حزب دموکرات کردستان ایران
حزب دموکرات کردستان ایران (مخفف: حدکا) حزبی سیاسی در تاریخ کردستان ایران است که در روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ (برابر با ۱۶ اوت ۱۹۴۵ میلادی) توسط قاضی محمد در شهر مهاباد تأسیس شد. این حزب، علیه نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند. مرکز آن در شهر اربیل مرکز کردستان عراق واقع شده‌است. دبیرکل کنونی آن مصطفی هجری است. شعار این حزب از روز نخست «دموکراسی برای ایران و خودمختاری برای کُردستان» بود اما پس از بیش از نیم قرن از مبارزاتش، شعار استراتژیک خود را به «تأمین حقوق ملی خلق کُرد در چهارچوب ایرانی دموکراتیک و فدرال»[۱۱] تغییر داد.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
حزب دموکرات کردستان ایران حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران | |
|---|---|
 | |
| کوته‌نوشت | حدکا |
| سخنگو | خالد عزیزی |
| مسئول مرکز اجرائی | مصطفی هجری |
| بنیان‌گذار | قاضی محمد |
| بنیان‌گذاری | ۱۶ اوت ۱۹۴۵ (۱۳۲۴ خورشیدی) |
| ستاد | کوی‌سنجق، کردستان عراق |
| روزنامه | کُردستان |
| شاخه دانشجویی | اتحادیه دانشجویان دموکرات کردستان ایران |
| شاخه جوانان | اتحادیه جوانان دموکرات کردستان ایران |
| شاخه زنان | اتحادیه زنان دموکرات کردستان ایران |
| عقاب‌های زاگرس[۱] | |
| اعضای ثبت‌نام کرده (۲۰۰۸) | ۱٬۲۰۰–۱٬۸۰۰ نفر (برآورد ۲۰۰۸)[۲] |
| مرام سیاسی | ملی‌گرایی کردی[۳] سوسیال دموکراسی[۳] سکولاریسم[۴] ترقی‌خواهی[۳] در گذشته: سوسیالیسم دمکراتیک[۳] دموکراسی خلق امپریالیسم‌ستیزی[۵] |
| طیف سیاسی | چپ میانه[۶] چپ‌گرایی (در گذشته)[۷] |
| وابستگی ملی | جبهه مؤتلف احزاب آزادی‌خواه (۱۳۲۵-۱۳۲۷) مرکز همکاری احزاب کردستان ایران کنگره ملیت‌های ایران فدرال همبستگی برای آزادی و برابری در ایران[۸] |
| وابستگی بین‌المللی | انترناسیونال سوسیالیست (عضو مشورتی) اتحاد ترقی‌خواهان سازمان ملت‌ها و اقلیت‌های غیررسمی |
| شعار | "دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان"[۹] |
| تلویزیون | کورد کانال[۱۰] پیش‌تر: تیشک تی‌وی (۲۰۰۶-۲۰۲۲) |
| وبگاه | |
حزب دموکرات کردستان از سال ۱۳۶۳ به مدت چهار سال با حزب کومله وارد یک جنگ مسلحانه شد که موجب تلفات و تغییراتی در هر دو حزب شد.[۱۶]
بخشی از نیروهای حزب دموکرات کردستان ایران در سال ۱۳۸۵ از این حزب انشعاب کردند و با نام حزب دموکرات کردستان به فعالیت خود ادامه دادند.[۱۷] در سال ۱۴۰۱ پس از ۱۶ سال در هنگام خیزش ۱۴۰۱،دو حزب بار دیگر به یکدیگر پیوسته و تحت نام حزب دموکرات کردستان ایران فعالیت مشترک خود را تحت رهبری واحد تداوم بخشیدند.[۱۸] [۱۹]
تاریخچه
در سپتامبر ۱۹۴۵ قاضی محمد و عده‌ای دیگر از شخصیت‌های مهم کُرد، برای ملاقات سرکنسول شوروی به تبریز دعوت شده و سپس به باکو فرستاده شدند و در آن‌جا با میرجعفر باقرف نخست‌وزیر جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان دیدار کردند. باقرف با توضیح اهمیت فرقه دموکرات آذربایجان و جایگزینی آن با حزب توده، تأکید می‌کند که کُردها نیز برای به‌دست آوردن آزادی باید همین کار را انجام دهند. او به آنها می‌گوید که جمعیت احیای کُرد، ساخته و ابزار امپریالیسم است. آنها نیز به ایجاد یک حزب دموکراتیک ترغیب می‌شوند.[۲۰] در بازگشت از این سفر، انحلال جمعیت احیای کُرد انجام شد و بیانیه‌ای با امضای قاضی محمد و ۱۰۵ تن از سرشناسان کرد انتشار یافت. در این بیانیه تأسیس حزب دموکرات کردستان اعلام شد.[۲۱]
تأسیس
حزب دموکرات کردستان روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ در شهر مهاباد تأسیس شد.[۲۲]
بیانیه تأسیس این حزب شامل هشت بند بود:
- مردم کرد ایران باید از آزادی و خودگردانی در اداره امور خود بهره‌مند باشند و در چارچوب مرزهای ایران، خودمختاری داشته باشند.
- حق آموزش به زبان کردی و کاربست اداری زبان کردی باید برقرار شود.
- انجمن ایالتی کردستان، باید بی‌درنگ، موافق با قانون اساسی (مشروطه ۱۲۸۴ خورشیدی) انتخاب شود و بر تمام امور اجتماعی و دولتی (مناطق کردستان) نظارت کند.
- کلیه کارکنان دولت در منطقه از خود منطقه باشند.
- قانون واحد برای کشاورزان و مالکان وضع گردد و آینده این دو طبقه تأمین شود.
- حزب دموکرات کردستان برای تأمین وحدت و دوستی کامل در مبارزه ، با مردم آذربایجان و سایر اقوامی که در کردستان زندگی می‌کنند (آشوری‌ها، ارمنی‌ها و غیره) کوششی خاص مبذول خواهد داشت.
- حزب دموکرات کردستان ایران به خاطر پیشرفت کشاورزی و بازرگانی و رشد فرهنگ و بهداشت و همچنین باکیفیت‌ترکردن زندگانی اقتصادی و معنوی خلق کُرد به برداشت از معادن طبیعی کردستان دست می‌آغازد و در این راه می‌کوشد.
- ما آرزومندیم مللی که در ایران زندگی می‌کنند بتواند آزادانه در راه تأمین سعادت و پیشرفت کشور خویش بکوشند.
جمهوری مهاباد
۶۰ روز پس از تأسیس یعنی روز ۲ بهمن ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶)، این حزب با استفاده از شرایط مناسب (اشغال ایران در جنگ جهانی دوم) و با حمایت دولت شوروی در بخشی از خاک کردستان ایران (که در اشغال شوروی بود) حکومتی به نام دولت جمهوری کردستان تشکیل داد؛ که تاریخ‌نگاران از آن به عنوان جمهوری مهاباد نام برده‌اند. علت آن این بود که پیشروی نیروهای شوروی به علت وجود نیروهای بریتانیا که از جنوب آمده بودند متوقف شد لذا سنندج و مناطق اطراف آن به‌عنوان مناطق حائل میان شوروی و بریتانیا در نظر گرفته شدند.[۲۳]
جمهوری مهاباد، تنها ۱۱ ماه دوام آورد و علت آن، خروج نیروهای شوروی به علت انعقاد قراردادی از جانب دولت وقت ایران با اتحاد جماهیر شوروی و بازپس‌گیری کردستان توسط نیروهای ایران بود. ارتش شاهنشاهی ایران در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری مهاباد را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات و رئیس‌جمهور وقت جمهوری مهاباد، یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر (همچون حسن مازوجی) در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در سقز و سایر شهرها نیز صورت گرفت و همچنان ادامه دارد. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند یا موفق شدند به خارج و به ویژه به مناطق کردنشین شمال عراق بگریزند.[۲۴]
دومین کنگره
پس از شکست جمهوری مهاباد، در دومین کنگرهٔ حزب دموکرات کردستان ایران، دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی عبدالرحمان قاسملو و افراد سیاسی فعاّل بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ احمد توفیق و قادر شریف که به پیش‌مرگ معروف بودند فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در کردستان ایران و گاه عراق، حضور فعال داشتند.
حکومت پهلوی
کمتر از دو سال بعد از سقوط جمهوری مهاباد، حزب دموکرات، فعالیت سیاسی و تشکیلاتی خود را از سر گرفت و طی مدت زمان کوتاهی در بیشتر مناطق کردستان ریشه دوانید. بعد از سقوط دولت مصدق در سال ۱۹۵۳ که آزادی‌های سیاسی در سراسر ایران سرکوب گردید فعالیت حزب دموکرات کردستان نیز دچار اختلال شد. اما دو سال بعد مجدداً حزب فعالیت سیاسی و نظامی خود را به صورت مخفی از سر گرفت.[۲۴]
دو حمله وسیع پلیسی به تشکیلات حزب دموکرات در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۴، ضربه سنگینی بر فعالیت حزب وارد کرد و موجب دستگیری حدود سیصد تن و فراری و مخفی شدن شمار بیشتری شد. با این وجود این حزب به فعالیت خود ادامه داد. فعالیت حزب چنان اوج گرفت که در سال‌های ۱۹۶۷–۶۸ شماری از کادرها و اعضای حزب به مدت ۱۸ ماه دست به مبارزات مسلحانه علیه حکومت پهلوی زدند. بعد از شکست جمهوری کردستان، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و عراق بستگی پیدا کرد. در آن زمان، مرکز حزب دموکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان عبدالرحمان قاسملو روابط بین حزب دموکرات کردستان ایران با حزب بعث عراق با حفظ استقلال سیاسی شروع شد.
انشعاب در حزب
عبدالله حسن‌زاده دبیرکل قبلی حزب دموکرات کردستان ایران همراه با چندین تن از اعضای با سابقه و رهبری حزب در تاریخ ۱۶ دسامبر ۲۰۰۶ اعلام کردند که «در اعتراض به عملکردهای جناح تمامیت‌خواه به رهبری مصطفی هجری، راه خود را از راه اکثریت کمیته مرکزی منتخب کنگره سیزدهم حزب جدا و از این تاریخ به بعد با نام حزب دموکرات کردستان (حدک) که نام سابق حزب نیز هست، فعالیت خواهند کرد». عبدالله حسن‌زاده،[۲۵] روز پنج‌شنبه ۷ دسامبر ۲۰۰۶ به خبرگزاری فرانسه گفته‌است که انشعاب او و هم حزبی‌هایش صلح‌آمیز و بدون هرگونه درگیری انجام شده‌است. آقای حسن‌زاده که در کوی‌سنجق کردستان عراق به سر می‌برد می‌گوید: «در دو سال گذشته بحث اصلی در درون حزب، پیرامون اصلاح ساختار رهبری جمعی حزب بود و به دلیل عدم رسیدگی به خواست‌هایمان، به این نتیجه رسیدیم که این تصمیم را بگیریم». حزب دموکرات کردستان می‌گوید علت انشعاب، اختلاف بر سر مسئله رهبری حزب بود. در همین زمینه، کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان در اطلاعیه‌ای گفته‌است میانجی‌گری‌های حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان عراق در ترغیب اکثریت کمیته مرکزی به اجرای قوانین حزب، بی‌نتیجه بوده‌است.
ترور رهبران
تاکنون دو بار دبیرکل‌های این حزب در خارج از ایران، توسط جمهوری اسلامی ترور شده‌اند.
ترور وین
در ۱۳ ژوئیه ۱۹۸۹ عبدالرحمان قاسلمو به همراه تنی چند از سران حزب، در وین ترور شد. قاسملو برای گفت‌وگو و مذاکره با نمایندگان جمهوری اسلامی به وین رفته بود. دقایقی پس از ورود قاسملو و همراهانش به محل برگزاری جلسه و آغاز گفت‌وگو، نمایندگان جمهوری اسلامی، با بیرون کشیدن سلاح‌های مخفی‌شدهٔ خود، هیئت مذاکره‌کننده و قاسملو را به رگبار بسته و به‌قتل رساندند.[۲۶]
ترور میکونوس
در ۱۷ سپتامبر ۱۹۹۲ صادق شرفکندی به شیوهٔ مشابهی در برلین به همراه تنی دیگر از سران حزب از جمله فتاح عبدلی، همایون اردلان و مترجم آنها، نوری دهکردی، در رستوران میکونوس به قتل رسید. این واقعه باعث تنش‌های زیادی در روابط حکومت جمهوری اسلامی با آلمان شد.[۲۷] در محاکمهٔ عاملان این ترور، یک تبعهٔ ایرانی به‌نام کاظم دارابی و یک لبنانی به‌نام عباس راحیل، به جرم قتل، به حبس ابد محکوم شدند. دو لبنانی دیگر، به‌جرم فراهم ساختن شرایط و امکانات ترور، هر یک به ۱۰ سال زندان محکوم شدند. هرچند حکومت جمهوری اسلامی هیچ‌گاه مسئولیت این ترورها را نپذیرفت اما تنی چند از عالی‌رتبه‌ترین مقامات شامل اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور و علی خامنه‌ای، رهبر این حکومت، از انجام این ترور، مطلع بودند.[۲۸] علی فلاحیان، وزیر اطلاعات وقت، نیز به دادگاه فراخوانده شد ولی به‌دلیل عدم حضور، مورد تعقیب پلیس بین‌الملل قرار گرفت.[۲۹]
رابطه با سایر جریان‌ها
حزب دموکرات کردستان ایران در تاریخ خود با جریانات مختلفی رابطه‌های مختلفی داشته‌است. در زمان جمهوری مهاباد این حزب رابطهٔ حسنه‌ای با فرقه دموکرات آذربایجان داشت. پس از جمهوری مهاباد میان حزب دمکرات کردستان و حزب توده ایران تا کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ وحدت تشکیلاتی وجود داشت.
بعد از شکست جمهوری مهاباد، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و عراق بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان عبدالرحمان قاسملو روابط بین حزب دمکرات کردستان با حزب بعث عراق به سطح همکاری رسید و طبق اسناد ویکی‌لیکس قاسملو چندین بار با شخص صدام حسین ملاقات داشته‌است.
در دورهٔ جنگ مشترک علیه ایران این حزب گاهی با کومه‌له مشارکت‌هایی داشت اما نهایتاً به درگیری‌هایی نظامی با این سازمان کشیده شد جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران که اوج آن جنگ این دو نیرو با هم در اواسط دههٔ ۱۳۶۰ بود.
کنگره‌ها
حزب دموکرات کردستان ایران تاکنون ۱۶ کنگره حزبی برگزار نموده‌است:
- کنگره اول ۱۹۴۵
- کنگره دوم ۱۹۴۶: در کردستان عراق در سال ۱۹۶۴ برگزار شد و دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی افراد سیاسی فعال بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ احمد توفیق و سلیمان معینی و قادر شریف... فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در کردستان ایران و عراق، حضور فعال داشتند.
- کنگره سوم ۱۹۷۳: در این کنگره برای نخستین بار عبدالرحمان قاسملو به دبیر اولی حزب و محمدامین سراجی و کریم حسامی، به‌عنوان مسئول دفتر سیاسی و کریم حسامی برای پست جایگزین دبیر اول حزب (دبیر دوم حزب) انتخاب شدند.
- کنگره چهارم ۱۹۸۰: این کنگره در کردستان ایران برگزار شد.
- کنگره پنجم ۱۹۸۱
- کنگره ششم ۱۹۸۴
- کنگره هفتم ۱۹۸۵
- کنگره هشتم ۱۹۸۸
- کنگره نهم ۱۹۹۲
- کنگره دهم ۱۹۹۵
- کنگره یازدهم ۱۹۹۷
- کنگره دوازدهم ۲۰۰۰
- کنگره سیزدهم ۲۰۰۴
- کنگره چهاردهم ۲۰۰۸
- کنگره پانزدهم ۲۰۱۲
- کنگره شانزدهم ۲۰۱۸
روابط بین‌المللی
در کنگره بیستم انترناسیونال سوسیالیست که طی روزهای ۹ تا ۱۱ سپتامبر ۱۹۹۶ در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد، حزب دموکرات کردستان ایران به عنوان یکی از سه حزب ایران در انترناسیونال سوسیالیست پذیرفته شد.[۳۰]
رهبران (به ترتیب زمانی)
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ پایگاه اینترنتی کردستان‌مدیا: «عقاب‌های زاگرس» کشتن ٧ تن از نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران را در سقز بر عهده گرفتند، نوشته‌شده در ۶ تیر ۱۳۹۵؛ بایگانی‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۴ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۹ بهمن ۱۳۹۷.
- ↑ Iran Defence and Security Report, Including 5-Year Industry Forecasts, Business Monitor International, 2008 [Q1], archived from the original on 2017-02-28, retrieved 2017-02-27
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ Neuberger, Benyamin (2014). Bengio, Ofra (ed.). Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland. University Of Texas Press. p. 268. ISBN 978-0-292-75813-1.
- ↑ Monshipouri, Mahmood (2008). "Kurds". Iran Today: An Encyclopedia of Life in the Islamic Republic. Vol. 1. Greenwood Press. p. 223. ISBN 978-0-313-34163-2.
- ↑ David McDowall (1992). The Kurds: A Nation Denied. Minority Rights Group. p. 70. ISBN 978-1-873194-30-0.
The KDPI (which had moved to the left in the meantime) adopted an anti-imperialist position, declaring their opposition to the Shah's regime...
- ↑ Abdulla Hawez (7 July 2016). "Iranian Kurds Are Rising Up Against the Mullahs". The Daily Beast. Retrieved 29 January 2017.
- ↑ Rodolfo Stavenhagen (2016). Ethnic Conflicts and the Nation-State. Springer. p. 98. ISBN 978-1-349-25014-1.
- ↑ دویچه‌وله: اعلام موجودیت ائتلاف «همبستگی برای آزادی و برابری در ایران»، نوشته‌شده در ۴ اسفند ١٣۹۷؛ بازدید در ۵ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ Martin Van Bruinessen (20 July 1986). "Major Kurdish Organizations in Iran". Middle East Research and Information Project. Retrieved 29 January 2017.
- ↑ کُردستان‌و‌کُرد: اطلاعیه‌ای از سوی مدیریت وب‌سایت «کُردستان‌و‌کُرد» و «تلویزیون تیشک تی‌وی» (به کُردی سورانی)، نوشته‌شده در ۹ شهریور ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۲ آبان ۱۴۰۱.
- ↑ https://kurdistanmedia.com/content/upload/1/newsletter/farsi-779.pdf
- ↑ https://www.newsecularism.com/2012/10/17.Wednesday/101712.Two-reports-on-EJA-gathering.htm
- ↑ http://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/1838/
- ↑ https://iranintl.com/ايران/قاسملو؛-رهبری-که-با-حذف-فیزیکی-از-خاطره‌ها-نرفت
- ↑ http://www.mediya.net/siyaset/kongreye13-pdkiran.htm
- ↑ Martin Van Bruinessen (Winter 2016), "Major Kurdish Organizations in Iran", Middle East Research and Information Project, no. 141
- ↑ https://pdki.org/english/
- ↑ صدای آمریکا: اتحاد دو بخش حزب دموکرات کردستان ایران، نوشته‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۱ آبان ۱۴۰۱.
- ↑ رادیو فردا: دو حزب کُرد ایرانی بعد از ۱۶ سال دوباره با هم متحد شدند، نوشته‌شده در ۳۱ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۱ آبان ۱۴۰۱.
- ↑ McDowall, David. A Modern History of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2000. p.240: In September 1945, Qazi Muhammad, Sayf Qazi and the leading chiefs were summoned to Tabriz to meet the Soviet consul who sent them straight to Baku, where they were received by the president of Soviet Azarbaijan. He explained how the Tudeh Party had been ineffective in Iranian Azarbaijan and was being replaced by the Democratic Party, and how in order to achieve their freedom the Kurds should do the same. Komala, he told them, was the creation and instrument of British imperialism. They were exhorted to form their own democratic party.
- ↑ McDowall, David. A Modern History of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2000. p.240.
- ↑ گۆڤاری کوردستان "ارگان حزب دموکرات کردستان" صفحه ۱۱ شماره یک
- ↑ داریوش قمری، تحول ناسیونالیسم در ایران. انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ حمید صادقی، معصومه حسینی. «واکاوی نقش شوروی و انگلستان در ظهور و سقوط جمهوری مهاباد». پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامgiareng.com2وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ "Hostage - 4". Yekta Uzunoglu (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-04.
- ↑ Uzunoglu، Yekta. «Hostage - 1». Yekta Uzunoglu (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۷.
- ↑ Hakakian, Roya (4 October 2007). "The End of the Dispensable Iranian". Der Spiegel. Retrieved 31 January 2009.
- ↑ Melman, Yossi (2008-04-02). "Israel fails to prevent Germany freeing Iranian". Haaretz.com. Archived from the original on 1 April 2009. Retrieved 2012-02-10.
- ↑ انترناسیونال سوسیالیست: احزاب عضو در انترناسیونال سوسیالیست؛ بازدید در ۸ فوریهٔ ۲۰۱۹.
- چهل سال مبارزه در راه آزادی. چاپ دوم. ۱۳۶۷
- [۱]