تجزیه‌طلبی

یک خودرو در تگزاس با برچسبی که خواستار تجزیه طلبی برای تگزاس است، که در حمایت از سخنرانی ریک پری است که گفته بود تگزاس در صورت ادامه سیاست‌های کنونی دولت اوباما، حق جدایی از آمریکا را دارد.

تجزیه‌طلبی یا جدایی خواهی در فلسفه سیاسی به عمل کنار کشیدن از یک ارگان، حزب، یا پیکره‌ای سیاسی گویند.

تجزیه طلبی انواع دارد و در تاریخ سیاست به صورت‌ها و دلایل متعددی در کشورهای بسیاری ظاهر گردیده است. تجزیه‌طلبی با فدرالیسم یا کنفدرالیسم سه مفهوم مجزا هستند و حتی می‌تواند در تضاد با آن دو باشد.

حرکتهای تجزیه طلبی

جمهوری آذربایجان

• بخش جدا شده قره باغ که جمهوری قره باغ کوهستانی خوانده می‌شود و توسط ارمنستان اشغال شده و خواهان جدایی از آذربایجان است.
• جمهوری خودگردان تالش-مغان یک جمهوری خودگردان با عمر کوتاه به ریاست جمهوری علی‌اکرم همت‌زاده بود که از ژوئن تا آگوست ۱۹۹۳ (به مدت دو ماه) اداره تالش گشتاسبی در جنوب شرقی جمهوری آذربایجان را برعهده داشت.

ایالات متحده آمریکا

نوشتار اصلی: تجزیه‌طلبی در ایالات متحده

ایالات متحده، با استقلال طلبی اتحاد کلونی‌های ۱۳ گانه از بریتانیا در ۱۷۷۶ و انتشار اعلامیه استقلال آمریکا ایجاد شده‌است. مهمترین حرکت تجزیه طلبی در تاریخ آمریکا ایالات مؤتلفه آمریکا بود که با جنگ داخلی آمریکا در دهه ۱۸۶۰ میلادی با گرفتن ۶۰۰۰۰۰ قربانی پایان پذیرفت. جمهوری تگزاس نیز کشوری بود که پس از حرکت تجزیه طلبی با موفقیت از مکزیک جدای گردید و چند سال بعد به آمریکا پیوست.

امروزه دادگاه عالی آمریکا در حکم «تگزاس علیه وایت» اتحاد ایالات آمریکا را مجموعه‌ای جداناپذیر دانسته، لیکن حق تجزیه طلبی را از طریق شورش و یا انقلاب عمومی مردود نمی‌داند.

عمده‌ترین حرکات معاصر تجزیه طلبی در ایالات متحده آمریکا عبارتند از:

• جمهوری تگزاس (نوین)
• جمهوری کسکیدیا (متشکل از قسمت‌هایی از غرب آمریکا و کانادا)
• حرکت استقلال و خودمختاری هاوایی
• حزب استقلال طلبان آلاسکا
• جمهوری ورمونت دوم
• لیگ جنوب (متشکل از بقایای جبههٔ ایالات مؤتلفه آمریکا)

با اینحال تمام این حرکات فاقد کثرت تعدد هستند.

اسپانیا

بخش‌هایی در اسپانیا که جنبش‌های جدای خواهی دارند.

اسپانیا چندین جنبش جدای خواهی دارد که معروف‌ترین آن‌ها جنبش استقلال کاتالونیا و باسک هستند.

ایتالیا

• جنبش استقلال طلبی سیسیل که از سال ۱۹۴۰ در ایتالیا فعال است.و توسط احزابی همچون حرکت برای استقلال سیسیل ٬ اتحاد سیسیل ٬ حزب مردمی سیسیل ٬پشتیبانی می‌شود.
• جدای خواهان بخش پادانیا که توسط حزب لگا نورد پشتیبانی می‌شود.
• واله دائوستا
• لمباردی
• اینسوبریا
• ترنتینو
• تیرول جنوبی
• ونتو
• ایتالیای جنوبی
• ساردنی
• لیگوریا
• فریولی ونتزیا جولیا

ایران

برنارد لوئیس در سخنرانی "Iran in History" (ایران در تاریخ) که در مرکز موشه دایان، دانشگاه تل آویو ایراد شده (۱۸ ژانویه ۱۹۹۹)، نقش ایران در تاریخ و تأثیر آن را بر تمدن جهان به اختصار مورد بحث قرار داده‌است و به موضوع تجزیه ایران اشاره کرده‌است.

لوئیس در این سخنرانی خاطرنشان می‌کند: «در دوهزار سال گذشته هیچ کشورگشا یا نیروی خارجی ای نتوانسته‌است بر زبان و فرهنگ ایرانی اثرات بنیادی بگذارد، که این یکی از نشانه‌های فرهنگ برتر است، و فرهنگ برتر همیشه بر فروتر چیرگی یافته‌است.» وی در کنفرانس بیلدربرگ نتیجه می‌گیرد که تنها راه رویارویی با چنین فرهنگی نابود ساختن آن است و پیشنهاد می‌کند که ایران را به قطعات قومی گوناگون بشکنند و میان کشورهای نوپا تقسیم کنند (پروژه‌های کردستان بزرگ، پشتونستان بزرگ و آذربایجان بزرگ).

برنارد لوئیس، ایران را قابل تقسیم به قطعات قومی گوناگونی دانسته (همانند پروژه‌های کردستان بزرگ و آذربایجان بزرگ). او را پدر تئوری تجزیه طلبی در ایران نیز دانسته‌اند.

از دوره قاجار به این سو می‌توان به حرکت‌های تجزیه طلبی زیر در ایران اشاره کرد:

• تجزیه طلبان کردستان: از دوره پهلوی تا کنون که ناآرامی‌هایی در مهاباد منجر به حضور نیروهای نظامی در ناحیه گردید، منطقه کردستان کمابیش شاهد حرکت‌های تجزیه طلبانه‌ای همچون حزب دموکرات کردستان ایران است که تا به امروز ادامه دارد.
• «جمهوری دمکراتیک الاحواز» در نواحی غربی خوزستان، ادعای تجزیه طلبی دارد که به حرکت‌های جدایی طلبانه دوران شیخ خزعل باز می‌گردد.
• حرکات تجزیه طلبی در ناحیهٔ سیستان و بلوچستان.
• منطقه آذربایجان که با حمایت برخی کشورها همانند ترکیه و شوروی شاهد بروز حرکت‌هایی تجزیه طلبانه (همانند جاماح, گاموح و دولت پیشه‌وری بوده‌است. حتی برخی شیخ محمد خیابانی را تجزیه طلبی دانسته‌اند که حتی نام آذربایجان را به «آزادی‌ستان» تغییر داد و قصد داشت رشته اطاعت از مرکز را بگسلد.
• دانا روراباکر نماینده مجلس آمریکا طی یک نامه رسمی در تاریخ ۲۶ ژولای ۲۰۱۲ از دولت آمریکا درخواست کرد که نسبت به تجزیه کشور ایران، و الحاق استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی به کشور جمهوری آذربایجان، اقدام کند.

بریتانیا

در بریتانیا، استقلال ایرلند شمالی و اسکاتلند هدف جدایی طلبان این مناطق می‌باشد . اسکاتلند کشوری مستقل بود که از سال ۱۶۰۳ پادشاهی مشترک با انگلستان داشت. در سال ۱۷۰۷ دو کشور پادشاهی متحد شدند تا "پادشاهی متحده بریتانیا" را ایجاد کنند. حرکت‌های استقلال طلبانه از سال‌های ۱۸۵۳ در اسکاتلند شروع شده بود. در سال ۱۹۶۷، حزب ملی اسکاتلند به اکثریت پارلمانی دست یافت. در دهه هفتاد میلادی، با کشف نفت در سواحل شرقی اسکاتلند، بحث‌های تجزیه طلبی در اسکاتلند شدت گرفت. در اول مارس ۱۹۷۹، رفراندمی برگزار شد که در آن تشکیل پارلمانی برای اسکاتلند به رأی گذاشته شد. با وجود این که ۵۱٫۶٪ رأی دهندگان موافق تشکیل پارلمان مستقل بودند، چون شرط تعداد نفرات شرکت‌کننده در انتخابات برآورده نشده بود، نتایج انتخابات به رسمیت شناخته نشد. پس از حدود ۲۰ سال، در سال ۱۹۹۸، پارلمان بریتانیا، "قانون ۱۹۹۸ اسکاتلند" را تصویب کرد که اجازه تشکیل پارلمان مستقل اسکاتلند را می‌داد. در سپتامبر ۲۰۱۴ در اسکاتلند انتخاباتی برگزار شد که تمایل اکثریت باقی ماندن اسکاتلند در بریتانیا بود.

بلژیک

در بلژیک بحث بر سر جدایی فلاندری زبانان ناحیه فلاندر و بروکسل از فرانسوی زبانان ناحیه والونی و بروکسل و استقلال آن‌ها یا الحاقشان به هلند و فرانسه وجود دارد.

ترکیه

کردستان ترکیه و گروه‌های جدای خواه این منطقه مانند پ.کا.کا و حزب آشتی و دموکراسی خواهان جدایی از ترکیه و ایجاد کشوری مستقل با یکپارچه شدن با کردستان ایران و کردستان عراق و کردستان سوریه به نام کردستان هستند.

سومالی

سومالی‌لند یک بخش خودمختار از جمهوری سومالی است.

سودان

• جمهوری سودان جنوبی در جریان همه پرسی در سال ۲۰۱۱ از سودان جدا شد.درگیری میان شمال و جنوب از سال ۱۹۵۵ میلادی تا سال ۲۰۰۵ میلادی، منجر به دو جنگ داخلی و جان‌باختن دست‌کم ۲ میلیون نفر شد.

کانادا

• جنبش جدای خواه کبک (به فرانسوی:Mouvement souverainiste du Québec) خواهان جدای بخش فرانسوی زبان کبک کانادا است.
• حزب جدای خواه آلبرتا کانادا خوهان جدایی ایالت آلبرتا از این کشور است.این حزب در انتخابات سال ۲۰۰۴ ایالت آلبرتا نام‌نویسی کرد.

مولداوی

• بخش جدا شده ترنسنیستریا
• گاگائوزیا

چین

• حکومت جمهوری چین که از سال ۱۹۱۱ تا ۱۹۴۹ سرزمین اصلی چین را اداره می‌کرد از زمانی که حزب خلق چین سرزمین اصلی را اداره می‌کند، گرداندن تایوان و چند جزیره دیگر را برعهده دارد.
• در داخل سرزمین چین نیز سه بخش تبت و مغولستان داخلی و سین کیانگ نیز با نام جنبش استقلال تبت و جنبش اسلامی استقلال ترکستان شرقی خواهان جدایی از چین هستند.

هلند

• فریسیا که توسط حزب ملت فریسی برای اتحاد مردم فریسی از راه دموکراتیک تلاش می‌کند.

هند

پاکستان از هند جدا گشته است و از سال ۱۹۸۹ نیز یک جنبش خشونت آمیز جدایی خواه در کشمیر با یاری شبه نظامیان پاکستانی ادامه داشته‌است.دیگر جنبش‌های جدای خواه نیز در ناگالند، مانیپور، آسام، پنجاب، میزورام و تریپورا نیز به‌طور رسمی فعال هستند.در حالی که جنبش غیرخشونت آمیز در سال ۱۹۶۰ در تامیل نادو وجود داشت.

قبرس

بخش جدا شده قبرس شمالی که توسط ترکیه اشغال شده‌است.

سریلانکا

گروه جدای خواه ببرهای تامیل خواهان جدایی بخش تامیل از سریلانکا هستند.

یوگوسلاوی

در ۲۵ ژوئن ۱۹۹۱ کرواسی و اسلونی از جمهوری فدرال خلق یوگوسلاوی جدا شدند.پس از آن مقدونیه و بوسنی و هرزگوین نیز اعلام استقلال کردند.در پی آن فدراسیون یوگسلاوی سرنگون شد و مونته نگرو و صربستان در آن باقی ماندند.چندین جنگ میان یوگوسلاوی و گروه‌های قومی جدایی‌خواه کروات و بوسنی و هرزگویینی و اسلونیایی و پس از آن‌ها کزوویی درگرفت.در سال ۲۰۰۶ مونته نگرو نیز به صورت مسالمت آمیز جدا شد.

کوزوو استقلال خود را عملاً در تاریخ ۱۷ فوریه ۲۰۰۸ اعلام کرد،و توسط چندین کشور به رسمیت شناخته شد.ولی همچنان زیر اداره سازمان ملل باقی ماند.

همچنین تمایل شدید در جمهوری صرب بوسنی برای جدایی از بوسنی و هرزگویین وجود دارد.

جستارهای وابسته

• خودمختاری
• استقلال