سرهنگ
سرهنگ یکی از درجات نیروهای مسلح است که بالاتر از سرهنگ دوم و پایین‌تر از سرتیپ دوم می‌باشد.[۱] در دوران قاجار، این درجه را «کلنل» می‌نامیدند که واژه‌ای فرانسوی بود.[۲] درجهٔ سرهنگ را در فارسی افغانستان دگروال می‌گویند که در اصل یک واژه پشتو است.[۳]
| سرهنگ | |
|---|---|
    نشان سرهنگ در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران | |
| کشور |  ایران |
| شاخه خدمات | نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران |
| درجه ناتو | OF-5 |
| شکل گرفته | دوران قاجار |
| رتبه بالاتر بعدی | سرتیپ دوم |
| رتبه پایین‌تر بعدی | سرهنگ دوم |
| درجه‌های معادل | سرهنگ پاسدار ناخدا یکم ناوسالار یکم پاسدار |
واژه‌شناسی
ویرایشسرهنگ یکی از کهن‌ترین اصطلاحات نظامی فارسی است که در پارسی میانه «sarhang» و در پارسی باستان «-sara-θang*» بوده که آن همکردی از دو واژه: «-sara*» «سر» و «-θang√» «کشیدن، هنجیدن، آهیختن» لفظاً به معنای «پیش‌کشنده، پیش‌برندهٔ لشکر» است.[۴] این واژه در زبان‌های پارسی میانه و سغدی هم به معنای «سردار، سرور، فرمانده، سرهنگ» به کار می‌رفته‌است.[۵]
«سرهنگ» در فارسی دری به معنای مطلق «فرمانده و سردار» به کار می‌رفته که در «شاهنامه» فردوسی و «تاریخ بیهقی» آورده شده و در سپاه سامانیان و غزنویان یکی از مناصب لشکری بوده‌است.[۶] از این رو، از دیر باز «سرهنگ» را ساخته شده از دو واژه: «سر» (سردار) + «هنگ» («سپاه، لشکر»> پارسی میانه: hang «نیرو، زور») شمرده‌اند. چنانچه، فرهنگ «غیاث‌اللغات» به نقل از فرهنگ و واژه‌نامه‌های کهنتر «فرهنگ جهانگیری»، «برهان قاطع»، «فرهنگ رشیدی»، «بحر عجم»، «سرهنگ» را چنین تعریف کرده‌است: «کوتوال و وجه تسمیه آن که سر به معنی سردار و امیر و هنگ به معنی سپاه».[۷] «فرهنگ آنندراج» نیز در تعریف «سرهنگ» آورده‌است: «سردار و پیشرو لشکر و سپاه، چه هنگ به معنی سپاه نیز آمده».[۸]
واژهٔ «سرهنگ» را سال ۱۳۱۴ فرهنگستان زبان ایران با پیشنهاد انجمن واژه‌گزینی ارتش شاهنشاهی ایران به معنای «فرمانده هنگ» جایگزین درجهٔ «کلنل» (از فرانسوی: colonel) کرد. همزمان اصطلاح «هنگ» نیز با پیشنهاد انجمن واژه‌گزینی، جایگزین اصطلاحات عربی «فوج» و فرانسوی «رژیمان» (از فرانسوی: régiment) شد.[۹]
پیشینه
ویرایشسرهنگ همچون مقام نظامی نخستین بار در سپاه هخامنشیان (٥٥٠ - ٣٣٠ تا میلاد) پدید آمده و «هزاره‌بد» (پارسی باستان: hazārapati) نام داشته و فرمانده هنگ بود که «هزاره» (پارسی باستان: hazāra) خوانده می‌شد[۱۰]. هر هزاره از ۱۰ سده (پارسی باستان: θata) تشکیل می‌شد و هزار سرباز را در بر می‌گرفت. هر هزاره یا هنگ برای خود درفش (پارسی باستان: drafša) داشت[۱۱]. از این رو، هزاره در سپاه اشکانیان (۲۵۰ تا میلاد – ۲۲۴ میلادی)، که سازمان رده‌بندی دهدهی سپاه هخامنشیان را به کار گرفته بود[۱۲]، «درفش» (پارسی میانه: drafš) نام گرفته و سردار آن «درفش‌سالار» (پارتی: drafš-sālār) خوانده می‌شد[۱۳].
در سپاه ساسانیان (٢٢٤ – ٦٥١ میلادی) نیز همین رده‌بندی و نامگذاری به کار می‌رفته، ولی هر درفش از دو وشت (پارسی میانه: «wašt») تشکیل می‌شد، که هر کدامی ۵۰۰ سرباز را در بر می‌گرفت[۱۴].
در پی شکست شاهنشاهی ساسانیان از مسلمانان و گسترش اسلام در ایران‌زمین، عرب‌ها برخی از اصطلاحات نظامی ایرانی را وام گرفتند. چنانچه، «عسکر» از laškar، «جند» از gund و «فیج» از payg (پیاده) در پارسی میانه وام گرفته شده‌اند[۱۵]، ولی اصطلاح «درفش» با اصطلاح عربی «فوج» جایگزین شد.
نام و نشان درجه سرهنگی در برخی از کشورهای جهان
ویرایش-
نشان سرهنگ نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران -
نشان سرهنگ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران -
نشان سرهنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی -
نشان سرهنگ نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران -
نشان سرهنگ نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی ایران -
نشان سرهنگ نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران -
نشان سرهنگ در ارتش افغانستان (دگروال) -
Australia -
-
Belgium -
Brazil (Coronel) -
-
Chile (Coronel) -
China (Shang Xiao, 上校) -
Colombia (Coronel) -
Czech Republic ( Plukovník ) -
Dominican Republic -
Finland (Eversti) -
.svg){kind=small}
-2014.svg)
جستارهای وابسته
ویرایش- ↑ "واژه‌های نو فرهنگستان ایران تا پایان سال ۱۳۱۸، تهران، نشر ابن سینا ۱۳۱۹.
- ↑ از فرمان شاهنشاهی تأسیس نیروی هوایی تا دژ پرنده آمریکایی در تهران بایگانی‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine خبرگزاری فارس
- ↑ قارییف، محمود، نبرد واپسین من (افغانستان پس از بازگشت سپاهیان شوروی)، ترجمهٔ عزیز آریانفر، پیشاور: کتابفروشی فضل، ۱۹۹۸، ص۲۰۷.
- ↑ حسن‌دوست، محمد (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۵۵-۲. جلد سوم: «ر - ق»، ص. ۱۷۰۹−۱۷۱۰
- ↑ قریب، بدرالزمان (۱۳۸۳). فرهنگ سُغدی (سغدی - فارسی - انگلیسی). فرهنگان. شابک ۹۷۸۹۶۴۵۵۵۸۰۶۰.
- ↑ ناجی، محمدرضا (۱۳۹۲). سامانیان (دوره شکوفایی فرهنگ ایرانی-اسلامی). دفتر پژوهش‌های فرهنگی. ص. ص ۲۵۲. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۰-۱۰۸۶-۰.
- ↑ غیاث‌اللغات. تعلیف غیاث‌الدین محمد بن جلال‌الدین بن شرف‌الدین رامپوری (به سال 1242 هجری قمری) با حواشی و اضافات، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، 1337 خورشیدی، جلد دوم، صاد – یا. – ص. 545
- ↑ حسن‌دوست، محمد (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۵۵-۲. جلد سوم: «ر - ق»، ص. ۱۷۲۲
- ↑ «روستایی، محسن، واژگان نظامی مصوب فرهنگستان ایران (۱۳۱۴–۱۳۲۰)، فصلنامهٔ «گنجینهٔ اسناد»، زمستان ۱۳۷۳، شمارهٔ ۱۶، ص ۳۸». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۹.
- ↑ J. Marquart, Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896, p. 19 n. 84
- ↑ E. Pottier, Douris et les peintres de vases grecs, London, 1909, p. 105 fig. 20, Plate XXV.b
- ↑ NIKONOROV, Valery. (2005), The issue of Parthian inheritance in Iran: warfare, in Central Asia from the Achaemenids to the Timurids: Archaeology, History, Ethnology, Culture, Valery NIKONOROV (ed.), Saint Petersburg: Oriental Department of the St. Petersburg State University, 141-182.
- ↑ Farrokh, Kaveh. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131. — с. 6—7
- ↑ Kaveh Farrokh, Gholamreza Karamian, Katarzyna Maksymiuk. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13
- ↑ Tafazzoli A. Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000.
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |