معکوس (انگلیسی: Inversion) در تئوری موسیقی به تغییر وضعیتِ فواصل نت‌ها، آکورد و ملودی اشاره می‌کند.

معکوس دیاتونیک از قطعه «کلاویه خوش آهنگ» اثر : باخ، در این مثال میزان اول از نت لا در «کلید فا» شروع شده و در میزان دوم در «کلید سل» از نت می شروع و در جهت معکوس ملودی اول ادامه می‌یابد.


فاصله‌ها ویرایش

کیفیت فاصله
معکوس
هم‌صدا اکتاو
دوم هفتم
سوم ششم
چهارم پنجم
کیفیت فاصله
معکوس
درست درست
ماژور مینور
افزوده کاسته

جابجایی دو نت موسیقی غیر هم‌نام را معکوس آن فاصله می‌نامند. مثلاً اگر نت «دو» در پایه و نت «می» در بالای آن قرار گرفته باشد «فاصلۀ سوم» تشکیل می‌شود و در صورتی که نتِ پایه «می» و نتِ «دو» بالای آن باشد، «فاصلۀ ششم» شکل می‌گیرد و این دو فاصله، معکوس یکدیگرند. در تئوری موسیقی در هر فاصلۀ بین دو نت، یک نام معکوس وجود دارد و کیفیت آن‌ها بدین شرح است :

  • هر فاصلۀ «درست»، معکوس آن هم «درست» است.
  • هر فاصلۀ «بزرگ» (ماژور) معکوس یک فاصلۀ «کوچک» (مینور) است.
  • هر فاصلۀ «افزوده» معکوسِ یک فاصلۀ «کاسته» است.

هر گاه یک نت در فاصلۀ اکتاو قرار گیرد، «فاصله مکمل» به دست می‌آید.

 
مثال : نت «سل» مکمل فاصلهٔ چهارم و پنجم درست در یک اکتاو است

نام‌گذاری معکوسِ فواصل عبارتند از:

  • فاصلۀ «یکم» معکوسِ فاصله «اکتاو» است. (۹=۸+۱)
  • فاصلۀ «دوم» معکوسِ فاصله «هفتم» است. (۹=۷+۲)
  • فاصلۀ «سوم» معکوسِ فاصله «ششم» است. (۹=۶+۳)
  • فاصلۀ «چهارم» معکوسِ فاصله «پنجم» است. (۹=۵+۴)
 

آکوردها ویرایش

معکوس در آکوردها، رابطۀ بین آن‌ها با بخش باس را تعیین می‌کند. یک آکورد در سه وضعیتِ: پایگی، معکوس اول و معکوس دوم قرار می‌گیرد. به همین ترتیب یک نت هم در سه وضعیت قرار گرفته و «نقش» آن در وضعیت تغییریافتۀ آکورد متفاوت است. مثال‌ها از نقشِ یک آکورد و یک نت در سه وضعیت مختلف :

 
آکورد دو ماژور در سه وضعیت : پایگی، معکوس اول و دوم.
 
نت «دو» در موقعیت سه آکورد. در این مثال نت دو ابتدا در نقش «پایه آکورد» (دو ماژور)، میزان دوم در نقش «سوم آکورد» (لا مینور) و در میزان سوم در نقش «پنجم آکورد» (فا ماژور) ظاهر می‌شود.

کنترپوان ویرایش

در کنترپوان معکوس، جابجایی دو ملودی که همزمان اجرا می‌شوند و با همان فاصله‌ها در بخش پایینی یا بالایی صدا، تکرار و جابجا می‌شوند. در این مثال دو ملودی به صورت کنترپوان حرکت می‌کنند و در تکرار، بخش بالا به پایین منتقل شده و در «کلید فا» اجرا می‌شود.

بخش دوم
بخش اول

ملودی ویرایش

معکوسِ ملودی عبارت است از یک ملودی داده شده که در تکرار، با رعایتِ دقیق فاصله‌ها ولی به صورت معکوس، وارونه و معکوس وارونه وارد می‌شود. در معکوسِ ملودی می‌توان از فاصلۀ هم‌صدا، سوم و یا بیشتر شروع کرد. به همین ترتیب در روشِ «موسیقی دوازده‌نغمه‌ای» نیز از یک سری ردیف داده شده به ترتیب در انواع معکوس‌ها استفاده می‌شود.

 
معکوس کروماتیک به بالا و پایین با رعایت دقیق فاصله‌های نیم پرده‌ای با نت بالایی درحرکت افقی. این معکوس‌ها با نت همصدا شروع و خاتمه می‌یابد.

منابع ویرایش