ویکی‌پدیا

تئوری توطئه

نظراتی که رویداد یا موضوعی را نتیجهٔ نقشهٔ مخفیانهٔ گروهی دسیسه‌گر می‌دانند
برای دیگر کاربردها، تئوری توطئه (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تئوری توطئه یا نظریهٔ توطئه، اصطلاحی است که در ابتدا، وصفی برای هر ادعای توطئه بود. با این وجود، امروزه، تئوری توطئه فقط در این معنا به کار می‌رود: تئوری‌ای که رویدادی کنونی یا تاریخی را نتیجهٔ نقشهٔ مخفیانهٔ گروهی دسیسه‌گر می‌داند.[۱]

چشم مشیت یا جهان‌بین، بر روی یک دلاری آمریکا، تاکنون توسط برخی به عنوان شاهدی از تئوری‌های توطئه مربوط به بنیان‌گذاران ایالات متحدهٔ آمریکا عنوان می‌گردد.

در تعریفی دیگر، تئوری توطئه عبارت‌است از نداشتن اعتقاد یا باور نکردن شکل ظاهری و رسمی رویدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی.[۲]

تئوری توطئه در شکل حاد آن بیان‌گر این است که تمامی بدبختی‌های عالم در پی اعمال گروهی از افراد پرنفوذ و معمولاً پنهان است. در بیان این مفهوم گفته می‌شود گروه‌های کوچک و تیزهوشی دارای امکانات سیاسی، مالی، نظامی، روانی و علمی در پس تمام حوادث خوب و بد این جهان هستند. از دید صاحب‌نظران، این گروه‌ها برنامه‌های خود را به گونه‌ای جلو می‌برند که افکار عمومی جامعه درگیر مسائل دیگری باشد تا افراد توانایی تمرکز و اندیشه بر علل و دلایلی که نشان‌دهندهٔ وجود انواع برنامهٔ پیش‌برندهٔ جوامع به سوی اهداف گروه‌های تشکیل‌دهندهٔ این تئوری است را نداشته باشند.[۳]

در مقابل، پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که با توجه به بی‌بنیاد بودن بسیاری از مواردی که مطرح می‌شود، اعتقاد به تئوری‌های توطئه برآمده از ویژگی روانی و شخصیتی افراد است.[۴][۵][۶][۷] در واقع، از آنجایی که سلسلهٔ علت و معلولی وقایع در عالم واقعیت بسیار پیچیده و شناخت مطلق آن برای انسان غیرممکن است، ذهن افرادی که به اطلاعات علمی دسترسی ندارند، با فرضِ یک علتِ خارجی، به شکل سنتی فراماسونری‌ها یا دیگر گروه‌ها، می‌تواند در یک ساده‌سازی روان‌شناختی یک پاسخ قطعی پیدا کند و به این حس برسد که علتِ واقعی و علمی یک رویداد را فهمیده و توجیه کرده‌است.[۸][۶] در این روند، استفاده و تفسیر از نشانه‌ها، با معیارهای کاملاً مبهم، نقش باورپذیری تئوری‌های توطئه را برای عوام بازی می‌کند.[۹][۱۰][۱۱]

پژوهش‌ها همچنین نشان می‌دهد که اعتقاد به تئوری‌های توطئه می‌توانند از نظر روانی آسیب‌رسان باشند.[۱۲][۱۳] و با خودشیفتگی، پارانویا، فرافکنی، ماکیاولیسم (روان‌شناسی) و اختلال شخصیت اسکیزوتایپال ارتباط زیادی دارد.[۱۴][۱۵][۷][۱۶]

از لحاظ تاریخی، تئوری‌های توطئه ارتباط نزدیکی با تعصب، پروپاگاندا، ساحره‌کشی، جنگ‌ها و نسل‌کشی دارند.[۱۷][۱۸][۱۹] آن‌ها اغلب توسط عاملان حملات تروریستی به شدت باور می‌شوند و توسط تیموتی مک وی و آندرس برویک، و همچنین توسط دولت‌هایی مانند آلمان نازی، اتحاد جماهیر شوروی،[۱۷] و ترکیه به عنوان توجیه استفاده می‌شدند.[۲۰] انکار ایدز توسط دولت آفریقای جنوبی، با انگیزهٔ تئوری‌های توطئه، باعث مرگ حدود ۳۳۰۰۰۰ نفر بر اثر ایدز شد،[۲۱][۲۲][۲۳] کیوانان و انکار نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ ایالات متحده منجر به حمله به کنگره در سال ۲۰۲۱شد،[۲۴][۲۵][۲۶] باور به تئوری‌های توطئه در مورد غذاهای اصلاح‌شدهٔ ژنتیکی باعث شد که دولت زامبیا کمک‌های غذایی را در طول قحطی رد کند،[۱۸] در زمانی که سه میلیون نفر در این کشور از گرسنگی رنج می‌بردند. تئوری‌های توطئه همچنین مانع مهمی برای بهبود سلامت عمومی هستند،[۱۸][۲۷] تشویق به مخالفت با واکسیناسیون و افزودن فلوراید به آب آشامیدنی که با شیوع بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن مرتبط هستند.[۱۸][۲۱][۲۷][۲۸] سایر اثرات تئوری‌های توطئه شامل کاهش اعتماد به روش علمی،[۱۸][۲۹] رادیکال شدن و تقویت ایدئولوژیک گروه‌های افراطی،[۱۷] و پیامدهای منفی برای اقتصاد است.[۱۷]

فهرست تئوری‌های توطئه

ویرایش
مقالهٔ اصلی: فهرست تئوری‌های توطئه

تفسیر روان‌شناختی

ویرایش

توسل به فرضیهٔ توطئه ارتباط زیادی به عامل روانی و عامل فرافکنی دارد. معمولاً کارشناسان ویژه و متخصص با کنجکاوی و ریزبینی و با کندوکاو همه‌جانبهٔ یک رویداد پس از دریافت اطلاعات و دانستنی‌های کافی و مستندات محکم و انجام آزمایش‌های لازم به تفسیر رویدادها از این منظر می‌روند ولی اکثریت دیگری وجود دارند به‌ویژه در جهان سوم که بلافاصله پس از هر رویدادی برای علت آن جوابی فوری دارند که ممکن است، بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده، از عوامل زیر سرچشمه گیرد:[۴][۵][۶][۷][۱۶]

  1. خودشیفتگی: در این صورت افراد برای راضی کردن خود متوسل به فرافکنی می‌شوند و علت یک رویداد را به موضوعی یا فاعلی خیالی یا غیرواقعی منصوب می‌کنند. تحقیقات روان‌شناسان نشان می‌دهد که این افراد نیازی ذاتی به منحصر به فرد بودن دارند که از خودشیفتگی درونی آن‌ها ناشی می‌شود و این‌گونه به‌نظر می‌رسد که فرد حس می‌کند به اطلاعاتی کمیاب و توضیحاتی متفاوت و «سرّی» دربارهٔ رویدادهای خاص جهان دست پیدا کرده‌است.[۶][۷]
  2. کم‌اطلاعی، ناآگاهی، کم‌حوصلگی[۶]
  3. فرافکنی: برای سرگرمی یا اهدافی دیگر یا منحرف کردن اذهان از یک واقعیت به موضوعات و فاعل و عامل غیرواقعی یا ممکن است صرفاً به دلیل عدم علاقه‌مندی به درک کنه و عمق وقایع برای پاسخ به علت هر رویدادی به تئوری توطئه پناه می‌برند.[۶]
  4. ایجاد حس رضایت درونی از این‌که دچار این تصور می‌شوند که واقعیت‌ها را می‌دانند.[۷]
  5. نظریه‌های توطئه به افراد کمک می‌کند تا برای تشویش‌های خود توضیح یا توجیهی پیدا کنند.[۷]
  6. در عین حال عوامل پشت پرده‌ای نیز هستند که با مطالعه و دقت کافی به تئوری توطئه متمسک می‌شوند که عموماً ممکن است انگیزهٔ ایدئولوژیک و انگیزه‌های قومی، قبیله‌ای و سیاسی داشته باشند؛ و با پیش‌داوری به قضاوت بپردازند.

تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که تمایل به اعتقاد به تئوری‌های توطئه به شکل قابل توجهی با خودشیفتگی، پارانویا، فرافکنی، ماکیاولیسم (روان‌شناسی) و اختلال شخصیت اسکیزوتایپال همراه است.[۱۴][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۱۶]

بعضی از افراد علاقه‌مند به پیش‌داوری بر اساس اعتقادات مذهبی به این‌گونه تحلیل‌ها روی می‌آورند؛ بنابراین افراد با انگیزه‌هایی متفاوت به تئوری توطئه متوسل می‌شوند. در قدیم مردم علت هر رویداد ناگواری را به اهریمن و شیطان منسوب می‌کردند. این گروه مانند جبرگرایان، ریشه‌یابی علت و معلولی رویدادها را امری بی‌فایده می‌بینند؛ لذا با توسل به تفسیر رویدادها از منظر توهم توطئه هیچ نیازی به بررسی ابعاد و زوایای رنگارنگ موضوع نمی‌بینند و مراجعه به کتاب‌ها و مقاله‌ها و تئوری‌های سیاسی و تجزیه‌وتحلیل تاریخی و زنجیره‌ای حوادث برایشان بی‌معنی است. برخی از افراد معتقد هستند هیچ اتفاق سیاسی، مالی و اقتصادی در این دنیا بدون دلیل پشت‌پرده اتفاق نمی‌افتد بلکه همواره افرادی در پس پرده‌های این‌گونه رخدادها هستند که این‌گونه مسائل را هدایت می‌کنند.[۶][۸]

به تئوری‌های توطئه اغلب با دیدی شکاک نگاه می‌شود؛ زیرا اغلب این تئوری‌ها مدرک کافی یا معتبری برای اثبات شدن ندارند. البته در مواردی ارائهٔ بعضی از مدل‌های تئوری توطئه که با ادلهٔ ضعیف بیان می‌شوند را می‌توان به همان مجامع و گروه‌های مخفی نسبت داد که با ارائهٔ چنین مطالبی بدون ادلهٔ کافی سعی در بی‌پایه نشان‌دادن اصل قضیه دارند. در واقع توطئه‌گر خود با ارائهٔ یک تئوری ضعیف و غیرقابل‌دفاع از واقعیت ماجرا سعی در پوشاندن نیات خود دارد و این هم از پیچیدگی‌های دنیای رسانه و اطلاعات است.

نمونه‌هایی برای تئوری توطئه

ویرایش
مقالهٔ اصلی: نظریه‌های توطئه در ایران

پدیدهٔ اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم

ویرایش

ریشه‌یابی و تعریف

ویرایش

فرهنگ انگلیسی آکسفورد نظریهٔ توطئه را چنین تعریف می‌کند: نظریه‌ای که رخداد وقایع و پدیده‌ها را حاصل دسیسهٔ احزاب علاقه‌مند به آن می‌داند. عقیده‌ای که برخی عاملان نهانی و با نفوذ با انگیزهٔ سیاسی و دارای مقاصد سرکوبگر در اتفاقاتی که توضیحی برایشان نیست نقش دارند. اولین مثال مذکور در این مورد مقالهٔ "بازنگری تاریخ آمریکاً در سال ۱۹۰۹ است. اگرچه که این واژه در روزنامه‌های آوریل سال ۱۸۷۰ نیز به‌کار رفته‌است. واژهٔ "conspiracy به معنای توطئه" از واژهٔ لاتین "con" به معنای "باهم بودن" و واژهٔ "spirare" به معنای "نفس کشیدن" گرفته شده‌است.[۴۶][۴۷]

رابرت بلاکیویچ مثال‌های دیگری از این عبارت را در اوایل قرن نوزدهم خاطرنشان می‌کند و متذکر می‌شود که کاربرد آن همیشه زیانبار بوده‌است. نظر لنس دهاون اسمیت این است که این عبارت از سال ۱۹۶۴ وارد زبان در ایالات متحده شده و سالی که در آن وارن کامیشن دست یافته‌هایش را به همراه پنج داستان با استفادهٔ عبارت مذکور که در نیویورک تایمز به چاپ رسید به اشتراک گذاشت.[۴۸]

نظریهٔ توطئه تنها یک "خیانت" نیست. بارکون در نوشته‌های خود می‌گوید که توطئه‌ها نقشه‌های پنهانی و دسیسه‌آمیزی هستند که توسط دو یا چند نفر تهیه می‌شوند. نظریهٔ توطئه به عبارت دیگر " یک ساختار هوشمندانه " است و یک " الگوی تحمیل شده بر جهان به منظور نظم بخشیدن به وقایع". با این تعبیر " بعضی از گروه‌های کوچک و سری " به دستکاری کردن وقایع پرداخته‌اند. نظریهٔ توطئه می‌تواند محلی یا بین‌المللی باشد و تمرکزش می‌تواند روی یک واقعه باشد یا چندین وقایع در کل کشورها و نواحی و برهه‌های تاریخی را دربرگیرد. پیروان نظریهٔ توطئه خودشان را در دسترسی به دانش و تفکر خاصی که آن‌ها را از جماعت جدا می‌کند، محق می‌دانند و خود را در زمرهٔ مقامات می‌بینند.

مثال‌ها

ویرایش

نظریهٔ توطئه هر موضوعی می‌تواند داشته‌باشد اما یک سری موضوعات خاص جذابیت بیشتری نسبت به بقیه دارند. موضوعات مورد علاقه شامل مرگ مشاهیر، عملکرد دولت‌ها، فناوری جدید، تروریسم و سؤالاتی دربارهٔ موجودات فضایی هستند که معروف‌ترین، طولانی‌ترین و بارزترین آن‌ها مربوط به ترور جان اف. کندی در سال ۱۹۶۹، فرود آپولو در ماه و حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر است.

جستارهای وابسته

ویرایش

منابع

ویرایش
  1. ↑ "Definition of CONSPIRACY THEORY". www.merriam-webster.com (به انگلیسی). 2023-10-12. Retrieved 2023-10-16.
  2. ↑ توهم توطئه. گفتگو با صادق زیباکلام توسط اردلان عطاپور. انتشارات جستجو، بهار ۱۳۷۸، تهران
  3. ↑ «تئوری توطئه چیست؟». وبگاه اصالت. ۱۹ شهریور ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۹ شهریور ۱۳۸۷.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «Understanding the Psychology of Conspiracy Theories: Part 1». Psychology Today (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۴.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «Understanding the Psychology of Conspiracy Theories: Part 2». Psychology Today (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۴.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ ۶٫۶ «۱۱ سپتامبر از نگاه توطئه و نقش رسانه». همشهری آنلاین. ۲۰۰۶-۱۰-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۶.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ هوگنبوم، ملیسا (۲۰۱۸-۰۳-۰۲). «چرا تئوری توطئه جذاب است؟». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۴.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «The psychology of conspiracy theory | Counterpoint» (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹.
  9. ↑ Semiotic Approaches to Conspiracy Theories in The Routledge Handbook of Applied Epistemology ed. David Coady and James Chase. 2018, pp.43-55.
  10. ↑ Thellefsen, T. , & Sørensen, B. (Eds.). (2017). Umberto Eco in His Own Words. Berlin, Boston: De Gruyter Mouton. p.229.
  11. ↑ Eco, Umberto 1990. Interpretation and Overinterpretation. Cambridge: World, History, Texts Tanner Lectures. pp.163-166.
  12. ↑ Freeman, Daniel; Bentall, Richard P. (29 March 2017). "The concomitants of conspiracy concerns". Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology (به انگلیسی). 52 (5): 595–604. doi:10.1007/s00127-017-1354-4. ISSN 0933-7954. PMC 5423964. PMID 28352955.
  13. ↑ Barron, David; Morgan, Kevin; Towell, Tony; Altemeyer, Boris; Swami, Viren (2014-11-01). "Associations between schizotypy and belief in conspiracist ideation". Personality and Individual Differences. 70: 156–159. doi:10.1016/j.paid.2014.06.040. ISSN 0191-8869.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Barron, David; Furnham, Adrian; Weis, Laura; Morgan, Kevin D.; Towell, Tony; Swami, Viren (January 2018). "The relationship between schizotypal facets and conspiracist beliefs via cognitive processes". Psychiatry Research. 259: 15–20. doi:10.1016/j.psychres.2017.10.001. ISSN 1872-7123. PMID 29024855.
  15. ↑ Douglas, Karen M.; Sutton, Robbie M. (12 April 2011). "Does it take one to know one? Endorsement of conspiracy theories is influenced by personal willingness to conspire" (PDF). British Journal of Social Psychology. 10 (3): 544–552. doi:10.1111/j.2044-8309.2010.02018.x. PMID 21486312.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ «"Belief in conspiracy theories: The predictive role of schizotypy, Machiavellianism, and primary psychopathy"».
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ ۱۷٫۳ Douglas, Karen M.; Uscinski, Joseph E.; Sutton, Robbie M.; Cichocka, Aleksandra; Nefes, Turkay; Ang, Chee Siang; Deravi, Farzin (2019). "Understanding Conspiracy Theories". Political Psychology. 40 (S1): 3–35. doi:10.1111/pops.12568. ISSN 0162-895X.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ ۱۸٫۳ ۱۸٫۴ Goertzel, Ted (2010). "Conspiracy theories in science". EMBO Reports. 11 (7): 493–499. doi:10.1038/embor.2010.84. ISSN 1469-221X. PMC 2897118. PMID 20539311.
  19. ↑ Frankfurter, David (2021-02-01). "Religion in the Mirror of the Other: The Discursive Value of Cult-Atrocity Stories in Mediterranean Antiquity". History of Religions (به انگلیسی). 60 (3): 188–208. doi:10.1086/711943. ISSN 0018-2710.
  20. ↑ Göknar, Erdağ (2019). "Conspiracy Theory in Turkey: Politics and Protest in the Age of "Post-Truth" by Julian de Medeiros (review)". The Middle East Journal (به انگلیسی). 73 (2): 336–337. ISSN 1940-3461.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ Thresher-Andrews, Christopher (2013). "An introduction into the world of conspiracy" (PDF). PsyPAG Quarterly. 88: 5–8.
  22. ↑ Simelela, Nono; Venter, W. D. Francois; Pillay, Yogan; Barron, Peter (2015). "A Political and Social History of HIV in South Africa". Current HIV/AIDS Reports. 12 (2): 256–261. doi:10.1007/s11904-015-0259-7. ISSN 1548-3568. PMID 25929959.
  23. ↑ Burton, Rosie; Giddy, Janet; Stinson, Kathryn (2015). "Prevention of mother-to-child transmission in South Africa: an ever-changing landscape". Obstetric Medicine. 8 (1): 5–12. doi:10.1177/1753495X15570994. ISSN 1753-495X. PMC 4934997. PMID 27512452.
  24. ↑ Tollefson, Jeff (4 February 2021). "Tracking QAnon: how Trump turned conspiracy-theory research upside down" (PDF). Nature. Vol. 590. Nature Research. pp. 192–193. doi:10.1038/d41586-021-00257-y. ISSN 1476-4687. LCCN 12037118. PMID 33542489. S2CID 231818589. Archived (PDF) from the original on 27 April 2021. Retrieved 7 October 2021.
  25. ↑ Crossley, James (September 2021). "The Apocalypse and Political Discourse in an Age of COVID". Journal for the Study of the New Testament. SAGE Publications. 44 (1): 93–111. doi:10.1177/0142064X211025464. ISSN 1745-5294.
  26. ↑ "QAnon Capitol Siege Trump". The Washington Post. Retrieved 22 February 2021.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ Glick, Michael; Booth, H. Austin (2014). "Conspiracy ideation". The Journal of the American Dental Association. 145 (8): 798–799. doi:10.1016/S0002-8177(14)60181-1. ISSN 0002-8177. PMID 25082925.
  28. ↑ Prematunge, Chatura; Corace, Kimberly; McCarthy, Anne; Nair, Rama C.; Pugsley, Renee; Garber, Gary (2012-07-06). "Factors influencing pandemic influenza vaccination of healthcare workers--a systematic review". Vaccine. 30 (32): 4733–4743. doi:10.1016/j.vaccine.2012.05.018. ISSN 1873-2518. PMID 22643216.
  29. ↑ Douglas, Karen M.; Sutton, Robbie M.; Cichocka, Aleksandra (1 December 2017). "The Psychology of Conspiracy Theories". Current Directions in Psychological Science (به انگلیسی). 26 (6): 538–542. doi:10.1177/0963721417718261. ISSN 0963-7214. PMC 5724570. PMID 29276345.
  30. ↑ Darwin, Hannah; Neave, Nick; Holmes, Joni (2011-06-01). "Belief in conspiracy theories. The role of paranormal belief, paranoid ideation and schizotypy". Personality and Individual Differences (به انگلیسی). 50 (8): 1289–1293. doi:10.1016/j.paid.2011.02.027. ISSN 0191-8869.
  31. ↑ Barron, David; Morgan, Kevin; Towell, Tony; Altemeyer, Boris; Swami, Viren (2014-11-01). "Associations between schizotypy and belief in conspiracist ideation". Personality and Individual Differences (به انگلیسی). 70: 156–159. doi:10.1016/j.paid.2014.06.040. ISSN 0191-8869.
  32. ↑ D, Barron; A, Furnham; L, Weis; Kd, Morgan; T, Towell; V, Swami (January 2018). "The Relationship Between Schizotypal Facets and Conspiracist Beliefs via Cognitive Processes" (به انگلیسی). PMID 29024855. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  33. ↑ Dagnall, Neil; Drinkwater, Kenneth; Parker, Andrew; Denovan, Andrew; Parton, Megan (2015). "Conspiracy theory and cognitive style: a worldview". Frontiers in Psychology. 6: 206. doi:10.3389/fpsyg.2015.00206. ISSN 1664-1078. PMC 4340140. PMID 25762969.
  34. ↑ صادق زیبا کلام، «ما چگونه ما شدیم»، صفحهٔ ۳۶
  35. ↑ ماهنامه نسیم آزادی اسفند ۸۹
  36. ↑ «۱۱ سپتامبر از نگاه توطئه و نقش رسانه». همشهری آنلاین. ۲۰۰۶-۱۰-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۶.
  37. ↑ نجفقلی پسیان و خسرو معتضد، از سوادکوه تا ژوهانسبورگ: زندگی رضاشاه پهلوی، نشر ثالث، ۷۸۶ صفحه، چاپ سوم، ۱۳۸۲، ISBN 964-6404-20-0.
  38. ↑ Newman، Henry (۲۰۰۹-۱۲-۳۱). «Iran is crippled by conspiracy theories» (به انگلیسی). The Guardian. شاپا 0261-3077. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۶.
  39. ↑ «Top Ten Arab and Iranian Conspiracy Theories Ending 2004». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۱۱.
  40. ↑ Demonizing the other: antisemitism, racism & xenophobia. Volume 4 of Studies in antisemitism. Robert S. Wistrich, Vidal Sassoon International Center for the Study of Antisemitism. Publisher Taylor & Francis, 1999 ISBN 90-5702-497-7 pp.330
  41. ↑ Title Anti-Zionism and antisemitism in the contemporary world. Robert S. Wistrich. Publisher Macmillan. ISBN 0-333-51525-0 pp.213
  42. ↑ "Iran's Conspiracy Industry :: Center for Islamic Pluralism". www.islamicpluralism.org (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-16.
  43. ↑ «هارپ چیست؟». شیعه‌نیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۹.
  44. ↑ «پروژه «هارپ» سلاح مخوف و چند منظوره اربابان قدرت». فارس‌نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۷.
  45. ↑ «آنچه دربارهٔ آمریکا نگفته‌اند». khamenei.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۶.
  46. ↑ Oxford English Dictionary Second Edition on CD-ROM (v. 4.0), Oxford University Press, 2009, s.v. 4
  47. ↑ Johnson, Allen (July 1909). "Reviewed Work: The Repeal of the Missouri Compromise: Its Origin and Authorship by P. Orman Ray". The American Historical Review. 14 (4): 835–836. doi:10.2307/1837085. hdl:2027/pst.000018435603. JSTOR 1837085. The claim that [David R.] Atchison was the originator of the [Missouri Compromise] repeal may be termed a recrudescence of the conspiracy theory first asserted by Colonel John A. Parker of Virginia in 1880 Full text.
  48. ↑ "Part IV. Psychological News", The Journal of Mental Science, Volume 16, publ. Longman, Green, Longman & Roberts, 1871 (141)

پیوند به بیرون

ویرایش
 
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به تئوری توطئه در ویکی‌گفتاورد موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=تئوری_توطئه&oldid=39658986»