خانقین
خانَقین یا خانقی (به کُردی: خانه‌قین)[۳] از شهرهای پرجمعیت استان دیاله در اقلیم کردستان عراق در نزدیکی مرز ایران و با شهر های قصر شیرین و گیلانغرب در ایران هم مرز است و ارتباط جاده ای دارد . مردم خانقین کُرد هستند و به زبان کردی کلهری[۴] تکلم می‌کنند.[۱][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰] این شهر پیوندهای عمیقی از نظر فرهنگی و گویش با شهرهای استان کرمانشاه همچون کرمانشاه، قصر شیرین، سرپل ذهاب، گیلانغرب، اسلام‌آباد غرب و دالاهو و استان ایلام مانند ایوان، سرابله، آبدانان، دهلران، ملکشاهی، بدره و چوار دارد. بسیاری از مردم این شهرها دارای نسبت خویشاوندی با یکدیگر هستند.
خانقین
خانه‌قین دو خانگ (دوران ساسانی)[نیازمند منبع] (پیشین) | |
|---|---|
  خانقین | |
| مختصات: ۳۴°۲۰′ شمالی ۴۵°۲۳′ شرقی / ۳۴٫۳۳۳°شمالی ۴۵٫۳۸۳°شرقی | |
| استان | دیاله |
| شهرستان | خانقین |
| بلندی | ۱۸۱ متر (۵۹۴ پا) |
| جمعیت | ۶۰۸۰۰ |
| مذهب | سنی،[۱] شیعه،[۱] یارسان[۲] |
وجه تسمیه ویرایش
نام شهر خانقین در گویش مردم بومی خانَقی (خانه‌قی) گفته می‌شود.[۳] محمد محمدی ملایری بر این باور است که نام خانقین در فارسی میانه دوخانَگ (دوخانه) بوده که پس از اسلام به آن شکل عربی داده و به‌جای واژه فارسی دو، پسوند عربی ین را به آن افزودند.[۱۱]
پیشینه ویرایش
شهر خانقین در ۱۵۵ کیلومتری شمال شرقی بعقوبه، مرکز استان دیاله واقع شده‌است و در گذشته به راه خراسان معروف بود. خانقین در در دوران آشوری‌ها و اکدی‌ها راه بازرگانی دولت بوده و از آنجا به عنوان محلی برای استراحت بازرگانان ایرانی و هندی استفاده می‌شد که رهسپار آنجا می‌شدند.[۱۲] همچنین جاده ابریشم پس از گذر از کرمانشاه و قصرشیرین از این شهر نیز می‌گذشته‌است.
حمداله مستوفی در تاریخ ۷۴۰ ه۰ق خانقین را همراه با قصرشیرین و حلوان از بلاد عرب ذکر می‌کند شهر خانقین امروزه به عنوان یکی از مناطق مورد بحث و جدال میان دولت مرکزی عراق و دولت سرزمین کردستان عراق به‌شمار می‌آید و ادارات دولتی این شهر بعد از سقوط رژیم سابق عراق در سال ۲۰۰۳ توسط دولت اقلیم کردستان عراق اداره می‌شود.[۱۲]
در زمان صدام حسین و در پی سیاست عربی‌سازی او، شمار زیادی از مردم خانقین و روستاهای آن به جنوب عراق منتقل شدند و محله‌هایی عرب‌نشین از کوچیدگان عرب در خانقین درست شد. برای نمونه: محله «شعله» در ارکوازی، «۷ نیسان» در کاریز، الاشتراکیة در ملک‌شاه، «آبو عبیدة ابن الجراح» در عالی‌آبه، کویخا زوراب و «التآمیم» در توله‌فروش. در هر محله ۱۰۰ تا ۱۵۰ خانوار عرب مستقر شدند.[۱۳]
مراکز آموزش عالی ویرایش
در حال حاضر دو مرکز آموزش عالی در خانقین فعالیت می‌کند:
- دانشکدهٔ هنر (ادبیات)، وابسته به دانشگاه بغداد، ۲۰۰۴. وبسایت
- مؤسسهٔ آموزش تربیت بدنی خانقین، ۲۰۰۴. دربارۀ مؤسسه
پل الون ویرایش
پل الون در مرکز شهر خانقین و بر روی رودخانه الوند واقع است که از کوه‌های دالاهو در کرمانشاه سرچشمه گرفته و پس از گذر از سرپل ذهاب و قصرشیرین وارد استان دیاله در بخش کردنشین عراق می‌شود و نام رودخانه دیاله به خود می‌گیرد. ساسانیان در آن دوران به علت سیلاب‌های شدید این پل را که از ۲۴ پایه تشکیل شده‌است بنیاد کردند و تا دوران یاقوت حموی نیز این پل پابرجا بوده‌است. این پل در دوران ساسانی‌ها بدین شیوه کنونی نبوده، بلکه پهنای این پل ۱۵۰ متر و ارتفاع آن از سطح زمین ۶ متر بوده‌است.
بر پایهٔ منابع تاریخی برای نخستین بار پل اَلوَن ۱۶۰۰ سال پیش در شهر خانقین ساخته شد و بعد از تخریب آن بار دیگر در سال ۱۸۶۰ توسط خواهر محمدعلی میرزای دولتشاه، والی سابق کرمانشاه مرمت و بازسازی شد. وی در سال ۱۸۵۵ برای زیارت اماکن مقدس شیعیان در کربلا و نجف اشرف راهی خانقین شد، اما در آن سال با سیلاب سختی مواجه شده و تصمیم می‌گیرد هزینه سفر خود را به علاوهٔ هزینه‌ای بیشتر برای ساخت پلی در خانقین صرف کند. وی شماری معمار اصفهانی را با خود به خانقین آورد و با استفاده از چوب گردوی واردشده از کرمانشاه این پل ساخته شد.[۱۲]
منابع ویرایش
- ^ سایت http://www.khanaqin.com/ بایگانی‌شده در ۲۰۰۷-۱۰-۰۲ توسط Wayback Machine و نسخه‌های انگلیسی و عربی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ دانشنامه اسلام:خانقین
- ↑ سایر فرق> غلات (اهل حق)
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ کریم احمد، فاضل (ماموستا جعفر). ۲۰۱۷. تاریخ خانقی، سلیمانیه: بنیاد فرهنگی جمال عرفان. خطای یادکرد: برچسب
<ref>نامعتبر؛ نام «جعفر ۱» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ Ismaïl Kamandâr, Fattah (۲۰۰۰)، Les dialectes Kurdes méridionaux، Acta Iranica، ص. ۲۲-۴۰، شابک ۹۰۴۲۹۰۹۱۸۸
- ↑ «https://web.archive.org/web/20200317100540/http://bot.gov.krd/farsi/garmian-administration/khaniqin». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مارس ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۷ مارس ۲۰۲۱. پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک) - ↑ «http://www.shiitestudies.com/article_19301.html». پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک) - ↑ «https://rch.ac.ir/article/Details?id=11157». پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک) - ↑ «https://lastsecond.ir/reviews/39143-خانقین». پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک) - ↑ «https://rch.ac.ir/article/Details/8379». پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک) - ↑ «https://www.alaedin.travel/travelguide/iraq/khanaqin». https://www.alaedin.travel/travelguide/iraq/khanaqin. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک); پیوند خارجی در|title=وجود دارد (کمک) - ↑ محمدی ملایری، محمد: فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد دوم: دل ایرانشهر، تهران، انتشارات توس ۱۳۷۵.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ پل الون هدیه یک دختر قاجاری به شهر خانقین. در: آکانیوز[پیوند مرده]. بازدید: سپتامبر ۲۰۰۹.
- ↑ وبگاه خانقین (به کردی سورانی). بازدید: سپتامبر ۲۰۰۹.