

شهر سراب به دلیل واقع‌شدن در میان دو کوه سبلان و بزقوش، آب و هوایی سرد و کوهستانی دارد. این شهر در منطقه‌ای به وسعت ۱۳ کیلومتر مربع گسترده شده‌است. شهر سراب در ۸۶ کیلومتری غرب اردبیل، ۱۳۴ کیلومتری شرق تبریز و ۱۸۵ کیلومتری میانه واقع شده و با احداث راه نو سراب به میانه، این فاصله به یک‌سوم کاهش خواهد یافت تا افزون‌بر سراب، منطقۀ ارسباران نیز از بن‌بست خارج شود.

در حدود ۸٬۰۰۰ سال پیش از میلاد وجود مدارک و شواهد از گسترش روستاها، زندگی بر پایۀ کشاورزی و دامپروری در محدودۀ کوه‌های زاگرس و مناطقی مثل سراب، تپۀ گوران و تپۀ علی‌کش ثابت شده‌است.

نام

حمدالله مستوفی در کتاب معروف خود یعنی نزهة القلوب می‌نویسد سراو شهریست از شرق سبلان مایل به قبله افتاد چو هوایش سرد است و آب آن از رودی که بدان شهر منسوب است از کوه سبلان برخیزد و به دریاچۀ چی‌چست (ارومیه) ریزد. مردمان این شهر سفید چهره‌اند و شیعی مذهب. یاقوت حموی این شهر را «سراو» یا «سرو» ضبط کرده و گوید در سال ۶۱۷ هجری مغول به آن شهر حمله کرد، آن شهر خراب شد و بیشتر اهالی کشته شدند. مورخان نیز سراب را سراو ذکر کرده‌اند که در کنار رودخانۀ سراو بنا شده و از این نام اسم شهر را سراو یا سراب گذاشته‌اند جغرافی‌نویسان قدیم به جای نام سراب واژۀ سراو را ذکر نموده‌اند. ابن حوقل در وصف این شهر گفته‌است سراو شهری است نیکو و دارای چند آسیاب و گرداگرد آن مزارع غله‌خیز و باغستان‌ها پر فراگرفته و مهمانخانه‌ای پاکیزه و بازارهای خوب دارد.

تاریخ

پیش از اسلام

قدمت این شهرستان آنطوری که از مدارک و کتابهای موجود در این زمینه بر می‌آید به دوره پیش از اسلام برمیگردد. وجود کتیبه اورارتو، تپه‌های باستانی و معابد سنگی در حومه این شهر نشان گر قدمت تاریخی منطقه است. سراب در دوره امپراتوری اورارتویی از جمله مناطق دارای تمدن شهرنشینی بود. حتی پاره‌ای از محققین و باستان شناسان بر این باورند که قبور پراکنده در اطراف و اکناف شهر سراب، قدمتی بیش از سنگ نبشته‌های اورارتویی دارند همچنین، آثار به جای مانده از فتوحات حکمرانان اورارتویی قدمت تاریخی این منطقه را به سال‌های ۶۸۵–۷۳۰ ق. م می‌رساند.

در گوشه و کنار این شهرستان آثاری به صورت خطوط اورارتو مبین این مطلب است و با عنایت به اینکه شهر سراب بر سر جاده ابریشم قرار داشته‌است، از قدیم الایام مورد توجه بوده‌است وجود آثار و علائم گورستانهای بسیار در سطح شهر سراب نشان می‌دهد که سراب از پرجمیعت‌ترین شهرهای منطقه در گذشته بوده‌است. یکی از شاخه‌های جاده ابریشم از ری به قزوین و فیروز آباد خلخال و بزغوش از راه سراب به تبریز می‌رسیده‌است و یکی دیگر از شاخه‌ها از راه قزوین و فیروز آباد خلخال به اردبیل از کنار و نزدیکیهای سراب می‌گذشته‌است.

وجود دو سنگ نبشته اورارتویی در جوار سراب در منطقه نشت اوغلی و دیزج رازلیق از نظر آثار تاریخی بسیار اهمیت دارد. آثار بدست آمده از دوره اورارتورها (معاصر مادها) به خط میخی نشانگر قدمت این شهر و تاریخی بودن آن می‌باشد. این دو سنگ نبشته نشان از فتح نامه شاهان اورارتور هاست. وجود این دو کتیبه نشانگر اهمیت این منطقه در آن زمانها می‌باشد اما معلوم نیست که شهرهای مفقود شده یاد شده در کتیبه‌های اورارتویی در کجا و کدام نقطه واقع هستند مسلماً مراکز مزبور مهم و سوق الجیشی بوده که در حوالی این کتیبه‌ها قرار داشتند. تاریخ نویسان قدیم تاریخ سراب را با تاریخ اهر و ارسباران به هم آمیخته دانسته‌اند.

مراکز تمدن عهد باستان، معمولاً پس از ویرانی و انهدام در اثر حملات دشمنان، دوباره بازسازی نمی‌شد، اما شهر سراب بعد از شکست اورارتوها، در دوران حکمرانی پارت‌ها نیز از رونق کافی برخوردار شد و مورد توجه حکم رانان پارتی بود. وجود تپه‌های باستانی، تل‌ها و سفالینه‌های کشف شده در منطقه، شاهد این مدعا است. در منطقه سراب آثار متعددی از جمله معابد سنگی، قلاع و یک چهار طاقی متعلق به دوران تمدن ساسانی بر جای مانده که مبیّن اهمیت آن، در دوره ساسانی است.

پس از اسلام

در دوران بعد از حاکمیت اسلام در ایران و آذربایجان، شهر سراب هم چنان ارزش و اعتبار شهری خود را حفظ کرد و به لحاظ موقعیت ویژه جغرافیایی و حاصل خیزی خاک همیشه مورد توجه حکم رانان بود.

شهر سراب در دوران حکومت مغولان از مراکز عمده حکومتی آذربایجان بود. نوشته‌اند که سلطان احمد اکودار که اسلام آورده بود، از دست ارغون خان و سرداران مغول به اردوی مادر که در سراب مستقر بود، پناه برد و در آن جا دستگیر شد و به دستور ارغون به سال ۶۸۳ کشته شد. بعد از شکست سلطان احمد اکودار ارغون خان مغول، شورای مغولان را در گردنه صائین به سال ۶۸۳ تشکیل داد.

در زمان حکومت چوپانیان نیز سراب مورد توجه بود و حکومت آن با جانی بیگ خان از اولاد جوجی خان بود که در سال ۷۵۸ در این شهر کشته شد. در اوایل حکم رانی صفویه که شهرهای تبریز و اردبیل و میانه از شهرهای مهم به‌شمار می‌رفتند، سراب به دلیل نزدیکی به این شهرها و موقعیت سوق الجیشی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. شاه اسماعیل صفوی بعد از شکست در جنگ چالدران به سراب روی آورد؛ و در سال ۹۳۰ در این شهر درگذشت. جنگ شاه اسماعیل و خلیل پاشا در سراب روی داد و باعث ویرانی و خسارات جبران ناپذیری شد، ولی شاه عباس قوای عثمانی را در این شهر شکست داد.

به سال ۱۲۰۵ آغا محمد خان قاجار با صادق خان شقاقی در این منطقه جنگید و بعد از گریختن صادق خان از شهر، آغا محمد خان سراب را فتح کرد. صادق خان شقاقی درجنگ با فتح علی شاه نیز شکست خورده به سراب عقب‌نشینی کرد و بعد از اینکه جواهرات آغا محمد خان را به فتح علی شاه پس دارد، از طرف شاه قاجار بخشوده شد و به حکومت سراب منصوب شد. شهرستان سراب هم‌اکنون دربرگیرنده شهرها، بخش‌ها و روستاهای زیادی است و از مناطق آباد و سرسبز استان آذربایجان شرقی به‌شمار می‌رود.

وضعیت طبیعی

جغرافیا

شهر سراب با مساحت ۱۳ کیلومترمربع در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی واقع گردیده‌است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۶۵۰ متر می‌باشد. براساس آخرین تقسیمات کشوری، شهر سراب مرکز ۹ دهستان و ۳ نقطه شهری به نامهای مهربان، شربیان و دوزدوزان است.

شهر سراب در حال حاضر از طریق جاده بستان آباد به شهر میانه ۱۸۰ کیلومتر می‌باشد که در صورت احداث یا مرمت جاده سراب به میانه این فاصله به ۶۵ کیلومتر کاهش می‌یابد که نقش به سزایی در خارج کردن منطقه ارسباران از بن‌بست با وجود ۱۲ شهرستان در آن دارد.

رودها

مهمترین رودخانه‌های جاری در منطقه عبارتند از سوین، آغمیون، پسلر و تاجیار که از دامنه‌های سبلان سرچشمه می‌گیرند و از شمال به جنوب جریان می‌یابند. رود وانِق چای نیز از کوه‌های بزقوش سرچشمه گرفته و در جنوب سراب با پیوستن به سایر رودخانه‌ها، آجی چای را تشکیل می‌دهد. در منطقهٔ مهربان هم رودخانهٔ ارزنق به آنها ملحق می‌شود.

روی هم رفته شهرستان سراب یکی از مناطق نسبتاً پرآب استان آذربایجان شرقی به‌شمار می‌رود و علاوه بر آبهای سطح الارضی تعداد ۱۳۵ حلقه چشمه و قنات نیز در منطقه وجود دارد.

آب و هوا

شهر سراب به واسطه قرار گرفتن ما بین دو رشته کوه بزقوش در جنوب و ارتفاعات سبلان در شمال دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی است و یکی از نقاط سردسیر کشور به‌شمار می‌رود. تعداد روزهای یخبندان در سراب به‌طور متوسط ۱۴۸ تا ۱۵۰ روز در سال و مقدار بارندگی سالانه هم حدود ۲۵۰ میلی‌متر است.

مردم

قومیت

مردم سراب از ترکهای آذربایجانی بوده و زبان آنها ترکی آذربایجانی است.

اماکن تاریخی

مساجد

مسجد جامع سراب که بنای آن بر عبادتگاهی متعلق به زمانی نامعلوم در مرکز شهر سراب به عهد ایلخانی احداث شده‌است مسجد سنگی اسنق نیز که متعلق به عهد ایلخانی هستند نیز در این شهرستان قراردارند. سنگ نوشته ی خط میخی رازلیق به عهد اورارتویی،سنگ نوشته خط میخی نشتبان. مسجد آجری اسفستان که به روایتی در زمان های دور آتشکده بوده و بعد به مسجد پا نهاده شده و در کنار آن مقبره ای منسوب به یکی از افراد مغول قرار دارد. برج و پل آجری روستای گاودوش آباد. کول تپه روستای آناقیز،سنگ افراخته های قیرخ قیزلار(چهل دختر)حمام عمومی جلالی که امروزه تغییر کاربری داده و به عنوان موزه مردم شناسی آذربایجان از آن استفاده میشود ،ازجمله آثار کهن شهرستان سراب هستند.

وب سایت های شهرستان

پایگاه اطلاع رسانی سراب نیوز

آموزش عالی

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد سراب
• دانشکده علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی سراب
• دانشگاه پیام نور سراب
• دانشکده علوم پزشکی سراب وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تبریز (دولتی)
• دانشکده فنی و حرفه‌ای پسران سراب
• دانشکده سما سراب

منابع

• آفتاب
• ایرنا
• پورتال شهرداری سراب
• استانداری آذربایجان شرقی
• درباره سراب
• صدای سراب

پیوند به بیرون

• سایت فرمانداری شهرستان سراب
• شهرداری سراب
• پایگاه اطلاع رسانی سراب نیوز