ایرج (خواننده)

حسین خواجه‌امیری مشهور به ایرج (متولد ۱۱ دیماه ۱۳۱۱ (در شناسنامه ۱۳۱۳) در شهر خالدآباد نطنز، استان اصفهان) خوانندهٔ موسیقی اصیل ایرانی است.

ایرج
اطلاعات
نام اصلی	حسین خواجه امیری خالدی
نام مستعار	ایرج
تولد	۱۱ دیماه ۱۳۱۱
ملیت	ایرانی
سبک‌(ها)	موسیقی اصیل ایرانی
استاد(ها)	ابوالحسن صبا استاد تاج اصفهانی
حرفه(ها)	خواننده - نظامی بازنشسته (ارتش)
ساز(ها)	ویولن، تنبک
سال‌های فعالیت	از ۱۳۲۷ شمسی تاکنون
تحصیلات	لیسانس علوم نظامی
دانشگاه	دانشکده افسری ارتش
آلبوم معروف	۱_غزل خوان ۲_نیاز ۳_همه چشمها به ایرانه ۴_به یاد فردین ۵_گل من ۶_پرنده ۷_شب بارانی ۸_گلدون بی گل ۹_سنگ صبور ۱۰_خاطرات زندگی ۱۱_قصه زندگی ۱۲_هم نفس ۱۳_من و استاد ۱۴_گلهای شماره ۱ تا ۸
جایزه(ها)	۱_ اعطای نشان درجه ۱ فرهنگ و هنر معادل مدرک دکترا به پاس سال‌ها تلاش مستمر در زمینه موسیقی اصیل ایرانی توسط محمد حسینی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۸۸ ۲_ اعطای جایزه ویژه توسط محمدرضا شجریان و فرهنگ شریف در مراسم بزرگداشت ایشان در تاریخ ۸ شهریور ۱۳۹۲ ۳_ اعطای مدرک دکترای افتخاری توسط معاونت علوم و فنون وزارت علوم و تحقیقات و فناوری به وی در مراسم جشن تولد ایشان در خبرگزاری ایران با حضور نصرت اله وحدت؛ علی جهاندار؛ سالار عقیلی؛ محمد معتمدی؛ فاضل جمشیدی؛ پری ملکی؛ احسان خواجه امیری و …

او پدر (همایون خواجه امیری)(هومن خواجه امیری)و (هاله خواجه امیری) از همسر اول خود توران صولت تاش واحسان خواجه‌امیری (خواننده و آهنگساز) و الیکا خواجه امیری (نوازنده) از همسر دوم خودمی‌باشد.

ایرج از خواننده‌های صاحب‌سبک ایران است و صدایش از معدود صداهای شش‌دانگ به‌شمار می‌رود

محمدرضا شجریان دربارهٔ وی می‌گوید: «صدای ایرج در تاریخ آوازخوانی ما یک متر و معیار است و هر کس بخواهد در بالاترین حد حنجره صدایی را مثال بزند، می‌گوید صدا شبیه صدای ایرج است».

زندگی‌نامه

حسین خواجه‌امیری در ۱۱ دی ۱۳۱۱ در شهر خالدآباد نطنز از توابع استان اصفهان در خانواده‌ای هنرمند به دنیا آمد. پدربزرگش (حاج ملا میرزا) از خوانندگان بنام زمان ناصرالدین شاه بود. پدرش (نعمت اله) که از صدایی خوش و رسا برخوردار بود و ردیف می‌دانست، مدت‌ها او را تحت تعلیم خویش قرار داد. حسین در همان زمان در مراسم تعزیه‌خوانی شرکت می‌کرد و نزد تعزیه‌خوانانی که ردیف و دستگاه می‌دانستند به یادگیری آواز پرداخت.

وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی به تهران رفت. شبی در یک مهمانی با حمید وفادار برادر مجید وفادار آهنگساز بزرگ آشنا شد، وفادار که در آن مهمانی آواز تأثیرگذار ایرج را شنیده بود او را به استاد ابوالحسن صبا معرفی کرد. ایرج در سال ۱۳۲۶ به مکتب ابوالحسن صبا راه یافت و دو سال پیاپی در حضور او دانسته‌های خویش را تکمیل کرد و به وسیلهٔ وی به ابراهیم خان منصوری که مسئولیت سرپرستی رادیو ایران را بر عهده داشت معرفی شد و چون مورد تأیید صبا بود از او آزمونی گرفته نشد. از این تاریخ به بعد همکاری ایرج با ارکستر ابراهیم خان منصوری شروع شد و برنامه‌های متعددی را اجرا کرد. وی پس از مدتی در سال ۱۳۲۹ در دانشکده افسری ارتش پذیرفته شد در آنجا نیز شب‌های جمعه که آزادی داشته از ساعت ۷:۳۰ تا ۸ در برنامهٔ ارتش شرکت و با ارکستر محمد بهارلو به اجرای برنامه می‌پرداخت. سال بعد (۱۳۳۰) اکبر گلپایگانی و جمشید مشایخی که هر دو از نام آوران و بزرگان هنر ایران در زمینه موسیقی و سینما هستند نیز در دانشکده افسری پذیرفته می‌شوند و از همان تاریخ دوستی ایرج و گلپا شکل گرفته و تا الان ادامه دارد. البته ایرج که نام اصلی او حسین است در آن زمان به خاطر محدودیت‌های ارتش نمی‌توانست از اسم اصلی خود در اجرای برنامه‌های هنری موسیقی استفاده کند به همین دلیل نام مستعار (ایرج) را که در اصل نام برادرش بود برای خود برگزید و در این سال‌ها یعنی از ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۶ با ارکسترهای مختلف از جمله ارکسترهای استادان ابراهیم خان منصوری، عبدالله جهانپناه؛ محمد بهارلو؛ نصرالله زرین پنجه؛ مهدی خالدی؛ جواد لشگری و بزرگ لشگری و… به اجرای برنامه پرداخت. موفقیت‌های ایرج ادامه داشت تا اینکه بالاخره در سال ۱۳۳۶ به دعوت داوود پیرنیا بنیان‌گذار برنامه گل‌ها به این برنامه وزین راه یافت و در اولین همکاری خود با این برنامه برگ سبز ۴۳ را در مایهٔ شور-ابوعطا و با همکاری علی تجویدی و فرهنگ شریف و امیر ناصر افتتاح خواند. از همان زمان همکاریش با برنامه گل‌ها ادامه یافت.

اسامی نوازندگانی که ایرج با آن‌ها همکاری داشته‌است:

نوازندگان ویولن:

علی تجویدی، همایون خرم، پرویز یاحقی، حبیب‌الله بدیعی، اسدالله ملک، جواد لشگری؛ بزرگ لشگری؛ منوچهر لشگری؛ شاپور نیاکان، عباس شاپوری؛ ناصر زرآبادی؛ سیاوش زندگانی، مجتبی میرزاده، مسعود حسن خانی؛ عارف ابراهیم پور؛ جهانشاه برومند؛ مهران مهتدی؛ عباس تجویدی

نوازندگان تار:

فرهنگ شریف، جلیل شهناز؛ لطف‌الله مجد ؛ فریدون حافظی ؛ شاهپور حاتمی؛ نصراله زرین پنجه؛ مهدی تاکستانی، مسعود جمالی

نوازندگان بربط (عود)

اکبر محسنی، منصور نریمان، محمود رحمانی پور، یوسف کاموسی

نوازندگان قانون:

سیمین آقارضی، مصطفی مراد بختی

نوازندگان فلوت:

عماد رام

نوازندگان ضرب (تنبک):

حسین تهرانی؛ امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، محمد اسماعیلی، حسین همدانیان؛ آبتین اجلالی، محمود فرهمند حسین هوشنگی محسن آچاک

نوازندگان نی:

حسن کسایی، محمد موسوی، حسن ناهید

نوازندگان سنتور:

رضا ورزنده، منصور صارمی، مجید نجاهی، فضل‌الله توکل، محمد حیدری

نوازندگان سه تار:

احمد عبادی، نصرت اله ابراهیمی

نوازندگان پیانو:

جواد معروفی؛ انوشیروان روحانی

ایرج علاوه بر اجرای برنامه‌های مختلف رادیویی به اجرای ترانه و آواز برای فیلم‌های فارسی همت گماشت و بازیگران زیادی از جمله محمدعلی فردین، منوچهر وثوق، رضا بیک ایمانوردی و… به لب‌خوانی ترانه‌های وی می‌پرداختند. اولین فیلمی که ایرج در آن ترانه خواند، فیلم روزنهٔ امید به کارگردانی سردار ساگر هندی و ترانه‌ها از ساخته‌های جواد لشگری است.

ایرج در سال ۱۳۹۲ دو آهنگ جدید را با آهنگسازی عباس تجویدی، یار دیرینه اش خواند که هنوز منتشر نشده‌است.

کتاب ایرج نابغه آواز ایران

رونمایی و جشن امضای کتاب «ایرج، نابغه آواز ایران» روز جمعه ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ با حضور ایرج خواجه امیری در سرای اهل قلم سالن فرهیخته گان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. امیر اسماعیل آذر به عنوان مجری و امیراعلا عدیلی ناشر و یکی از نویسندگان کتاب در این نشست تخصصی به عنوان سخنران حضور داشتند. عدیلی در این جلسه از حاج ملا میرزا و حاج نعمت‌الله خواجه امیری پدربزرگ و پدر ایرج به عنوان ردیف دانان مکتب اصفهان یاد کرد و گفت این افراد دانش موسیقایی خود را به ایرج انتقال داده‌اند. دکتر آذر نیز اعتقاد خود را مبنی بر استادی مسلم ایرج خواجه امیری در مکتب اصفهان اینگونه ادامه داد که خوانندگان موسیقی سنتی مثل استاد شجریان آرزو داشتند روزی مثل ایرج شوند. در پایان این مراسم، از ایرج خواجه‌امیری درخواست شد برای حاضران در نشست قطعه‌ای را اجرا کند و حسین خواجه‌امیری (ایرج) آوازی را که به گفته خود از پدرش آموخته بود، خواند و از کتابش رونمایی کرد.کتاب سه فصل دارد. در فصل نخست به بررسی زندگی و کار، همکاری ایرج با استادان موسیقی، توانمندی‌ها، خاطره‌های او و همچنین مقاله‌هایی از فعالان و بزرگان موسیقی ایران دربارهٔ ایرج پرداخته شده‌است. فصل دوم این کتاب شامل گفتگوهایی با ایرج، دوستان و نزدیکان ایشان است و در فصل سوم تحلیل آوازها و اجراهای برنامه‌های رادیویی ایرج و فهرست‌نگاری از تصنیف‌ها، آوازها و همکاران او آمده‌است. در این کتاب در باب مکتب موسیقی اصفهان، خلاقیت در آثار آوازی و رازهای افسانگی ایرج مقالاتی ارائه شده‌است. در کنار هر یک تصنیف‌ها و آوازهای ایرج در این کتاب، یک کد QR قرار دارد که خواننده کتاب با اسکن آن توسط گوشی همراه می‌تواند همزمان با دسترسی به لینک‌های آثار در اینترنت آن‌ها را همزمان با خواندن تحلیلشان بشنود. نویسندگان اثر که هر دو از علاقه‌مندان به صدای ایرج بوده‌اند معتقدند: «ایرج آوازخوانی است که چنان کارنامه درخشانی از خود به‌جا گذاشته که تا سالیان دراز قابل تکرار نخواهد بود. صاحب‌صدایی که هرگز در تاریخ موسیقی ایران مانندی نخواهد یافت.» بخش تحلیل‌های آوازی به طورکلی جنبه آموزشی دارد و خواننده می‌تواند با خواندن آن‌ها ضمن گوش کردن به آوازها از طریق اسکن QRکدها با گوشی همراه به مضمون اصلی این آثار هنری پی ببرد. این قسمت بخش مهمی از کتاب را از نظر نوآوری تشکیل می‌دهد و مخاطبین می‌توانند سطح دانش خود را از نقطه نظر شناخت ردیف‌های مهم آواز اصیل ایرانی ارتقاء ببخشند. در واقع این کتاب آموزشگاه آواز سیار است یکی از نویسندگان کتاب «ایرج نابغه آواز ایران» با بیان اینکه این کتاب زیرنظر استاد ایرج نگاشته شده‌است، اضافه کرد: جزء به جزء مراحل نگاشتن کتاب با تأیید استاد ایرج بوده‌است و حتی او یک دستخط نیز برای کتاب برایمان ارسال کرد که در صفحه نخست کتاب به چاپ رسیده‌است.

آلبوم‌ها

ایرج در دوران فعالیت هنری خود بیش از ۲۰۰۰ آواز و تصنیف و ترانه در برنامه‌های مختلف خوانده‌است.

نوشتار اصلی: ترانه‌شناسی ایرج (خواننده)

• نیاز
• غزل خوان
• همه چشم‌ها به ایرانه
• به یاد فردین
• پرنده
• حرف نگفته
• شب بارانی بارانی
• خاطرات زندگی
• گل من
• گلدون بی گل
• سنگ صبور
• بزم عاشقان (مشترک با اکبر گلپایگانی)
• قصه زندگی
• من و استاد

برخی از برنامه‌هایی که توسط ایرج اجرا شده‌است

• ۲۱۳ برنامه گل‌ها (برگ سبز- گل‌های رنگارنگ- شاخه گل- گل‌های تازه)
• برنامه‌های رادیو ارتش
• ارکستر دانشجویان
• ارکستر محمد بهارلو
• ارکستر ابراهیم خان منصوری
• ارکستر عبدالله جهان پناه
• موسیقی ایرانی اولیه
• موسیقی ایرانی FM
• نوایی از موسیقی ملی
• شاعران قصه می‌گویند
• شما و رادیو
• بزم شاعران
• اجرای آهنگ در حدود ۱۰۵ فیلم فارسی
• حدود ۱۰ آلبوم در سال‌های اخیرو…
• برنامه پنجم تکنوازان در مایه اصفهان با پیانوی پویان آزاده
• برنامه دهم تکنوازان در دستگاه ماهور با پیانوی پویان آزاده

همکاری با دیگر هنرمندان

او در طول سال‌ها فعالیت در زمینهٔ موسیقی با هنرمندانی چون گوگوش، حمیرا و عهدیه و مهستی و هایده و پوران و شهین شبیری و رؤیا و الهه و … همکاری‌هایی داشته‌است.

نتیجه ی همکاری او با سالار عقیلی، موزیک ویدیو آوا ایرانمی‌باشد. یکی از جدیدترین همکاری های او با امیراحسان فدایی و نتیجه ی آن ترانه ی"صلح و صفا" با ترانه سرایی و آهنگسازی محمدسعید لشگری می‌باشد.

منابع

• (سایت شخصی ایرج) http://avayeiraj.com/pages.aspx?id=3
• آرشیو برنامه‌های گل‌ها

پیوند به بیرون

• ایرج (خواننده) در سوره‌سینما