خـراســان، سـرزمـیـن خـورشـیـد

خراسان منطقه‌ای جغرافیایی و تاریخی است که اکنون با شمال شرق ایران، شمال افغانستان، و جنوب ترکمنستان منطبق است. کرانهٔ شمالی قلمرو تاریخی خراسان در امتداد خطی است که دریای خزر را به آمودریا وصل می‌کند و کرانهٔ جنوبی آن در امتداد خط متصل‌کنندهٔ دشت کویر به کو‌ه‌های مرکزی افغانستان. در مفهوم گسترده‌تر، جغرافی‌دانان عرب خراسان را هم‌مرز هند دانسته‌اند. تاریخ منطقه به زمان‌های باستان از جمله هخامنشیان و اشکانیان باز می‌گردد ولی نام خراسان اولین بار در زمان ساسانیان به کار رفت. ساسانیان قلمرو خود را به چهار بخش (کوست) تقسیم کرده بودند که بخش شرقی آن خراسان بود. خراسان در دورهٔ ساسانیان و دورهٔ اسلامی، به چهار بخش (ربع) تقسیم و هر ربع به نام شهر بزرگ آن نامیده می‌شد. این چهار ربع عبارت بودند از: ربع نیشابور، ربع مرو، ربع هرات، و ربع بلخ. ابتدا کرسی خراسان مرو و بلخ بود، ولی در زمان طاهریان به نیشابور منتقل شد. خراسان در زمان طاهریان، صفاریان، و سامانیان تقریباً مستقل بود، و بخشی از سرزمین‌های غزنویان، سلجوقیان، و خوارزمشاهیان را تشکیل می‌داد. چنگیز خان و تیمور لنگ به خراسان هجوم آوردند. صفویان سر خراسان با ازبک‌ها جنگ‌ها کردند. خراسان از ۱۱۳۵ تا ۱۱۴۲ هجری به دست افغان‌ها افتاد، اما نادرشاه آنان را بیرون راند و مشهد را پایتخت ایران قرار داد. استان خراسان در ۱۳۸۳ شمسی به سه استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند، خراسان رضوی به مرکزیت مشهد، و خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد تقسیم شد. در لغت‌نامهٔ دهخدا واژه خراسان به معنی مشرق در مقابل مغرب آمده است. واژۀ خراسان ۳ جزء دارد: خُر یا خور، آس، و ان. اولی یعنی «خورشید»، دومی از مصدر «آسیدن» به معنی «آمدن، رسیدن»، و سومی پسوند صفت‌فاعلی‌ساز است. این سه جزء روی هم یعنی «جایگاه برآمدن خورشید» که ابیات زیر در داستان ویس و رامین از فخرالدین اسعد گرگانی نیز مؤید آن است:

زبان پهلوی هر کو شناسدخراسان آن بود کز وی خور آسد
خور آسد پهلوی باشد خور آیدعراق و پارس را خور زو برآید
خوراسان را بود معنی خورآیانکجا از وی خور آید سوی ایران
نمایش برگزیده‌های تازه

نوشتار برگزیده

نقشهٔ شهرستان‌های استان خراسان شمالی
استان خراسان شمالی در حال حاضر ۸ شهرستان دارد. شهرستان بجنورد تنها شهرستان در این استان است که نامش در دومین قانون تقسیمات کشوری ایران در آبان ۱۳۱۶ ذیل استان شمال شرق به میان آمد. دو ماه بعد که قانون اصلاح شد، این شهرستان یکی از هفت شهرستان تشکیل‌دهندهٔ استان نهم بود. شهرستان اسفراین در ۱۳۳۹ با انتزاع بخش‌هایی از شهرستان‌های سبزوار (اکنون در استان خراسان رضوی) و بجنورد ایجاد شد. همان سال شهرستان شیروان از شهرستان قوچان (اکنون در خراسان رضوی) منتزع شد. شهرستان جاجرم در ۱۳۷۶ و شهرستان مانه و سملقان در ۱۳۷۹ ایجاد شدند. ایجاد شهرستان فاروج همزمان با تقسیم استان خراسان در ۱۳۸۳ صورت گرفت. شهرستان قوچان که مصر بود در استان خراسان رضوی بماند، دو تکه شد و بخش فاروج آن پس از ارتقا به شهرستان در استان خراسان شمالی قرار گرفت. وضعیت استثنایی حوزهٔ انتخابیهٔ قوچان و فاروج که تنها حوزهٔ انتخابیهٔ مشترک بین دو استان در کل ایران است مولود همین دوپارگی است. از آن زمان تاکنون تلاش‌های فراوانی برای الحاق شهرستان‌های قوچان و درگز از خراسان رضوی به خراسان شمالی صورت گرفته‌است. دو شهرستان گرمه و راز و جرگلان در استان خراسان شمالی متولد شدند. هر شهرستان ۱ تا ۳ بخش و هر بخش ۱ تا ۵ دهستان دارد. در مجموع استان خراسان شمالی ۱۹ بخش، ۴۵ دهستان، و ۲۴ شهر دارد. شهرستان‌های شیروان و مانه و سملقان هر کدام با ۴ شهر، بیشترین نقاط شهری در استان را دارند. بجنورد پرجمعیت‌ترین و متراکم‌ترین شهرستان استان است و ۳۸ درصد جمعیت استان را در خود جای داده‌است. از آن طرف گرمه کم‌جمعیت‌ترین و جاجرم کم‌تراکم‌ترین شهرستان‌های استان هستند. مانه و سملقان با مساحت ۶٬۰۵۳ کیلومتر مربع پهناورترین شهرستان استان است و فاروج با ۱٬۶۱۵ کیلومتر مربع کوچک‌ترین. میانگین مساحت شهرستان در این استان ۳٬۵۵۴ کیلومتر مربع است و میانگین جمعیت ۱۰۷٬۸۸۷ نفر.

نگارهٔ برگزیده

برگ یک کتاب
برگ یک کتاب
فرشته به سبک نقاشی ایرانی و رباعی از ابوسعید ابوالخیر متعلق ۱۵۵۵ میلادی در برگ یک کتاب. متن رباعی:
ایزد که جهان به قبضه قدرت اوستدادست ترا دو چیز کان هر دو نکوست
هم سیرت آنکه دوست داری کس راهم صورت آنکه کس ترا دارد دوست

زندگی‌نامهٔ برگزیده

عطاران در سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر، ۱۳۹۶
رضا عطاران (زادهٔ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۴۷) بازیگر، کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس ایرانی است. او در رشتهٔ اقتصاد دیپلم خود را دریافت کرد و برای ادامهٔ تحصیل به دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران رفت. با این حال پس از مدتی تحصیل را رها کرد و به سینما روی آورد. آغاز فعالیت عطاران به‌عنوان بازیگر در تئاتر حسن حامد در دههٔ ۱۳۶۰ صورت گرفت و این همکاری تا سال ۱۳۷۱ ادامه داشت. اولین حضور عطاران در تلویزیون در مجموعه بیداران در سال ۱۳۶۹ به کارگردانی اصغر عبداللهی آغاز شد، اما پیشرفت بازیگری او به همکاری با مهران مدیری در دو مجموعه پرواز ۵۷ و ساعت خوش مربوط می‌شود. عطاران نخستین کارگردانی خود را در برنامهٔ سیب خنده که برای گروه سنی کودک و نوجوان ساخته بود تجربه کرد. وی همچنین اولین حضور خود در سینما را در سال ۱۳۷۶ و در فیلم کلید ازدواج تجربه کرد. او چند سال بعد در کلاه‌قرمزی و سروناز حضور پیدا کرد و در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ در دو سریال خانه به‌دوش و متهم گریخت کارگردانی و بازیگری را تجربه کرد. در سال ۱۳۸۶ با بازی در فیلم خروس جنگی، مورد توجه قرار گرفت. سپس در سال ۱۳۸۸ در فیلم نیش زنبور بازی کرد. این فیلم در مجموع ۱ میلیارد و ۷۵۰ میلیون تومان فروش داشت. او در سال ۱۳۸۹ در ورود آقایان ممنوع و اسب حیوان نجیبی است به ایفای نقش پرداخت و به‌واسطه بازی در این دو فیلم تندیس لبخند زرین و دیپلم افتخار بهترین بازیگر مرد مراسم اختتامیهٔ دومین جشن لبخند آفتاب را به دست آورد. کارگردانی و بازیگری عطاران در فیلم خوابم می‌آد در سال ۱۳۹۰ موجب شد او برندهٔ سیمرغ بلورین بهترین کارگردان بخش نگاه نو شود. در همان سال او در بی‌خود و بی‌جهت نیز بازی و دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول مرد را از انجمن منتقدان سینما دریافت کرد. او همچنین در فیلم دهلیز نیز به ایفای نقش پرداخت و نامزد جایزهٔ سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد.

آیا می‌دانستید؟

رده‌ها

گفتاورد منتخب

به نرسی چنین گفت یک روز شاهکز ایدر برو با نگین و کلاه
خراسان ترا دادم آباد کندل زیردستان به ما شاد کن
نگر تا نباشی به جز دادگرمیاویز چنگ اندرین رهگذر
          —فردوسی

مطالب باکیفیت

مقالات برگزیده

زمین‌لرزه ۱۳۷۶ قائنمشهدفردوسیطاهر بن حسینطاهر بن عبداللهطلحه بن طاهرعبدالله بن طاهرجنگ امین و مأمونرضا عطارانحوزه انتخابیه سبزوارعلی بن موسی الرضا

مقالات خوب

حسین واعظ کاشفیدقیقیآذر برزین‌مهرآرامگاه فردوسیحرم امام رضاکمال‌الدین بهزادشورای اسلامی شهر سبزواربزرگمهرولایتعهدی علی بن موسی الرضارباعیات خیامروضة الشهداجنگ اول هراتدریا دادورنادرشاهابن یمینمحمدتقی مسعودیه

فهرست‌های برگزیده

فهرست آثار ملی شهرستان سبزوارفهرست شهرستان‌های استان خراسان رضویفهرست شهرستان‌های استان خراسان شمالیفهرست شهرستان‌های استان خراسان جنوبیفهرست امیران طاهری • فهرست اهالی سبزوار • فهرست آثار ملی شهرستان کاشمرفهرست آثار ملی شهرستان مشهد

کمک و همکاری

موضوعات

شهرستان‌ها

خراسان جنوبی: بشرویهبیرجندخوسفدرمیانزیرکوهسرایانسربیشهطبسفردوسقائناتنهبندان
خراسان رضوی: باخرزبجستانبردسکنبینالودتایبادتربت جامتربت حیدریهجغتایجوینچنارانخلیل‌آبادخوافخوشابداورزندرگزرشتخوارزاوهزبرخانسبزوارسرخسششتمدصالح‌آبادفریمانفیروزهقوچانکاشمرکلاتکوهسرخگلبهارگنابادمشهدمه‌ولاتنیشابور
خراسان شمالی: اسفراینبجنوردجاجرمراز و جرگلانشیروانفاروجگرمهمانه و سملقان

شهرها

خراسان جنوبی: آبیزآرین‌شهرآیسکارسکاسدیهاسفدناسلامیهآیسکباغستانبشرویهبیرجندحاجی‌آبادخضری دشت بیاضخوسفدرحزهانسرایانسربیشهسه‌قلعهشوسفطبسطبس مسیناعشق‌آبادفردوسقائنقهستانگزیکمحمدشهرمودنهبنداننیمبلوک
خراسان رضوی: احمدآباد صولتانابدباجگیرانباخرزباربایگبجستانبردسکنبیدختتایبادتربت جامتربت حیدریهجغتایجنگلچاپشلوچخماقچکنهچنارانحکم‌آبادخروخلیل‌آبادخوافداورزندرگزدرروددولت‌آبادرباط سنگرشتخواررضویهرودآبروشناوندریوادهریوشسبزوارسرخسسفیدسنگسلامیسلطان‌آبادسمیع‌آبادسنگانشادمهرشاندیزششتمدشهرآبادشهرزوصالح‌آبادطرقبهعشق‌آبادفرهادگردفریمانفیروزهفیض‌آبادقاسم‌آبادقدمگاهقلعه‌نو علیاقلندرآبادقوچانکاخککاریزکاشمرکدکنکلاتکندرگلبهارگلمکانگنابادلطف‌آبادمزداوندمشکانمشهدمشهد ریزهملک‌آبادنشتیفاننصرآبادنقابنوخنداننوده انقلابنیشابورنیل‌شهرهمت‌آبادیونسی
خراسان شمالی: آشخانهآوااسفراینایوربجنوردپیش‌قلعهتیتکانلوجاجرمچناران‌شهرحصار گرم‌خاندرقراززیارتسنخواستشوقانشیروانصفی‌آبادغلامانفاروجقاضیقوشخانهگرمهلوجلییکه‌سعود

سیاستمداران

استانداران: حمید ملانوری شمسیمحمدصادق معتمدیانمحمدعلی شجاعی
نمایندگان خبرگان: سید ابراهیم رئیسیغلامرضا فیاضیسید احمد حسینی خراسانیسید مجتبی حسینیحسن عالمیمحمدهادی عبدخداییسید احمد علم‌الهدی
نمایندگان مجلس: سلمان اسحاقیحسین خسروی اسفرازمصطفی نخعیمجید نصیراییعلی آذریاکبر احمدپوراحسان ارکانیهاجر چنارانیمحمدحسین حسین‌زاده بحرینیفاطمه رحمانیجلیل رحیمی جهان‌آبادیحسن رزمیان مقدممحسن زنگنهمحمد صفایی دلوئیحسین عباس‌زاده امامیعلی‌اصغر عنابستانیسید احسان قاضی‌زاده هاشمیسید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمیجواد کریمی قدوسیبهروز محبی نجم‌آبادیجواد نیک‌بینسید محمد پاک‌مهرعلی جدیامان‌الله حسین‌پورمحمد وحیدی

درگاه‌های وابسته

در دیگر ویکی‌پروژه‌های ویکی‌مدیا

پاکسازی