ارتشبد

ارتشبد
ارتشبد;
کشور	ایران
شاخه خدمات	نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران; نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران; فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران; سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
درجه	چهارستاره
درجه ناتو	OF-9
شکل گرفته	۱۳۳۶
رتبه پایین‌تر بعدی	سپهبد
درجه‌های معادل	دریابد; آدمیرال

ارتشبُد بالاترین درجهٔ نظامی ایران است و معادل ژنرال چهارستاره در بسیاری از ارتش‌های کشورهای دیگر به حساب می‌آید. واژهٔ ارتشبد در نیروی زمینی و هوایی به‌کار می‌رود و درجهٔ معادل آن در نیروی دریایی «دریابُد» می‌باشد.

درجه‌های ارتش ایران
نیروها
زمینی و هوایی	دریایی
ارتشبد	دریابد
سپهبد	دریاسالار
سرلشکر	دریابان
سرتیپ	دریادار
سرتیپ دوم	دریادار دوم
سرهنگ	ناخدا یکم
سرهنگ دوم	ناخدا دوم
سرگرد	ناخدا سوم
سروان	ناوسروان
ستوان ۳، ۲ و ۱	ناوبان ۳، ۲ و ۱
استوار ۲ و ۱	ناواستوار ۲ و ۱
گروهبان ۳، ۲ و ۱	مهناوی ۳، ۲ و ۱
سرجوخه	سرناوی
سرباز ۲ و ۱	ناوی ۲ و ۱
سرباز	ناوی

در قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپهبد و دریاسالار به‌عنوان بالاترین درجه‌های ارتش ذکر شده‌است و درجه‌های ارتشبد و دریابد حذف گردیده‌است.^[۱]^[۲]^[۳] بااین‌حال، در آیین‌نامهٔ انضباطیِ نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، به وجود این دو درجه در ارتش اشاره شده‌است.^[۴]

واژه‌شناسی ویرایش

واژۀ «ارتشبد» در فارسی نو با روش پسین‌سازی از واژهٔ «ارتشتار» در پارسی میانه با حذف پسوند فرضی «ـتار» و افزودن پسوند «بد» به واژۀ ارتش در قیاس با «سپهبد» ساخته شده‌است^[۵].

«سپهبد» که در پارسی میانه «spāhpat» و در پارسی باستان «-spāda-pati*» بوده، همکردی از دو واژه: «-spāda*» «سپاه» و «-pati*» «سردار، سالار، رهبر» لفظاً به معنای «فرمانده سپاه» است.^[۶]

تاریخچه ویرایش

در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۱۴، از اولین جلسهٔ رسمی فرهنگستان ایران، «بزرگ‌ارتشتاران (ارتش بد)» به‌جای عبارت «فرمانده کل قوا» ازسوی وزارت معارف بخشنامه شد؛^[۷] ولی روشن نیست که به این معنا کاربرد یافته‌باشد، زیرا در فهرست وزارت معارف، واژه‌های دیگری همچون «لشکربد» هستند که معمول نشده‌اند. بعدها در سال ۱۳۳۶، درجهٔ ارتشبد در کنار دریابد، بالاترین درجهٔ ارتش ایران شد^[۳] و بزرگ‌ارتشتاران مختص شاه شد.

ارتشبدی در کشورهای مختلف ویرایش

آمریکا ویرایش

در ارتش ایالات متحده ژنرال چهار ستاره معادل درجه ارتشبد است. صاحب این درجه دارای بالاترین درجهٔ نظامی در زمان صلح است.

ارتشبد نورمن شوارتسکف؛ فرمانده یگان، در خلال جنگ خلیج فارس، در حال صحبت با نیروهای تحت امر

ایران ویرایش

از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۵، هجده تن از امیران ارتش به درجهٔ ارتشبدی رسیدند که چهار نفر از نیروی هوایی و سیزده نفر از نیروی زمینی بودند. همچنین، یک نفر از نیروی دریایی به درجهٔ دریابُدی ترفیع یافت که معادل ارتشبد در نیروهای زمینی و هوایی است. آخرین ارتشبد در ارتش شاهنشاهی، عباس قره‌باغی، فرمانده ژاندارمری بود که در سال ۱۳۵۵ به این درجه رسید.

درجه‌های ارتشبدی و دریابدی در سال ۱۳۳۶ توسط محمدرضا پهلوی ایجاد شد و در قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب ۱۳۳۶ گنجانده شد. نخستین کسی که در ایران به این درجه ترفیع یافت ارتشبد عبدالله هدایت در سال ۱۳۳۷ بود. پس از انقلاب، در آغاز، با تصویب شورای انقلاب، درجه‌های ارتشبدی و دریابدی حذف شد.^[۲] در قانون ارتش ایران مصوب ۱۳۶۶ نیز درجه‌های سرتیپ دومی و دریادار دومی افزوده شد، ولی همچنان از درجه‌های ارتشبدی و دریابدی سخنی به‌میان نیامد.^[۱] در سال ۱۳۷۰، با تصویب قانون سپاه پاسداران، درجه‌های ارتشبدی و دریابدی به‌عنوان بالاترین درجه‌های این نهاد نظامی معرفی شد.^[۸] همچنین، در قانون نیروی انتظامی مصوب سال ۱۳۷۴ و نیز ۱۳۸۲ از درجهٔ ارتشبدی به‌عنوان بالاترین درجه یاد شده‌است.^[۹]^[۱۰]