خدا

در میان ادیان و عقیده‌های گوناگون انسان‌ها، باور به موجود یا موجوداتی برتر به نام خدا، حضور دارد.

در دین‌های یکتاپرست جهان، مفهوم خدا، به یک موجود برتر-که آفریننده جهان هستی دانسته می‌شود-، اطلاق می‌گردد؛ از جمله، دین‌های یکتاپرست می‌توان به دین‌های ابراهیمی (مسیحیت، یهودیت و اسلام). در این دسته از ادیان صفات گوناگونی به موجودیت خدا نسبت داده می‌شود؛ از جمله، قدرت مطلق، علم، مهربانی، جباریت، خشم، جاودانگی، آمرزندگی، فرزانگی و غیره. این بینش مذهبی بر این باور است که خداوند جدای از این جهان وجود دارد و جهان و انسان را آفریده‌است.

در دین‌های دوگانه‌انگار همچون آیین زرتشت، دو موجود برتر و آفریننده در نظر گرفته می‌شود یکی سرچشمه خوبی‌ها و دیگری خاستگاه بدی‌ها، هرچند نام خدا برای موجودی که سرچشمه خوبی‌ها پنداشته می‌شود بکار می‌رود.

اهورا مزدا (تصویر در سمت راست، با تاج بالا) به اردشیر بابکان (سمت چپ) حلقه پادشاهی را ارائه می‌دهد. (نقش رستم، قرن ۳ میلادی)

در باور دسته دیگری از دین‌ها از جمله بوداگرایی، هندوگرایی و دین‌های منقرض شده‌ای مانند مذهب المپی خدایان زیادی وجود دارند. این خدایان یا ایزدان معمولاً قادر مطلق نیستند و نمادهای جنبه‌های گوناگون جهان برتر و ماوراءالطبیعه هستند. به این‌گونه دین‌ها، دین‌های چندخدا گفته می‌شود.

در باور صوفی‌گرایان، موجود برتر یعنی خدا، (که صوفیان آن را «حق» می‌نامند) موجودی است که به هیچ‌یک از صفاتی که در جهان ما یا در ذهن ما حضور دارند منسوب نیست.

گروه دیگری (از جمله عده‌ای از صوفیان) به همه‌خدایی باور دارند. همه خداباوران یا بدیگر سخن، گروندگان به مفهوم وحدت وجود، کل همین جهان را برابر با خدا می‌دانند.

گروه دیگری نیز به خدافراگیردانی (Pantheism) باور دارند. خدا-فراگیر-دانی شکلی از خداپرستی است که معتقد است خدا دربر گیرنده جهان است ولی برابر با جهان نیست. یعنی جهان ما بخشی از خداست.

به کسانی که به آفریننده و موجودی برتر باور ندارند ناخداباور (آتئیست) گفته می‌شود.

به کسانی که در مورد وجود یا عدم وجود آفریننده و موجودی برتر اطمینان ندارند، ندانم گرا (آگنوستیک) گفته می‌شود.

محتویات

توضیح بیشتر

خُدا نام اطلاق شده در فارسی به وجود آفریدگار جهان؛ اما متمایز از آن، در نظام‌های ایمانی است، خواه این خدا به صورت یکتا در یکتاپرستی مطرح باشد، یا به صورت ایزدبانو ای در کنار دیگر خدایان که در چندخدایی طرح می‌شود. همچنین چه ارتباطش را با جهان حفظ نموده باشد و چه در امورات آن دخالت نکند.^[۱] خدا متداول‌ترین واژه‌ای است که به آفریدگار فراطبیعی ناظر جهان اطلاق شده‌است. متکلمان ویژگیهای گوناگونی را به مفاهیم متعدد خدا نسبت داده‌اند. از معمولترین این ویژگی‌ها می‌توان به علم مطلق، قدرت مطلق، حضور در همه جا در آن واحد، خیر اعلی بودن، بسیط بودن و وجود داشتن ضروری اشاره نمود. همچنین خدا به عنوان وجودی مجرد و شخصی وار؛ مرجع تام تعهد اخلاقی و بزرگترین موجود قابل تصور، تلقی شده‌است.

مسئله وجود خداوند همواره به عنوان یکی از سرفصل‌های مهم کاوش‌های فلسفی مطرح بوده‌است، و در طول تاریخ، فلاسفهٔ متعلق به مشرب‌های فکری مختلف، به بیان و سنجش استدلال‌هایی له یا علیه وجود خدا پرداخته‌اند.^[۲]^[۳]^[۴]

ریشه‌شناسی و واژه‌شناسی

واژه خدا یا خدای از فارسی میانه xwadāy به معنی «ارباب» و «پروردگار»، و آن نیز مرتبط با واژهٔ اوستایی xᵛaδāta- ‏(𐬓𐬀𐬜𐬁𐬙𐬀) به معنی «قائم به خود» یا «آفریدهٔ خود» است.^[۵]

واژهٔ خدا را در گذشتهٔ ادبیات به صورت «خداوند» نیز نوشته‌اند و به معنی مالک و صاحب و دارنده نیز به کار برده‌اند. اگر خداوند به صورت ترکیب لغوی به کار برده شود (ترکیب وصفی یا ترکیب اضافی یا غیره) به معنای مالک و صاحب و دارنده است؛ چنان‌که سعدی می‌گوید: «وگر چه به مکنت قوی‌حال بود / خداوندِ جاه و زر و مال بود».

خداوند و خداوندگار از القاب پادشاهان و حاکمان نیز بوده‌است. (خداوندگار عالم، خداوند عالم، خداوندگار ما و غیره)^[۶]

واژهٔ مرتبط فارسیِ «خدیو»، که هم‌معنی «خدا» است، برگرفته از واژهٔ بلخی xoadēo ‏(χοαδηο، به معنی «ارباب») است. این واژهٔ بلخی معادل فارسی میانه xwadāy و xwadāwan و سغدی xwtʾw است که همگی این واژه‌ها ترکیبی از دو بن *xwa- (به معنی «خود») و یکی از حالت‌های بن *taw- (به معنی «توانا بودن») هستند. سیمز ویلیامز واژهٔ بلخی را ترجمهٔ (calque) واژهٔ یونانی auto-kratōr ‏(αὐτοκράτωρ، به معنی «امپراتور») دانسته‌است که ترکیبی است از autos (به معنی «خود») و kratos (به معنی «توانایی»).^[۷]^[۸]

واژهٔ God در زبان انگلیسی از واژهٔ نیا–ژرمنی *gudą و آن نیز برگرفته از نیا–هندواروپایی *ǵʰuto- (به معنی «فراخوانی شده») است. این واژه از نظر ریشه‌شناسی ارتباطی با واژهٔ good (به معنی خوب) ندارد.

نام‌های خدا

برای واژهٔ خدا نام‌های گوناگونی استفاده می‌شوند که برخی از آن‌ها از زبان عربی وارد زبان فارسی شده‌اند. برخی از این نام‌ها عبارتند از:

خداوند، ایزد، الله، دادار، یهوه، آفریدگار، یگانه، رحمان و …

مفهوم خدا

گستره و فراوانی ایمان به خدا

در جهان امروز گستره ایمان به خدا در هر قاره و کشور متفاوت می‌باشد. در کشورهایی مانند ترکیه، اندونزی و برزیل آمار خبر از اعتقاد بیشتر از هشتاد درصد جمعیت به خدا دارد در حالی که در کشورهایی مانند آلمان، بریتانیا، فرانسه، سوئد و چک کمتر از سی درصد جمعیت به وجود خدا اعتقاد دارند. در بعضی کشورهای شرق آسیا مانند ژاپن، کره جنوبی، کره شمالی و چین کمترین آمار خداباوران در جهان وجود دارد. گفته می‌شود در کشورهایی مانند ایران و عربستان بیش از نود و هشت درصد مردم به وجود خدا اعتقاد دارند، اما عدم وجود نظرسنجی‌های بی‌طرف و حکومت‌های دینی که برای خروج از دین پدری گاه مجازات مرگ هم در نظر می‌گیرند، باعث شده تا این گونه نظرسنجی‌ها بی‌اعتبار باشد.^[۹]^[۱۰]

درصد اروپاییانی در هر کشور که به وجود خدا اعتقاد دارند.

پانویس

↑ Swinburne, R.G. "God" in Honderich, Ted. (ed)The Oxford Companion to Philosophy, Oxford University Press, 1995.
↑ Edwards, Paul. "God and the philosophers" in Honderich, Ted. (ed)The Oxford Companion to Philosophy, Oxford University Press, 1995.
↑ Platinga, Alvin. "God, Arguments for the Existence of," Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledge, 2000.
↑ «آیا خدا وجود دارد؟». www.radiofarda.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۲۶.
↑ Ebrahim Pourdavoud، Anahita
↑ Tarikh-i Bayhaqi، Abu'l-Fadl Bayhaqi
↑ محمود جعفری دهقی، امیر عمادالدین صدری (پاییز و زمستان ۱۳۹۰)، «وام‌واژه‌های بلخی در پارسی نو»، زبان‌شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شمارهٔ دوم، ص ۳.
↑ Nicholas Sims-Williams, "Bactrian language", Encyclopædia Iranica, December 15, 1988.
↑ ایران، عصر. «آمار جالب از اعتقاد به خدا در جهان». عصر ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۲۶.
↑ "Belief in God or a supreme being worldwide, by country | Survey 2010". Statista. Retrieved 2018-06-26.