به
بـِه، به جنگلی، شال‌به[۲] (نام علمی: Cydonia oblonga) دارای گوشت خشک و کرکی است که طعمی ترش و تقریباً گس دارد.[۳] با این حال وقتی به پخته می‌شود بو و طعمی بسیار خوش دارد. برای کمپوت مناسب است و به صورت مربا و مارمالاد نیز کاربردی عالی دارد.[۴] اگر به دنبال به هستید باید به بازار کشاورزان یا مغازه‌های مخصوص سبزی مراجعه کنید. این میوه بومی جنوب اروپا و آسیای صغیر بوده[۵] و اکنون به صورت جهانی در ترکیه، چین، ازبکستان، ایران، آرژانتین و نیوزیلند پرورش می‌یابد.
| به | |
|---|---|
| |
| گل درخت به | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | رزیدها |
| راسته: | گل‌سرخ‌سانان |
| تیره: | گلسرخیان |
| زیرخانواده: | آمیگدالوئیده[۱] |
| تبار: | Maleae |
| زیرتبار: | Malinae |
| سرده: | Cydonia |
| گونه: | C. oblonga |
| نام دوبخشی | |
| Cydonia oblonga | |
درخت به درختی است از تیره گل سرخیان، جزو دسته سیبها که پشت برگ‌هایش کرک‌دار است. درختان به، سرمای زمستانه کمتری از سیب یا گلابی نیاز دارند ولی به دلیل اینکه قبل از ظهور گل‌ها می‌بایست مقداری رشد رویشی انجام گیرد، گلدهی در بهار دیرتر صورت می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد که گلهای به، خودبارور می‌باشند و در هر دو شرایط آب‌وهوایی خنک و گرم میوه آن تشکیل می‌گردد. مقاومت درخت به کمتر از سیب و گلابی است و به‌اندازه درخت گلابی به آتشک حساس است. ریشهها کم‌عمق بوده و به نظر می‌رسد که به اکسیژن بیشتری از سایر انواع میوه‌های دانه‌دار نیاز دارد.[۵]
به سرشار از ویتامین‌های آ ، ب، املاح آهکی و تانن است. به دارای پروتید، گلوسید، لیپید و آب است و صد گرم آن تولید ۱۱۲ کالری انرژی می‌کند. به مقوی قلب، معده و اعصاب است و دمنوش آن آرامبخش است. درخت به را به ترکی آذربایجانی، حیوا، در رامیان و کتول، شغال و در لاهیجان و دلیجان و رودسر، توچ و در رامسر و شهسوار، سنگه می‌نامند. درخت به، در خاک‌های خشک و خیلی آهکی خوب نمی‌روید و نیازمند به خاک ژرف است.[۶]پایتخت به ایران شهر گیوی در استان اردبیل است.
این میوه مقوی معده و متوقف‌کننده اسهال‌های ساده و خونی است.[۷] در ورم حاد روده‌ها، خونریزی‌های قاعدگی و بواسیری، اثر بسیار مؤثری دارد. به، ضمن تقویت اعمال دستگاه گوارش، برای مخاط و سرفه کاملاً مؤثر است. دم کرده برگ‌های به برای تسکین سرفه شهرت فراوان دارد.[۸]
در ایران استانهای فارس، اصفهان، کرمان و اردبیل به ترتیب تولیدکنندگان اصلی این میوه هستند.
آماده‌سازیویرایش
به‌های عطری کوچک‌تر دارای پرزهایی روی پوست‌شان هستند که پس از شستن میوه به راحتی از بین می‌روند. مانند سیب و گلابی به را نیز می‌توان پوست کند و هسته آن را خارج نمود. با این حال بهتر است به را از درازا به دو نیم تقسیم کنیم بعد با قاشق هسته‌ها را خارج نمائیم چون محل هسته‌ها در به عمیق‌تر و گردتر از جای هسته‌ها در سیب یا گلابی می‌باشد.[۹] طبخ به موجب بهتر شدن طعم آن می‌شود. آن‌ها را در شربت با ادویه‌هایی نظیر هل و دارچین یا با پوست لیمو و پرتقال بپزید. برای بهتر کردن کمپوتها آلو یا زردآلو خشک به آن اضافه کنید یا همانند سیبها آن‌ها را نیز بپزید اگرچه پای به طعمی اکتسابی دارد. در برخی نقاط جهان دانه‌های به را خشک می‌کنند و به همراه مقدار کمی آب می‌پزند که به‌عنوان داروی سرفه کاربرد دارد.[۸]
گونه‌هاویرایش
گونه‌های زیادی به وجود دارد که فقط دوتای آن‌ها قابل توجه‌است. به معطر: شکلی بیضی با انتهای مخروطی دارد. پوست آن نرم، زرد و دارای گوشت سفید است. آناناسی: تاحدی شبیه گلابی برآمده‌است. پوست آن بعد از رسیدن زرد می‌شود و گوشت آن زرد رنگ و با طعم خفیفی از آناناس است. این میوه درشهرستان نطنز و شهرستان اصفهان پرورش میابد
تولیدویرایش
در سال ۲۰۱۷ تولید جهانی میوه به برابر ۶۹۲٬۲۶۲ تن بوده‌است که ترکیه و چین مجموعاً ۴۱٪ از این مقدار را تولید کرده‌اند.
ارزش غذاییویرایش
| ارزش غذایی به ازای هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس) | |
|---|---|
| انرژی | ۲۳۸ کیلوژول (۵۷ کیلوکالری) |
15.3 g | |
| فیبر خوراکی | 1.9 g |
0.1 g | |
0.4 g | |
| ویتامین‌ها | درصد ارزش روزانه |
| ویتامین (B۱) | ۲٪ ۰٫۰۲ میلی‌گرم |
| (B۲) | ۳٪ ۰٫۰۳ میلی‌گرم |
| نیاسین (B۳) | ۱٪ ۰٫۲ میلی‌گرم |
| پانتوتنیک اسید (B۵) | ۲٪ ۰٫۰۸۱ میلی‌گرم |
| ویتامین ب۶ | ۳٪ ۰٫۰۴ میلی‌گرم |
| فولیک (B۹) | ۱٪ ۳ میکروگرم |
| ویتامین ث | ۱۸٪ ۱۵ میلی‌گرم |
| مواد معدنی | مقدار درصد ارزش روزانه |
| کلسیم | ۱٪ ۱۱ میلی‌گرم |
| آهن | ۵٪ ۰٫۷ میلی‌گرم |
| منیزیم | ۲٪ ۸ میلی‌گرم |
| فسفر | ۲٪ ۱۷ میلی‌گرم |
| پتاسیم | ۴٪ ۱۹۷ میلی‌گرم |
| سدیم | ۰٪ ۴ میلی‌گرم |
| روی | ۰٪ ۰٫۰۴ میلی‌گرم |
| |
| †درصدهای تقریبی ارائه شده برای افراد بزرگسال از روی مرجع مصرف رژیم غذایی هستند. منبع: مرکز داده غذای وزارت کشاورزی آمریکا | |
منابعویرایش
- ↑ Potter, D. , et al. (2007). Phylogeny and classification of Rosaceae. Plant Systematics and Evolution. 266(1–2): 5–43. [Referring to the subfamily by the name "Spiraeoideae"]
- ↑ مظفریان، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران، ۱۷۲.
- ↑ http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-0971383fc0414578b30202cc3a5d25ef-fa.html
- ↑ «: به «داروئی»». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ وست‌وود، ملوین نیل (۱۳۷۰). رسول‌زادگان، یوسف، ویراستار. میوه‌کاری در مناطق معتدله. اصفهان: ارکان. ص. ۳۸. شابک ۰-۷۱۶۷-۰۱۹۶-۰.
- ↑ جنگل‌شناسی ساعی، جلد یک، صفحهٔ ۲۴۲
- ↑ «** خواص میوه به: خواص گیاهان - مرکز انجمنهای تخصصی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۸ اکتبر ۲۰۰۹.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «تغذیه و سلامت - کلیاتی دربارهٔ میوه به». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۸ اکتبر ۲۰۰۹.
- ↑ «: به». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۱۴.