ویکی‌پدیا

حزب‌الله لبنان

گروه شبه نظامی و حزب سیاسی اسلام‌گرای شیعه

حزب‌الله لبنان سازمانی سیاسی-نظامی اسلامگرای شیعه در لبنان است. گروه حزب‌الله در اوایل سال‌های ۱۹۸۰ و با الهام از ایدئولوژی اسلام سیاسی سید روح‌الله خمینی در لبنان ظهور کرد.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵] در زمان جنگ داخلی لبنان، حزب‌الله لبنان به کمک سپاه پاسداران ایران، تعلیم نظامی داده شده و تحت حمایت مالی و سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.[۱۶] حزب‌الله لبنان ۳ هدف اصلی را به عنوان آرمان خود اعلام کرده که عبارتند از: محو آثار امپریالیستی غربی در لبنان، مجازات فالانژهای لبنان و برپایی حکومت اسلامی در لبنان.[۱۷]

حزب‌الله لبنان
دبیرکلسید حسن نصرالله
بنیان‌گذاری۱۹۸۵ (رسمی)
مرام سیاسی
رنگ رسمی
  • زرد
  • سبز
مجلس نمایندگان لبنان
۱۳ از ۱۲۸
کابینهٔ لبنان
۲ از ۳۰
وبگاه
moqawama.org

برآوردها تا سال ۲۰۱۷ میلادی نشان می‌دهد که حداکثر قابلیت حزب‌الله لبنان برای بسیج نیرو در حدود ۵۰ هزار جنگجو است.[۱۸] بخش نظامی حزب‌الله خود را شاخهٔ مقاومت اسلامی در لبنان می‌داند.

حزب‌الله لبنان پس از سال‌ها جنگ چریکی موفق به آزاد کردن جنوب لبنان از اشغال اسرائیل در سال ۲۰۰۰ شد.[نیازمند منبع] این گروه پس از آن به فعالیت‌های سیاسی خود تحرک بیشتری داده و به کابینه و مجلس لبنان راه یافت.

سید حسن نصرالله پس از ترور شدن سید عباس موسوی به دست نیروهای نظامی اسرائیلی در سال ۱۹۹۲ میلادی به مقام دبیرکلی حزب‌الله لبنان رسید.[۱۹][۲۰] سید حسن نصرالله به صورت علنی اعلام کرده‌است که بودجه و هزینه و خرج و خورد و خوراک و سلاح و موشک‌های حزب‌الله از جمهوری اسلامی ایران می‌رسد.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

اسرائیل، ایالات متحده آمریکا، آلمان، بریتانیا،[۲۶][۲۷][۲۸] کانادا، اتریش، هلند،[۲۹][۳۰][۳۱][۳۲] بحرین،[۳۳][۳۴] مصر،[۳۵] اتحادیه عرب،[۳۶] شورای همکاری خلیج فارس[۳۷] حزب‌الله را در فهرست گروه‌های تروریستی طبقه‌بندی کرده‌اند.[۳۸][۳۹][۴۰] در حالی که اتحادیه اروپا، نیوزلند، تنها شاخه نظامی آن را تروریستی دانسته و بین شاخه نظامی و شاخه سیاسی آن تمایز قائل می‌شوند.[۴۱][۴۲] روسیه حزب‌الله را یک سازمان سیاسی-اجتماعی مشروع به حساب می‌آورد.[۴۳] چین بی‌طرف مانده، و با حزب‌الله رابطه دارد.[۴۴] آمریکا حزب‌الله لبنان را در ۲۷ دی ۱۳۹۸ به صورت کامل در لیست سازمان‌های که از نظر آمریکا تروریستی هستند قرار داد. روز ۱۸ اوت ۲۰۲۰ دادگاه بین‌المللی لاهه سلیم عیاش از اعضای حزب‌الله را به جرم ترور رفیق حریری مجرم شناخت.[۴۵]

تاریخچهویرایش

هستهٔ اولیه حزب‌الله و ساختار تشکیلاتی آن متشکل از اسلام گرایان، نیروهای حزب الدعوه به رهبری محمدحسین فضل‌الله، شاخه دانشجویی حزب الدعوه، مسئولان جنبش امل، اعضای جنبش فتح به رهبری ابوجهاد (خلیل الوزیر) و تمام گروه‌ها و جریان‌هایی که از انقلاب اسلامی ایران و سید روح‌الله خمینی تأثیر گرفته بودند شکل گرفت.[۴۶][۴۷] نخستین دبیرکل حزب‌الله صبحی طفیلی بود که بعد از اختلاف در نحوه رابطه با ایران از سوی شورای اجرایی این محموعه کنار گذاشته شد بعد از وی سید عباس موسوی به دبیرکلی این مجموعه انتخاب شد و بعد از ترور او صبحی طفیلی، راغب حرب، عبدالکریم عبید، سید حسین موسوی، سید حسن نصرالله، سید ابراهیم امین السید، حسین الکورانی، نعیم قاسم، محمد یزبک، حسین خلیل، محمد رعد و محمد فنیش از جمله افرادی بودند که از حزب الدعوه و جنبش امل وارد حزب‌الله شده و سید حسن نصرالله یه دبیرکلی این مجموعه انتخاب شد.

سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان در اولین سالگرد جنگ اسرائیل و حزب‌الله لبنان، در مصاحبه اختصاصی با صدا و سیمای جمهوری اسلامی اعلام کرد که در طول جنگ از «سرپرست و رهبرش»، سیدعلی خامنه‌ای «رهنمود و راهنمایی» دریافت می‌کرده‌است.[۴۸]

تبادل اسرا میان اسرائیل و حزب‌الله در سال ۲۰۰۴ویرایش

در ۲۹ ژانویه ۲۰۰۴ میلادی، به دنبال توافق مبادله اسیران میان حزب‌الله لبنان و اسرائیل، ۴۳۵ اسیر از ملیت‌های گوناگون عربی در مقابل یک سرهنگ باز نشسته اسرائیلی و اجساد چند سرباز اسرائیلی، آزاد شدند. این توافق با میانجگری آلمان صورت گرفت. در مراسم استقبال از اسیران آزاد شده، مقامات بلندپایه لبنان و جمعیت فراوانی حضور داشتند و استقبال با شکوهی از آنان انجام گرفت. آزادی اسیران از دست اسرائیل بازتاب وسیعی در محافل خبری جهان به ویژه در میان مسلمانان یافت.[۴۹]

جنگ اسرائیل و حزب‌الله لبنانویرایش

جنگ اسرائیل و لبنان که در اسرائیل به جنگ دوم لبنان و در لبنان به جنگ ژوئیه معروف است، جنگی است که به مدت ۳۳ روز[۵۰][۵۱] بین نیروهای دفاعی اسرائیل و حزب‌الله لبنان به وقوع پیوست و دامنه آن شمال اسرائیل و سراسر لبنان را دربرگرفت.

این جنگ با قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل در تاریخ ۱۴ اوت ۲۰۰۶ پایان یافت. در مورد دلایل آغازگر جنگ و طول جنگ، هیچ‌کدام از طرفین نظر یکسانی نداشتند. اسرائیل زمان حمله به جنوب لبنان، اهداف خود را از این نبرد و آغاز درگیری با حزب‌الله موارد زیر عنوان کرد: ۱. آزادی گروگانهایی ک توسط حزب‌الله ربوده شده بودند، ۲. جلوگیری از حملات راکتی حزب‌الله لبنان به عمق خاک اسرائیل، ۳. همچنین جلوگیری از نفوذ اعضای این گروه به داخل خاک اسرائیل و انجام عملیات‌های خرابکارانه.

هرچند اسرائیل به تمام اهداف که در ابتدای آغاز جنگ، عنوان کرده بود دست یافت، اما بسیاری از تحلیل گران حزب‌الله را پیروز این جنگ می‌دانند، زیرا اسرائیل موفق به دست یابی به هدف اصلی خود، که همان نابودی تشکیلات حزب‌الله بود نشد.[۵۲]

نقش حزب‌الله در گسترش نفوذ منطقه‌ای ایرانویرایش

روزنامه واشینگتن پست در مقاله‌ای به نقل از رابرت فورد سفیر پیشین آمریکا در سوریه حزب‌الله لبنان را در حکم یک ناو هواپیما بر ایرانی در شرق مدیترانه می‌داند. اوباما نیز در دیدار با یک لابی یهودی در مرداد ۱۳۹۴ (خورشیدی) گفت: «اگر توافق هسته‌ای رد شود و ما به ایران حمله کنیم، حزب‌الله به سمت تل‌آویو موشک پرتاب می‌کند و اسرائیل متحمل فشار می‌شود. در تمامی سناریوها، اسرائیل متحمل فشارهای ناشی از حملات نظامی خواهند بود.»[۵۳][۵۴]

در پی جنگ داخلی سوریه، حزب‌الله لبنان برای کمک به حکومت بشار اسد، رئیس‌جمهور هم‌پیمان ایران در سوریه، شمار زیادی جنگجو به سوریه فرستاد که تعداد آن‌ها در یکی از مقاطع زمانی به ۸ هزار نفر هم رسید. تلفات حزب‌الله لبنان در حمایت از اسد در سوریه حدود دو هزار کشته و چهار هزار مجروح برآورد می‌شود.[۱۸]

نیروی نظامیویرایش

حزب‌الله یک نیروی شبه‌نظامی است که به سلاح‌های سبک همچون تفنگ‌های اتوماتیک، خمپاره، آرپی‌جی و راکتهای کاتیوشا مسلح است و گاهی از راکت‌های خود برای بمباران شهرهای شمال اسرائیل استفاده می‌کند. به گفته مقامات نظامی آمریکایی آن‌ها راکت‌های خود را با راکت‌اندازهای چندتایی نصب شده بر روی کامیون شلیک نمی‌کنند بلکه معمولاً آن‌ها را از لانچرهای ثابت و با استفاده از کنترل راه دور شلیک می‌کنند تا خدمهٔ آتش آن‌ها از آتش ضد توپخانه اسرائیل در امان باشند. با این حال گزارش‌هایی هم از وجود سیستم‌های راکت‌انداز چندلوله‌ای متحرک منتشر شده‌است از جمله راکت‌اندازهای فجر-۳ ساخت ایران که بر روی کامیون‌های ایسوزو ژاپنی نصب شده‌اند.[۵۵]

منابع اسرائیلی بارها از انتقال راکت‌های دوربرد از جمله انواع ۲۴۰ میلی‌متری راکت معروف ب‌ام-۲۱ گراد و راکت‌های فجر-۳ و فجر-۵ به حزب‌الله لبنان خبر داده‌اند. گزارش‌هایی هم از انتقال موشک بالستیک کوتاه‌برد زلزال-۲ با برد ۱۱۵ کیلومتری و کلاهک ۶۰۰ کیلوگرمی منتشر شده‌است. در سال ۲۰۰۴ رئیس سازمان اطلاعات نظامی اسرائیل اعلام کرده حزب‌الله ۱۳ هزار راکت در اختیار دارد که بیشتر آن‌ها برد ۲۵ کیلومتری داشته و حدود ۵۰۰ عدد از آن‌ها برد ۴۵ کیلومتری (فجر-۳) و ۷۵ کیلومتری (فجر-۵) و چند ده عدد هم برد ۱۱۵ کیلومتری (زلزال-۲) دارند. البته سیستم‌های دوربرد مکانیسم هدف‌گیری نسبتاً پیچیده‌ای دارند و استفاده مؤثر حزب‌الله از آن‌ها بدون کمک مستقیم نیروهای سپاه پاسداران بعید به نظر می‌رسد. در سال ۲۰۰۶ یک مقام ارشد اطلاعاتی نظامی اسرائیل به کمیسیون روابط خارجی و دفاعی کنست مجلس اسرائیل گفت که حزب‌الله هزاران راکت با برد ۲۰ کیلومتری و حدود ۱۰۰ راکت با برد ۴۰ تا ۷۰ کیلومتری در اختیار دارد. در ۱۳ ژوئیه ۲۰۰۶ نیروهای حزب‌الله یک راکت ۳۳۳ میلی‌متری با کلاهک ۱۰۰ کیلوگرمی و برد ۱۳ کیلومتری را به سوی اسرائیل شلیک کردند. آن‌ها این راکت را رعد-۱ نامیدند که به نظر می‌رسد همان راکت شاهین-۱ ساخت ایران باشد. در ۲۸ ژوئیه ۲۰۰۶ حزب‌الله هفت راکت دوربرد را به سوی شهر آفولا در شمال اسرائیل شلیک کرد که به خارج از شهر برخورد کرده و هیچ کشته و مجروحی نداشت. حزب‌الله این راکت را خیبر-۱ معرفی کردند که به نظر می‌رسد نام دیگر راکت فجر-۵ باشد. دبیرکل حزب‌الله در یک سخنرانی اذعان کرد: از کریات شمونه تا ایلات در برد موشک‌های مقاومت اسلامی لبنان قرار دارد. این ادعا احتمال این که حزب‌الله موشک‌های با برد بیش از ۴۰۰ کیلومتر را در اختیار داشته باشد قوی تر کرد.[۵۵]

ایران همچنین پهپادهای غیرمسلح مهاجر-۴ را هم در اختیار حزب‌الله قرار داده‌است. در نوامبر ۲۰۰۴ حزب‌الله یک فروند هواپیمای بدون سرنشین را به سوی اسرائیل به پرواز درآورد که پس از گذشتن از فراز شهر نهاریا در آب‌های سرزمینی لبنان سقوط کرد. در سال ۲۰۰۶ هم حزب‌الله یک کشتی موشک‌انداز کلاس ساعر-۵ اسرائیل را هدف قرار داد که به مرگ یک ملوان اسرائیلی انجامید. ابتدا تصور می‌شد یک پهپاد حامل بمب به کشتی برخورد کرده اما بعداً مشخص شد که از مدل تولید ایران موشک کروز سی-۸۰۲ (با نام ایرانی موشک نور) برای حمله استفاده شده‌است. نیروهای حزب‌الله هم‌زمان با همین حمله یک موشک ضدکشتی هدایت راداری سی-۸۰۲ را نیز به سوی یک کشتی تجاری با پرچم کامبوج که در کنار کشتی اسرائیلی قرار داشت، شلیک کردند. ۱۲ ملوان مصری این کشتی که پس از برخورد موشک به آب پریده بودند توسط کشتی‌های دیگر نجات داده شدند.[۵۵]

سید حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان طی گفتگو با شبکه المناردربارهٔ تحولات لبنان و منطقه گفت اسرائیل نقطه ضعفی در آماده‌سازی جبهه داخلی خود برای جنگ دارد و این امر باعث شده‌است تا حزب‌الله بتواند امروز به شکل بهتری این جبهه را مورد هدف قرار داده تلفات بیشتری را بر آن وارد کند. به گزارش ماکو نیوز اسرائیلی نصرالله هزاران هدف را در اسرائیل بر روی نقشه نشان داد و محل استقرار اهداف راهبردی اسرائیل را از روی آن در معرض دید بینندگان گذاشت. همچنین روزنامه هاآرتص خبر داد، حزب‌الله تأکید می‌کند قادر است زیان‌های جبران ناپذیری را به اسرائیل وارد کند، زیان‌هایی که بخشی از آن متوجه جبهه داخلی خواهد شد. این گفتگو با بازتاب گسترده رسانه‌های اسرائیل مواجه شده‌است.[۵۶][۵۷]

خلع سلاحویرایش

  • در گزارش منتشر شده در وبگاه سازمان ملل متحد، آنتونیو گوترش گفت: «نگهداری سلاح غیرمجاز خارج از کنترل دولت، توسط حزب‌الله و دیگر گروه‌های مسلح غیردولتی نشان‌دهندهٔ یک نقض مستمر قطعنامهٔ ۱۷۰۱ (سال ۲۰۰۶)، و یک نگرانی جدی است». در گزارشی که قرار است سه‌شنبهٔ آینده به شورای امنیت سازمان ملل ارائه شود، دبیرکل سازمان مل آنتونیو گوترش از دولت لبنان خواست که گروه شبه‌نظامی حزب‌الله را خلع‌سلاح کند. گوترش گفت: «من دولت لبنان را فرا می‌خوانم که همهٔ اقدامات ضروری را در جهت تضمین اجرای بندهای مربوط به توافقنامهٔ طائف و قطعنامه‌های ۱۵۵۹ (سال ۲۰۰۴) و ۱۶۸۰ (سال ۲۰۰۶) انجام دهد، که به استثنا دولت لبنان، خلع‌سلاح تمامی گروه‌های مسلح در لبنان را الزامی می‌کند تا هیچ سلاح یا حوزهٔ اختیار دیگری به‌جز دولت، در لبنان نباشد».[۵۸]
  • روز یکشنبه ۹ اوت صدها لبنانی در مرکز شهر بیروت، در اعتراض به مشکلات اقتصادی دست به تظاهرات زدند. معترضین همچنین خواهان خلع سلاح شبه‌نظامیان حزب‌الله شده و سطل‌های زباله را آتش زدند.[۵۹]
  • به گزارش شبکه‌های اجتماعی، در فضای مجازی لبنان هشتگ #خلع_سلاح_حزب‌الله (#نزع_سلاح_حزب‌الله) مورد توجه قرار گرفته و ترند شد.[۶۰]

فعالیت سیاسیویرایش

حزب‌الله لبنان با انتشار مرام‌نامه جدیدی در سال ۲۰۰۹، صراحتاً بر اجرای یک سیستم اسلامی بر پایه رأی مستقیم مردم و نه از طریق اجبار و تحمیل، تأکید نموده‌است. تأکید حزب‌الله مبنی بر نبود اجبار در اسلام، نوعی انعطاف‌پذیری ایدئولوژیک جهت پذیرش اصل تغییر اولویت‌های راهبردی را به این جنبش تزریق نموده‌است. در همین راستا، حزب‌الله معتقد است که نیل به مردم‌سالاری مبتنی بر رضایت مردم، یکی از اصول اساسی حکومت در لبنان باقی خواهد ماند. با تأکید بر نیاز به مردم‌سالاری مبتنی بر رضایت مردم و تشکیل دولت وحدت ملی، پیام سند جدید این خواهد بود که حزب‌الله خود را یک بازیگر سیاسی عمده در لبنان به‌شمار می‌آورد و فارغ از نتایج انتخابات، حکومت باید اصل توافق با حزب‌الله را مدّ نظر قرار دهد.[۶۱] بر این اساس، حزب‌الله لبنان از سال ۲۰۰۹ چهره‌ای سیاسی به خود گرفت و به‌طور جدی پا به عرصهٔ رقابت‌های سیاسی گذاشت و در تمام انتخابات‌های پارلمانی و شهری لبنان حضور فعالی داشته‌است که برخی از آن‌ها با پیروزی و برخی نیز با شکست همراه بوده‌است.

انتخابات پارلمانی ژوئن ۲۰۰۹ویرایش

در انتخابات پارلمانی ژوئن ۲۰۰۹ تمامی کاندیدهای حزب‌الله به پارلمان راه یافتند اما از آنجا که متحدان آن‌ها در ائتلاف ۸ مارس موفق به کسب آرای مردم نشدند، گروه ۱۴ مارس (تحت حمایت غرب) با کسب ۷۱ کرسی پیروز انتخابات اعلام شد.[۶۲] اما به رغم شکست جریان ۸ مارس در این انتخابات، حزب‌الله لبنان و متحدین آن‌ها در پی سقوط دولت سعد حریری در ژانویه ۲۰۱۱ به دلیل استعفای یازده وزیر متعلق به گروه ۸ مارس، توانستند دولت را در اختیار بگیرند و تاکنون نیز که به روزهای پایانی عمر قانونی آن نزدیک می‌شویم، موقعیت سیاسی خود را حفظ نمایند.[۶۳]

انتخابات سراسری ۲۰۱۸ لبنانویرایش

نوشتار(های) وابسته: انتخابات سراسری لبنان (۲۰۱۸)

انتخابات سراسری لبنان می‌بایست در سال ۲۰۱۴ م. برگزار می‌شد[۶۴] اما عدم موفقیت مجلس در انتخاب رئیس‌جمهور، سبب شد تا دو سوم از اعضای پارلمان به تمدید این دوره از مجلس تا سال ۲۰۱۷ میلادی رأی دهند.[۶۵] آنگاه قرار شد انتخابات در ۲۱ مه ۲۰۱۷ میلادی برگزار شود.[۶۶] سرانجام انتخابات مجلس لبنان در ۶ مه ۲۰۱۸ میلادی برگزار شد.

نتایج این انتخابات نشان داد که حزب‌الله لبنان و متحدانش در مجموع کرسی‌های بیشتری را بدست آورده‌اند. این در حالی‌است که حزب سعد حریری یک سوم کرسی‌هایش را در این انتخابات از دست داده‌است. هرچند تعداد کرسی‌های حزب‌الله لبنان در مجلس تغییر چندانی نکرد، اما متحدان حزب‌الله لبنان که حامی محور مقاومت هستند، کرسی‌های بیشتری را به دست آورده‌اند.[۶۷]

مخالفینویرایش

دیدگاه‌هاویرایش

  • به جز در خارج لبنان این گروه منتقدانی در درون این کشور نیز دارد. برای مثال حامیان دولت فؤاد سینیوره (نخست‌وزیر پیشین لبنان) با تأکید بر اینکه فقط دولت لبنان از حق تصمیم‌گیری دربارهٔ مقابله با تهدیدهای خارجی برخوردار است، سازمان سیاسی حزب‌الله را به مثابه «دولت در دولت» و شبه نظامیان آن را «ارتش در ارتش» می‌نامند و در مجموع حزب‌الله را به دنبال کردن منافع ایران و سوریه متهم می‌کنند.[۶۸]
  • در تاریخ ۲۸ آوریل ۲۰۰۹ میلادی، و یک ماه پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی لبنان، بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل متحد در گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل متحد، حزب‌الله لبنان و سایر گروه‌های شبه‌نظامی را متهم به ایجاد بی‌ثباتی در این کشور کرد. بان کی‌مون، هم‌چنین حزب‌الله لبنان را خطری برای آرامش و پیشبرد مردم‌سالاری در لبنان خواند.[۶۹]
  • بدنبال انفجار در بیروت؛ نسبت به حزب‌الله لبنان دافعه ایجاد شده‌است، برای خیلی‌ها حزب‌الله تحت حمایت ایران فراتر از سیستم قدرت فرقه‌ای حاکم در لبنان می‌باشد و بنابراین لاجرم در فساد که ریشه فاجعه بندر بیروت بوده دست داشته‌است و مسئول کشاندن کشور به ورشکستگی می‌باشد.[۷۰]

اعتراضاتویرایش

بعد از انفجار بیروت حزب‌الله در کانون خشمی است که علیه طبقه حاکم کشور، منجمله از جانب تعداد فزاینده‌ای از هواداران شیعه سنتی این گروه، قرار گرفته‌است. تظاهرکنندگان که نسبت به فساد و بی‌مبالاتی که منجر به انفجار گردید خشمگین هستند، آدمک حسن نصرالله رهبر حزب‌الله را در میدان مرکزی شهدای بیروت دار زدند.[۷۱]

اعلام حزب‌الله به عنوان گروه تروریستیویرایش

بین برخی از کشورها مانند سوریه و ایران و روسیه کشورها برسر اعلام گروه حزب‌الله لبنان به عنوان گروهی تروریستی یا یک گروه سیاسی با بقیه کشورها مانند برخی از کشورهای اروپایی و آمریکا و اتحادیه و عرب و شورای همکاری خلیج فارس اختلاف نظر وجود دارد.[۱۱] این در حالی است که دولت لبنان از گروه حزب‌الله به عنوان حزبی مشروع و قانونی یاد می‌کند.[۷۲][۷۳][۷۴][۷۵][۷۶][۷۷]

سازمان اینترپل پس از حادثه بمب‌گذاری آمیا و به درخواست دولت آرژانتین، عماد مغنیه یکی از اعضای حزب‌الله را را به اتهام ارتباط با این حادثه مورد پیگرد قرار داد[۷۸]

کشورهای زیر، شاخه نظامی گروه حزب‌الله لبنان را به عنوان گروهی تروریستی شناسایی کرده‌اند.

  • ایالات متحده آمریکا، هلند،[۲۹][۳۰][۳۱][۳۲] بحرین[۳۳][۳۴] مصر[۳۵] اتریش، کانادا، اتحادیه عرب[۳۶] و اسرائیل حزب‌الله را در فهرست گروه‌های تروریستی طبقه‌بندی کرده‌اند.[۳۸][۳۹][۴۰] در حالی که اتحادیه اروپا، نیوزلند تنها شاخه نظامی آن را تروریستی دانسته و بین شاخه نظامی و شاخه سیاسی آن تمایز قائل می‌شوند.[۴۱][۴۲]
  • روز ۱۳ نوامبر ۲۰۱۸ آمریکا مجدداً حزب‌الله لبنان را به عنوان یک گروه تروریستی جهانی معرفی کرد و جوایزی تا ۵ میلیون دلار برای یافتن دو عضو حزب‌الله به نام‌های یوسف محمود حرب و هیثم علی طباطبایی تعیین کرد.[۷۹][۸۰][۸۱]
  • وزیر امور خارجه بریتانیا، جرمی هانت در تاریخ ۲۵ فوریه ۲۰۱۹ در بیانیه‌ای اعلام کرد: «کشورش از لبنانی باثبات و موفق حمایت می‌کند اما نمی‌تواند زمانی که مسئله تروریسم مطرح است، از خود نرمش نشان دهد.» وی گفت: «آشکار است که تمایزی بین شاخه نظامی و سیاسی حزب‌الله وجود ندارد و با تحریم کردن حزب‌الله به هر شکل ممکن، دولت پیامی آشکار می‌دهد که فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده این گروه در منطقه کاملاً غیرقابل قبول و زیان‌بار برای امنیت ملی بریتانیا است.»[۸۲][۸۳]
همچنین وزیر کشور بریتانیا، ساجد جاوید گفت: «حزب‌الله همچنان به اقدامات خود برای بی‌ثبات کردن وضعیت شکننده خاور میانه ادامه می‌دهد و ما بیش از این نمی‌توانیم تفکیکی بین شاخه نظامی تحریم‌شده این گروه و حزب سیاسی آن قائل شویم.»[۸۴] در ۲۵مین سالگرد حمله به مرکز یهودیان آمیا و همزمان با سفر مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا به آرژانتین، این کشور حزب‌الله را به عنوان سازمانی تروریستی معرفی و داراییهای این گروه را توقیف کرد. مقامات آرژانتین حزب‌الله را به انجام حمله به سفارت اسرائیل در آرژانتین، و ایران و حزب‌الله را به بمبگذاری در مرکز یهودیان در آن کشور متهم کرده‌اند.[۸۵]
  • روز جمعه ۲۷ دی ۱۳۹۸ دولت بریتانیا کلیت تشکیلات حزب‌الله لبنان را براساس قوانین مقابله با تروریسم و تأمین مالی تروریست‌ها به عنوان یک گروه تروریستی تحت تحریم قرار داد و همچنین دارایی‌های آن را ضبط خواهد کرد. بدین ترتیب بریتانیا هم شاخه سیاسی و هم شاخه نظامی حزب‌الله را نامگذاری تروریستی می‌کند.[۸۶][۸۷]
  • وزیر کشور آلمان روز ۳۰ آوریل ۲۰۲۰ اعلام کرد که آلمان تمامی فعالیت‌های گروه حزب‌الله لبنان در خاک خود را ممنوع اعلام کرده و کلیت این گروه را از این پس به عنوان سازمان تروریستی می‌شناسد.[۸۸]
  • در اسفند ۹۴ شورای همکاری خلیج فارس این حزب را تروریستی نامید.[۸۹]
  • روز پنجشنبه ۲۳ مرداد ۱۳۹۹ دولت لیتوانی حزب‌الله لبنان را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد. لیناس لینکویسیوس، وزیر خارجه لیتوانی اعلام کرد برخی افراد مرتبط با این گروه تحت حمایت ایران، امنیت ملی لیتوانی را تهدید کرده‌اند.[۹۰][۹۱]
  • دادگاهی در شهر کلاگنفورت اتریش یک فرمانده حزب‌الله و عضوگیر اعضای جدید برای این سازمان تروریستی را به ۹ سال حبس محکوم کرد. او همچنین در آموزش‌های عقیدتی و نظامی، از جمله در ایران، شرکت داشته‌است.[۹۲]
فهرست کشورهایی که شاخه نظامی حزب‌الله لبنان یا تمام این سازمان را به عنوان گروهی تروریستی می‌شناسند
کشورها توضیحات مراجع
  استرالیا ستاد عملیات ویژه حزب‌الله لبنان [۹۳]
  کانادا تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان [۹۴]
  بحرین تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  اتحادیه عرب تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  اتحادیه اروپا شاخه نظامی حزب‌الله
  اسرائیل تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  ایالات متحده آمریکا تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  بحرین تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  فرانسه شاخه نظامی حزب‌الله
  شورای همکاری خلیج فارس تمامی موجودیت حزب‌الله
  اتحادیه عرب تمامی موجودیت حزب‌الله[۹۵]
  ژاپن تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  هلند تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  امارات متحده عربی تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  بریتانیا تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  نیوزلند شاخه نظامی حزب‌الله
  آرژانتین تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان [۹۶]
  آلمان تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان [۹۷]
  هندوراس[۹۸] تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  کلمبیا تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  گوآتمالا تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان[۹۹]
  لیتوانی تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان
  کوزوو تمامی موجودیت حزب‌الله لبنان

اتهام جاسوسی، خرابکاری و قاچاق سلاح به مصرویرایش

دادستانی مصر در تاریخ ۱۲ آوریل ۲۰۰۹ میلادی، با متهم کردن حزب‌الله لبنان به جاسوسی، قاچاق اسلحه و تلاش برای بی‌ثبات کردن مصر، از بازداشت گروه ۴۹ نفره‌ای خبر داد که با دستور گرفتن از سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان، علیه امنیت ملی مصر فعالیت می‌کردند.[۱۰۰][۱۰۱]

سید حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله در واکنش به این دستگیری‌ها اعتراف کرد که تنها یکی از دستگیرشدگان لبنانی، به نام سامی شهاب، عضو حزب‌الله بوده و در حال انجام مأموریتی برای رساندن تدارکات نظامی به فلسطینی‌های نوار غزه بوده‌است. با وجود ادعای نصرالله، سامی شهاب در اعترافات خود مدعی شده که برنامه حملهٔ تروریستی در اصل «حرکتی انتقام‌جویانه در برابر کشته شدن عماد مغنیه، از رهبران نظامی ارشد گروه حزب‌الله لبنان بوده‌است».[۱۰۲]

ترور رفیق حریری و دادگاه لاههویرایش

در فوریه ۲۰۰۵ رفیق حریری نخست‌وزیر لبنان و ۲۱ نفر از نزدیکان وی در یک عملیات تروریستی بمب‌گذاری در لبنان کشته شدند، پس از ۱۵ سال روز سه شنبه ۱۸ اوت ۲۰۲۰ دادگاه بین‌المللی ویژه لبنان در لاهه سلیم عیاش از اعضای حزب‌الله را در این رابطه مجرم شناخت.[۱۰۳] قاضی دیوید ری، رئیس دادگاه لاهه، واقع در هلند گفت: «این دادگاه آقای عیاش را بدون تردید و به‌طور قطعی به عنوان یکی از عاملان ترور رفیق حریری مجرم می‌شناسد.»[۱۰۴]

انفجار بندر بیروتویرایش

نوشتار اصلی: انفجار در بندر بیروت

به دنبال انفجار در بندر بیروت در ۴ اوت ۲۰۲۰ اتهامات زیادی بر علیه حزب‌الله در رسانه‌ها و منابع مختلف مطرح است:

  • فاکس نیوز در گزارشی به نقل از برخی منابع نوشت، بیشتر تحرکات و اقدامات اجرایی در بندر بیروت زیر نظر و کنترل «غیررسمی» حزب‌الله قرار داشته‌است و احتمالاً از این بندر برای واردات اسلحه نیز استفاده شده‌است. این انفجار درست پیش از محکمهٔ سازمان ملل برای صدور حکم علیه حکم چهار مظنون قتل رفیق حریری که مرتبط با حزب‌الله لبنان بودند اتفاق افتاد،[۱۰۵] حسن نصرالله رهبر حزب‌الله لبنان در سخنرانی پیشین‌اش گفته بود که ما می‌توانیم انباری از مواد منفجرهٔ «آمونیاک» که در بندر حیفا (EN) در اسرائیل ذخیره شده‌است را با موشک‌هایمان هدف قرار دهیم و آن چنان انفجاری به وجود بیاید که اندازهٔ یک بمب اتمی قدرت تخریبی دارد.[۱۰۶]
  • بلومبرگ در گزارشی با اشاره به حزب‌الله نوشت، نیترات آمونیوم در ۲۰۱۳ که از گرجستان به موزامبیک می‌رفت توسط کسی که هنوز معلوم نیست کیست به بیروت منتقل شد. عمده بندرهای بیروت در کنترل حزب‌الله است و عمده لبنانی‌ها معتقدند که نیترات آمونیوم در اختیار این شبه‌نظامیان بود. این انفجار درست پیش از محکمهٔ سازمان ملل برای صدور حکم علیه ۴ عضو فراری حزب‌الله رخ افتاد.[۱۰۷]
  • روز جمعه ۷ اوت، بهاءالدین حریری، برادر سعد حریری گفت که حزب‌الله لبنان از بندر بیروت برای انبار کردن اسلحه استفاده کرده‌است. وی تأکید کرد همه در بیروت می‌دانند که بندر این شهر در کنترل حزب‌الله لبنان است. او گفت که حزب‌الله مسئول انباری بوده که در آن نیترات آمونیوم نگهداری شده بود.[۱۰۸] در مقابل سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله، با تکذیب این ادعا، اعلام کرد که این حزب نه بندر بیروت را اداره می‌کند و نه چیزی در آن داشته‌است.[۱۰۹] اما منتقدان این حزب قبول ندارند و حزب‌الله را به چیره شدن بر برخی از مراکز مهم در لبنان، ازجمله فرودگاه بین‌المللی بندر بیروت، متهم می‌کنند.[۱۱۰]
  • نشریه آلمانی دی ولت روز پنجشنبه ۲۰ اوت ۲۰۲۰ در گزارشی به قلم دانیل دیلان بومر خبر داد که براساس سندهای مشاهده شده، در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ سه محموله نیترات آمونیوم توسط حزب‌الله لبنان سفارش داده شده و توسط سپاه قدس و زیر نظارت قاسم سلیمانی به آنها تحویل داده شده‌است. مقامات لبنان نیز گفته‌اند نیترات آمونیوم موجود در بندر بیروت که منفجر شد نیز به سالهای ۲۰۱۳و ۲۰۱۴ بر می‌گردد.[۱۱۱]

انبار حاوی نیترات آمونیوم در آلمانویرایش

سازمان امنیت داخلی آلمان خبر داده‌است که حزب‌الله لبنان در ایالت بایرن یک انبار حاوی نیترات آمونیوم داشته که در سال ۲۰۱۶ محتویات آن از آلمان خارج شده‌است. این را وقتی نهادهای امنیتی آلمان متوجه شدند که مشغول تحقیق دربارهٔ فعالیت‌های حزب‌الله در این کشور بودند. محتویات این انبار «بسته‌های سرد» موسوم به Cold-Packs بوده که از جمله حاوی نیترات آمونیوم بوده‌اند.[۱۱۲]

نیترات آمونیوم در لندنویرایش

  • در سال ۲۰۱۵ چهار عضو حزب‌الله در حالیکه سه تن نیترات آمونیوم را در کیسه‌های آرد بسته‌بندی و پنهان کرده بودند، توسط سرویس‌های اطلاعاتی بریتانیا به کمک موساد دستگیر شدند.[۱۱۳] مردی ۴۰ساله که با حزب‌الله ارتباط داشت، در حومه‌های لندن نیترات آمونیوم را در بسته‌های یخ به عنوان عالی‌ترین پوشش انبار می‌کرده‌است.[۱۱۴]

دبیران کل و فرماندهانویرایش

محمد الکوثرانیویرایش

محمد الکوثرانی یک رهبر ارشد نیروهای حزب‌الله در عراق است و بعد از کشته شدن قاسم سلیمانی در ماه ژانویه بخشی از کارهای هماهنگی سیاسی گروههای شبه نظامی همسو با ایران که سابقا سلیمانی سازماندهی می‌شد، را به عهده گرفته است. او در این موضع مسئولیت اقدامات گروههایی که خارج از کنترل دولت عراق عمل می‌کنند، را تسهیل می‌کند. کوثرانی بعنوان یک عضو شورای سیاسی حزب الله تلاش کرده منافع حزب الله در عراق، از جمله تلاشهای حزب الله برای ارائه آموزش، پول، حمایت سیاسی و لجستیک برای گروههای شورشی شیعه عراق، را پیش ببرد. [۱۱۵]

رابطه با ایرانویرایش

 
دیدار دبیرکل حزب‌الله سید حسن نصرالله و هیئت همراه با سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۴

بنا بر گفته‌های محمدحسن اختری سفیر ایران در سوریه در سال‌های (۱۹۹۷–۱۹۹۴) و (۲۰۰۸–۲۰۰۵) ایران به حزب‌الله کمک‌های مالی و معنوی کرده‌است و سپاه پاسداران به آموزش نیروهای حزب‌الله می‌پرداخته‌است ولی او هرگونه شرکت مستقیم ایران را در درگیرهای حزب‌الله رد می‌کند.[۱۱۶]

جمهوری اسلامی ایران ارتباط نزدیکی با جنبش حزب‌الله دارد و دولت و نهادهای حکومتی ایران، از جمله بنیاد شهید، حمایت‌های مالی قابل توجهی از این گروه و طرفداران و ساکنان مناطق تحت نفوذ آن به عمل می‌آورند.[۱۱۷]

در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۶ سایت المنار متعلق به حزب‌الله لبنان خبر داد که حسن نصرالله در یک سخنرانی عمومی با اشاره به محدودیت‌های مالی علیه این گروه گفت:

«این محدودیت‌ها تأثیری در وضعیت حزب‌الله ندارد چون تمام منابع مالی حزب‌الله نه از بانک‌ها بلکه از سوی ایران تأمین می‌شود.»

همچنین گفت:

«این پول‌ها همان‌طور به دست ما می‌رسد که موشک‌هایی که با آن اسرائیل را تهدید می‌کنیم.»[۱۱۸]

همچنین نصرالله در واکنشی دیگر در طی دی ماه سال ۱۳۹۶ پیش از خروج آمریکا از برجام و قبل از تشدید تحریم‌های بیشتر از علیه جمهوری اسلامی در واکنش به یک گزارش آمریکایی بر مبنای این که بخشی از درآمدهای حزب‌الله از طریق تجارت مواد مخدر تأمین می‌شود بار دیگر و با صراحت از تأمین مالی گروهش از سوی ایران سخن گفت و اینبار اظهار کرد:

«نان، آب، پول، اسلحه و موشک‌های ما همگی از ایران می‌رسد… و تا ایران پول دارد، حزب‌الله هم پول دارد.»

پیشتر نیز از سوی مقامات آمریکایی پیش‌بینی می‌شد که درصورت وضع تحریم‌های سنگین علیه جمهوری اسلامی برروند حمایت از گروه‌های تحت حمایتش اثر می‌گذارد که افزایش درخواست‌های اعانه از سوی حزب لله لبنان گواهی براین استدلال قلم‌داد شد.[۱۱۹]

پیش از این، پیرو ماجرای توقیف طلا و ارز متعلق به ایران در ترکیه در سال ۱۳۸۷ و ۸۸، به ترتیب یک رسانه ایرانی-اتریشی و یک رسانه اسرائیلی تحلیلگر اخبار با اشاره به اخبار العربیه و اخبار غیررسمی از ارتباط آن ماجرا با حمایت جمهوری اسلامی از حزب‌الله لبنان و تأسیس یک بانک مشترک در ترکیه خبر داده بودند.[۱۲۰][۱۲۱]

ناتان سیلز هماهنگ‌کننده وزارت خارجه آمریکا روز ۱۳ نوامبر ۲۰۱۸ اعلام کرد که حکومت ایران سالانه ۷۰۰ میلیون دلار هزینه حزب‌الله لبنان می‌کند.[۷۹][۸۰][۸۱] پیش از این نیز حسن نصرالله رهبر حزب‌الله به صورت علنی و در حضور سفیر ایران در لبنان اعلام کرده بود که:

«ما خیلی صریح می‌گوییم و شاید چنین چیزی در تمام جهان وجود نداشته باشد، که یک کسی بیاید به‌صورت علنی شفاف و صادقانه بگوید، در مقابل همه جهان بی پرده می‌گوییم، بودجه و هزینه و خرج و خورد و خوراک و سلاح و موشک‌های حزب‌الله از جمهوری اسلامی ایران می‌رسد. تا زمانی که ایران پول داشته باشد، یعنی ما پول داریم»[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

تحریم‌هاویرایش

  • روز پنجشنبه ۲۵ اکتبر۲۰۱۸ دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، لایحه تحریم جدیدی علیه گروه حزب‌الله امضاء کرد. حزب‌الله توسط ایران حمایت می‌شود و این لایحه در سالروز انفجاری که در سال ۱۹۸۳ در بیروت منجر به کشته شدن ۲۴۱ تفنگدار دریایی آمریکا شده بود امضاء شده‌است. این لایحه امکان گسترش تحریم در رابطه با کسانی که با حزب‌الله تجارت کنند را فراهم می‌کند.[۱۲۲]
  • روز سه شنبه ۱۳ نوامبر ۲۰۱۸ وزارت امور خارجه آمریکا جواد نصرالله فرزند حسن نصرالله را در فهرست تروریسم جهانی قرار داد. جواد نصرالله یکی از رهبران حزب‌الله و فرمانده گردان المجاهدین است. براساس تحریم‌های جدید تمامی دارایی‌های پسر نصرالله مصادره شده و معامله با او و گردان المجاهدین ممنوع می‌باشد. علاوه بر او، محسن عبیدالزیدی، یوسف هاشم، عدنان حسین کوثرانی و محمد عبدالهادی فرحات را نیز در لیست تروریستی وارد کرده‌اند. عبیدالزیدی هماهنگ‌کننده بین حزب‌الله و سپاه پاسداران ایران و حامیانشان در عراق است که در قاچاق سوخت از ایران به سوریه شرکت داشته و فردی است که از جانب قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، نیرو به سوریه اعزام می‌کند. سیگال ماندلکر، مدیر بخش تروریسم و اطلاعات وزارت خزانه داری آمریکا اظهار داشت که حزب‌الله نماینده تروریستی حکومت ایران است که می‌کوشد حاکمیت را در عراق تضعیف و ثبات خاورمیانه را مختل کند.[۱۲۳][۱۲۴][۱۲۵][۱۲۶]
  • روز دوشنبه ۲۲ آوریل ۲۰۱۹ وزارت‌خانه‌های خارجه و خزانه‌داری آمریکا بر اساس بیانیه‌ای اعلام کردند که در ردیف «پاداش برای عدالت» برای دریافت اطلاعاتی دربارهٔ مراودات بانکی، نقل و انتقال پول و اموال و معاملات حزب‌الله در جهان، ۱۰ میلیون دلار جایزه در نظر گرفته‌اند و به کسانی که این اطلاعات را در اختیار آمریکا قرار دهند، داده خواهد شد. آمریکا خواهان دسترسی به ادهم حسین تباجا، محمد ابراهیم بزی و علی یوسف چراره به عنوان سه تن از مسئولان مالی حزب‌الله می‌باشد.[۱۲۷]
  • روز ۲۱ ژانویه ۲۰۲۰ دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خارجه آمریکا، شرکت پارک استراتجیز را به دلیل معامله با شرکت البرکات وابسته به حزب‌الله به پرداخت ۱۲ هزار و ۱۵۰ دلار جریمه کرد.[۱۲۸]
  • روز ۲۶ فوریه ۲۰۲۰ استیون منوچین وزیر خزانه داری آمریکا اعلام کرد که سه مقام رسمی لبنان و ۱۲ نهاد لبنان را که بخشی از بنیاد شهید و زیر مجموعه‌ای از شبکه حزب‌الله هستند در لیست تحریم‌های آمریکا قرار گرفتند.[۱۲۹]

وضعیت مالیویرایش

  • بنا به گزارش سرویسهای اطلاعاتی غرب، رژیم ایران سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار حزب‌الله را تنها به‌صورت نقد تأمین مالی می‌کند و برای آن زرادخانه سلاح و خدمات لجستیکی به قیمت بیش از ۷۰۰ میلیون دلار فراهم آورده‌است.[۱۳۰]
  • حزب‌الله در سال ۲۰۱۹ اندک زمانی پس از اِعمال فشارهای شدید مالی و تحریمها علیه این گروه و حامی اصلی مالیش، جمهوری اسلامی ایران، که منجر به کاهش حمایت‌های مالی جمهوری اسلامی به این گروه شد،[۱۳۱]صندوقهای دریافت کمک مالی و صدقه را در خیابانهای محله‌های شیعه‌نشین نصب کرد. روی این صندوقها نوشته شده: «به حمایت همگانی نیاز داریم.» پیشتر در مغازه‌ها صندوقهای کمک به حزب‌الله دیده می‌شد. نصرالله نیز در یک سخنرانی از هوادارانش خواسته بود به این گروه پول بدهند تا بتواند فشار تحریمها را کم کند.[۱۳۲]
  • مایک پومپئو در نشست آیپک گفت «تحریمها علیه ایران گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی را نیز به درد و رنج انداخته. این که حسن نصرالله کاسه گدایی به دست گرفته، خبر خوبی است.»[۱۳۳][۱۳۴]
  • برایان هوک: «ما نشانه‌های این فشارها را می‌بینیم و شاهد هستیم که رهبر حزب‌الله از مردم می‌خواهد که پول به آنها صدقه بدهند. چنین رفتاری خود شاهد بارزی است و این همان تأثیری است که ما به دنبال آن هستیم. پولی که یک شبه‌نظامی حزب‌الله می‌گیرد خیلی بیشتر از حقوقی است که یک آتشنشان در ایران دریافت می‌کند.»[۱۳۵]

جستارهای وابستهویرایش

منابعویرایش

  1. ↑ Ekaterina Stepanova, Terrorism in Asymmetrical Conflict: Ideological and Structural Aspects بایگانی‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine, Stockholm International Peace Research Institute, Oxford University Press 2008, p. 113
  2. ↑ Levitt, Matthew (2013). Hezbollah: The Global Footprint of Lebanon's Party of God. p. 356. Hezbollah's anti-Western militancy began with attacks against Western targets in Lebanon, then expanded to attacks abroad intended to exact revenge for actions threatening its or Iran's interests, or to press foreign governments to release captured operatives.
  3. ↑ "Who are Hezbollah". BBC News. May 21, 2008. Retrieved August 15, 2008.
  4. ↑ An International History of Terrorism: Western and Non-Western Experiences. p. 267. Based upon these beliefs, Hezbollah became vehemently anti-West and anti-Israel.
  5. ↑ Criminology: Theories, Patterns & Typology. p. 396. Hezbollah is anti-West and anti-Israel and has engaged in a series of terrorist actions including kidnappings, car bombings, and airline hijackings.
  6. ↑ Julius, Anthony. "Trials of the Diaspora: A History of Anti-Semitism in England." Google Books. 1 May 2015.
    Michael, Robert and Philip Rosen. "Dictionary of Antisemitism from the Earliest Times to the Present." Google Books. 1 May 2015.
    Perry, Mark. "Talking to Terrorists: Why America Must Engage with Its Enemies." Google Books. 1 May 2015
    "Analysis: Hezbollah's lethal anti-Semitism". The Jerusalem Post – JPost.com.
  7. ↑ "Letter that was sent from Neturei Karta to His Excellency Sayyed Hasan Nasrallah:". nkusa.org. 19 February 2008. Retrieved 24 Feb 2017.
  8. ↑ Elie Alagha, Joseph (2011). Hizbullah's Documents: From the 1985 Open Letter to the 2009 Manifesto. Amsterdam University Press. pp. 15, 20. ISBN 90-8555-037-8.
  9. ↑ Shehata, Samer (2012). Islamist Politics in the Middle East: Movements and Change. Routledge. p. 176. ISBN 0-415-78361-5.
  10. ↑ Husseinia, Rola El (2010). "Hezbollah and the Axis of Refusal: Hamas, Iran and Syria". Third World Quarterly. 31 (5). doi:10.1080/01436597.2010.502695.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Asia Times Online:: Middle East News - Hezbollah's transformation
  12. ↑ Israel Ministry of Foreign Affairs (1996-04-11), Hizbullah Retrieved on 2006-08-17.
  13. ↑ "FRONTLINE/WORLD. Lebanon - Party of God. The Story.» پی‌بی‌اس. ۲۴ February 2007.
  14. ↑ Rubenstein, Colin. "Australia is right to ban Hezbollah. Here's why.» دی ایج. ۲ June 2003. ۲۴ February 2007.
  15. ↑ "National Geographic News Photo Gallery: Hezbollah, Igniting Conflict.» انجمن جغرافیای ملی. ۲۴ February 2006.
  16. ↑ Adam Shatz (April 29, 2004), "Search of Hezbollah", The New York Review of Books Check date values in: |تاریخ= (help)
  17. ↑ «An open letter, The Hizballah program» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۹ اکتبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۰۷.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ Hubbard, B. (2017). Iran Out to Remake Mideast With Arab Enforcer: Hezbollah. Nytimes.com. Retrieved 27 November 2017, from [۱]
  19. ↑ «نگاهی به زندگی سید حسن نصرالله». خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۱ بهمن ۱۳۸۷.
  20. ↑ «سید «حسن نصرالله» رهبر و الگوی جهان عرب». مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان. دریافت‌شده در ۲ بهمن ۱۳۸۷.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «رهبر حزب‌الله لبنان: تا زمانی که ایران پول دارد، ما هم پول داریم». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ حسن نصرالله : تمام بودجه و پول و هزینه‌های ما از جمهوری اسلامی ایران می‌رسد
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ اثر اظهارات نصرالله و سپاه پاسداران بر توقیف دارایی‌های ایران
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ «ایران سالانه چند میلیون دلار به حزب‌الله لبنان کمک می‌کند». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ بودجه حزب‌الله از ایران می‌رسد[پیوند مرده]
  26. ↑ «The British government has designated Hezbollah's political wing a terrorist organisation». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ فوریه ۲۰۱۹.
  27. ↑ Hezbollah added to UK’s list of terrorist groups
  28. ↑ Britain to expand ban on Lebanon's Hezbollah, calling it terrorist group
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ Norman, Lawrence and Gordon Fairclough. "Pressure Mounts for EU to Put Hezbollah on Terror List." Wall Street Journal. 7 September 2012. 3 November 2012.
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ Kreiger, Hilary Leila and Benjamin Weinthal. "US official urges EU to name Hezbollah 'terrorists.' Jerusalem Post. 26 October 2012. 3 November 2012.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ "Dutch FM urges EU to place Hezbollah on terror group list." JTA. 6 September 2012. 3 November 2012.
  32. ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ Muriel Asseraf, Prospects for Adding Hezbollah to the EU Terrorist List بایگانی‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine, September 2007
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ Spangler, Timothy (March 25, 2011). "Bahrain complains over Hezbollah comments on protests". Jerusalem Post. Retrieved November 22, 2011.
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ "Bahrain arrests bombing suspects and blames Hezbollah". Reuters. November 6, 2012.
  35. ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ EGYPT: Cairo calls Hezbollah terrorist organization. LA Times, April 13, 2009
  36. ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ اتحادیه عرب حزب‌الله لبنان را گروه تروریستی اعلام کرد بی‌بی‌سی فارسی، ۱۱ مارس ۲۰۱۶.
  37. ↑ «شورای همکاری خلیج فارس علیه حزب‌الله لبنان». ۱۳ خرداد ۱۳۹۲. از پارامتر ناشناخته |وب‌گاه= صرف نظر شد (|وبگاه= پیشنهاد می‌شود) (کمک)
  38. ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ Goldirova, Renata (September 17, 2008). "MEPs call on EU states to list Hezbollah as terrorist group". EUobserver. Retrieved August 6, 2009.
  39. ↑ ۳۹٫۰ ۳۹٫۱ "Hezbollah, the Party of Terror. Why should be included in the EU terrorist list" (PDF), Friends of Israel Initiative, October 5, 2012, archived from the original (PDF) on 1 May 2013, retrieved 18 January 2013
  40. ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ «فهرست تروریستی وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ مارس ۲۰۰۵. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۰۵.
  41. ↑ ۴۱٫۰ ۴۱٫۱ Kanter, James; Rudoren, Jodi (July 22, 2013). "European Union Adds Military Wing of Hezbollah to List of Terrorist Organizations". New York Times. Retrieved September 4, 2013.
  42. ↑ ۴۲٫۰ ۴۲٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام NZ-r1373-terrorlist وارد نشده‌است. ().
  43. ↑ ' Russia says Hezbollah, Hamas not terror groups,' The Times of Israel November 16, 2015.
  44. ↑ Omar Nashabe, 'China’s Ambassador in Lebanon: Hezbollah Arms a Trade Matter,' بایگانی‌شده در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine 4 May Al-Akhbar, 2012
  45. ↑ «دادگاه بین‌المللی، یک عضو حزب‌الله را به اتهام دخالت در ترور حریری مجرم شناخت». euronews. ۱۸ اوت ۲۰۲۰.
  46. ↑ «نحوه شکل‌گیری حزب‌الله لبنان از زبان وزیر دفاع». ایرنا. ۲۸ آذر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۷ مه ۲۰۱۸.
  47. ↑ «نقش سید عباس موسوی در شکل‌گیری حزب‌الله». سایت جامع آوینی. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ مه ۲۰۱۸.
  48. ↑ مصاحبه سید حسن نصرالله با سیمای جمهوری اسلامی ایران بایگانی‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine (ممری تی. وی)
  49. ↑ گیتاشناسی نوین کشورها - ص۳۶۲
  50. ↑ گیلبرت اچکار و مایکل وارشوفسکی (۲۸ فوریه ۲۰۰۷)، جنگ ۳۳ روزه:جنگ اسرائیل علیه حزب‌الله در لبنان و تبعات آن، Paradigm Publishers (انتشارات پارادایم)، شابک ۹۷۸-۱-۵۹۴۵۱-۴۰۹-۸ تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  51. ↑ «سازمان عفو بین‌الملل». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۹ اوت ۲۰۰۶.
  52. ↑ Lebanon: who won the war? بایگانی‌شده در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine Open Democracy
  53. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۵.
  54. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اوت ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۵.
  55. ↑ ۵۵٫۰ ۵۵٫۱ ۵۵٫۲ Hizballah Rockets Global Security
  56. ↑ "بازتاب سخنان سید حسن نصرالله در رسانه‌های رژیم صهیونیستی". tasnimnews.
  57. ↑ "نصرالله: آمریکا به خوبی می‌داند که جنگ با ایران پرهزینه خواهد بود". Fars news.
  58. ↑ «UN Secretary-General Guterres calls on Lebanon to disarm Hezbollah». THE JERUSALEM POST. ۵ اوت ۲۰۲۰.
  59. ↑ «تظاهرات در بیروت؛ معترضان خواهان رفع مشکلات اقتصادی و خلع سلاح حزب‌الله شدند». دویچه وله فارسی. ۹ اوت ۲۰۲۰.
  60. ↑ «هشتگ ترند شده «خلع سلاح حزب‌الله» پس از انفجار مهیب بندر بیروت». العربیه. ۸ اوت ۲۰۲۰.
  61. ↑ بندتا برتی، حزب‌الله لبنان و تثبیت نقش جهانی، روزنامه اطلاعات، 10 اردیبهشت، 1389
  62. ↑ reuters, Anti-Syrian bloc celebrates Lebanon election win, Jun 7, 2009, Available at: http://www.reuters.com/article/2009/06/07/us-lebanon-election-idUSTRE55609720090607; خبرگزاری فارس، تمامی نامزدهای حزب‌الله به پارلمان راه یافتند، 19 خرداد 1388، قابل دسترس در: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8803190927
  63. ↑ پیش‌بینی آینده حزب‌الله لبنان بایگانی‌شده در ۱۸ مه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine دیپلماسی ایرانی
  64. ↑ "Lebanon's deadlocked parliament postpones June election". Reuters. 31 May 2013. Retrieved 31 May 2013.
  65. ↑ "Lebanese lawmakers delay elections, sparking dismay, anger among voters". Washington Post. 5 Nov 2014. Retrieved 18 Nov 2014.
  66. ↑ "Législatives: Machnouk affirme être tenu de convoquer les collèges électoraux au plus tard le 21 février" (به فرانسوی). L'Orient Le Jour. 11 February 2017.
  67. ↑ Elections in Lebanon Boost Hezbollah’s Clout
  68. ↑ احمد زیدآبادی. «سلاح حزب‌الله؛ مسئله این است». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۸ مه ۲۰۰۸.
  69. ↑ دبیرکل سازمان ملل: «حزب‌الله لبنان عامل بی‌ثباتی‌ست» (دویچه وله فارسی)
  70. ↑ «https://apnews.com/b452ff3998d83ba9080b0066517c2df5 Click to copy RELATED TOPICS Israel AP Top News International News Middle East Lebanon Financial markets Militant groups Beirut Lebanon's powerhouse Hezbollah hit by backlash after blast». آسوشیتدپرس. ۳۰ اوت ۲۰۲۰. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  71. ↑ «Hezbollah faces toughest challenge yet after devastating Beirut explosion». واشینگتن پست. ۱۵ اوت ۲۰۲۰.
  72. ↑ Role in Lebanon's Government, رادیوی عمومی ملی
  73. ↑ https://www.trt.net.tr/dari/dny/2016/03/12/thdyh-rb-hzb-llh-r-szmn-trwrysty-lm-khrd-449270
  74. ↑ https://www.bbc.com/persian/world/2016/03/160311_l45_hezbollah_arab_league
  75. ↑ https://www.dw.com/fa-ir/اتحادیه-عرب-حزبالله-لبنان-را-گروه-تروریستی-اعلام-کرد/a-19112524
  76. ↑ https://www.bbc.com/persian/world-50237248
  77. ↑ https://www.radiofarda.com/a/us-sanction-hezbollah/29230803.html
  78. ↑ "Interpol votes against Iran in Argentina terror case". وبگاه اینتر نشنال هرالد تریبیون. November 6, 2007. Retrieved ۱۶ شهریور ۱۳۸۷. Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)[پیوند مرده]
  79. ↑ ۷۹٫۰ ۷۹٫۱ Rewards for Justice - Reward Offer for Information on Hamas and Hizballah Key Leaders
  80. ↑ ۸۰٫۰ ۸۰٫۱ آمریکا برای دستگیری رهبران حماس و حزب‌الله جایزه تعیین کرد
  81. ↑ ۸۱٫۰ ۸۱٫۱ «آمریکا گروه‌های تروریستی وابسته به رژیم ایران را تحریم کرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۹.
  82. ↑ Britain to join U.S., others by banning Hezbollah as terrorist group
  83. ↑ UK to ban Lebanon's 'terrorist' Hezbollah's political wing
  84. ↑ «Sajid Javid adds Hezbollah to list of banned terror groups». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ فوریه ۲۰۱۹.
  85. ↑ آرژانتین در سالگرد بمبگذاری آمیا، حزب‌الله را گروهی تروریستی نامید صدای آمریکا
  86. ↑ «بریتانیا کل تشکیلات حزب‌الله لبنان را در فهرست تحریم‌های تروریسم قرار می‌دهد». صدای آمریکا. ۲۷ دی ۱۳۹۷.
  87. ↑ «بریتانیا حزب‌الله لبنان با دو بخش سیاسی - نظامی‌اش را سازمانی تروریستی خواند». العربیه. ۲۷ دی ۱۳۹۸.
  88. ↑ «آلمان تمامی فعالیت‌های حزب‌الله لبنان در خاک خود را ممنوع کرد». رادیو فردا. ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  89. ↑ کیهان شنبه ۱۵ اسفند ۱۳۹۴، شماره ۲۱۲۹۷
  90. ↑ «لیتوانی حزب‌الله لبنان را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد». euronews. ۱۲ اوت ۲۰۲۰.
  91. ↑ «لیتوانی، حزب‌الله لبنان را «تروریستی» اعلام کرد». شفقنا.
  92. ↑ «Austrian court convicts Iran-trained Hezbollah commander for terrorism». THE JERUSALEM POST. ۲ سپتامبر ۲۰۲۰.
  93. ↑ "Hizballah External Security Organisation Relisted", Australian National Security, 2005-07-18 Retrieved on 2006-08-21.
  94. ↑ See:
  95. ↑ https://www.dw.com/fa-ir/اتحادیه-عرب-حزبالله-لبنان-را-گروه-تروریستی-اعلام-کرد/a-19112524
  96. ↑ آرژانتین در سالگرد بمبگذاری آمیا، حزب‌الله را گروهی تروریستی نامید صدای آمریکا
  97. ↑ وزارت خارجه آمریکا از تصمیم پارلمان آلمان برای ممنوعیت تمامی فعالیت‌های حزب‌الله استقبال کرد صدای آمریکا
  98. ↑ https://www.radiofarda.com/a/terry-group-hezbollah/30387992.html
  99. ↑ https://www.irna.ir/news/83641950/استقبال-پمپئو-و-نتانیاهو-از-اقدام-برخی-کشورها-علیه-حزب-الله
  100. ↑ مصر حزب‌الله را به برهم زدن ثبات متهم کرد (دویچه وله فارسی)
  101. ↑ ماهیت تشنج بی‌سابقه میان حزب‌الله لبنان و مصر (بی‌بی‌سی فارسی)
  102. ↑ حزب‌الله درصدد انتقام قتل عماد مغنیه بود (دویچه وله فارسی)
  103. ↑ «واکنش‌ها به محکومیت یک عضو حزب‌الله در پرونده ترور رفیق حریری». دویچه وله فارسی. ۱۸ اوت ۲۰۲۰.
  104. ↑ «دادگاه بین‌المللی یک عضو حزب‌الله لبنان را در قتل «رفیق حریری» مجرم شناخت». رادیو صدای آمریکا. ۲۸ مرداد ۱۳۹۹.
  105. ↑ «Beirut blasts likely accidental – but Hezbollah activities at the port under scrutiny». FOX NEWS. ۴ اوت ۲۰۲۰.
  106. ↑ «ویدیوی تهدیدآمیز جنجالی نصرالله؛ می‌توانیم بندر حیفا را با خاک یکسان کنیم». الشرق الاوسط. ۵ اوت ۲۰۲۰.
  107. ↑ «Hezbollah Will Not Escape Blame for Beirut». Bloomberg. اوت ۵, ۲۰۲۰.
  108. ↑ «برادر سعد حریری: همه می‌دانند بندر بیروت زیر کنترل حزب‌الله است». alarabiya.net. ۷ اوت ۲۰۲۰.
  109. ↑ سید حسن نصرالله: نه اسکله بیروت را اداره می‌کنیم و نه در آن چیزی داشته‌ایم/ مقاومت بزرگتر از آن است که کذّابان خدشه‌ای به آن وارد کنند
  110. ↑ «چرا در موضوع نیترات آمونیوم پای حزب‌الله لبنان در میان است؟». رادیو فردا. ۱۸ مرداد ۱۳۹۹.
  111. ↑ «رد پای احتمالی حزب‌الله لبنان در انبارکردن نیترات در بندر بیروت». دویچه وله فارسی. ۲۰ اوت ۲۰۲۰.
  112. ↑ «"حزب‌الله لبنان در آلمان یک انبار حاوی نیترات آمونیوم داشت"». دویچه وله فارسی. ۷ اوت ۲۰۲۰.
  113. ↑ «"دی ولت" فاش کرد که سپاه قدس صدها تن نیترات آمونیوم به حزب‌الله تحویل داده‌است». rfi. ۲۰ اوت ۲۰۲۰.
  114. ↑ «Die Welt: Hezbollah & Iran Behind The Ammonium Nitrate In Beirut Port». Die Welt. ۲۳ اوت ۲۰۲۰.
  115. ↑ «Reward Offer for Information on Hizballah's Financial Networks Muhammad Kawtharani». U.S. DEPARTMENT OF STATE. ۱۰ آوریل ۲۰۲۰.
  116. ↑ «حزب‌الله و حماس فرزندان انقلاب ایران». وبگاه روزنامه اعتماد. ۵ خرداد ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۶ شهریور ۱۳۸۷.
  117. ↑ «احمدی‌نژاد وارد لبنان شد». بی‌بی‌سی. ۱۳ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۰.
  118. ↑ «نصرالله: تمام منابع مالی حزب‌الله مانند موشک‌هایش از ایران تأمین می‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۴ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  119. ↑ [www.radiofarda.com/a/f4_hezbollah_aid_fund_lebanon_iran_sanction/29912882.html «حزب‌الله لبنان صندوق‌های اعانه «برای جمع‌آوری کمک برپا کرده‌است»»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).
  120. ↑ «کانتینر 5/18 میلیارد دلاری در مثلث برمودا». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۶.
  121. ↑ «Iran demands Turkey return 18.5 billion dollars it seized a year ago from smuggler moving it to Lebanon». imra.org.il.[پیوند مرده]
  122. ↑ Trump Signs New Hezbollah Sanctions Bill in Anti-Iran Push
  123. ↑ U.S. Ramps Up Sanctions on Hezbollah as Part of Iran Pressure
  124. ↑ تروریست خواندن جواد نصرالله، گردانهای المجاهدین و حزب‌الله توسط وزارت امور خارجه ایالات متحده
  125. ↑ «واشینگتن چهار عضو حزب‌الله را در عراق تحریم کرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  126. ↑ «وزارت خارجه آمریکا فرزند رهبر حزب‌الله و تشکیلات وابسته به این گروه را در فهرست تروریستی قرار داد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  127. ↑ «جایزه ۱۰ میلیون دلاری آمریکا برای از کار انداختن سیستم مالی حزب‌الله لبنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۱۹.
  128. ↑ «Settlement Agreement between the U.S. Department of the Treasury's Office of Foreign Assets Control and Park Strategies, LLC». U.S. DEPARTMENT OF THE TREASURY. 1/21/2020. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  129. ↑ «آمریکا مقامات و شرکت‌های وابسته به بنیاد شهید در لبنان را در فهرست جهانی تروریست‌ها قرار داد». رادیو صدای آمریکا. ۷ اسفند ۱۳۹۸.
  130. ↑ «Time for EU to get real on Hezbollah». euobserver. ۱ سپتامبر ۲۰۲۰.
  131. ↑ [www.radiofarda.com/a/f4_hezbollah_aid_fund_lebanon_iran_sanction/29912882.html «حزب‌الله لبنان صندوق‌های اعانه «برای جمع‌آوری کمک برپا کرده‌است»»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).
  132. ↑ حزب‌الله لبنان صندوق اعانه و «گدایی» برای درخواست پول در خیابان‌ها نصب کرد بایگانی‌شده در ۲۶ آوریل ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine صدای آمریکا
  133. ↑ پومپئو در اِیپک: این که حسن نصرالله کاسه گدایی به دست گرفته خبر خوبی است بایگانی‌شده در ۲۷ مارس ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine رادیو فردا
  134. ↑ رضایت وزارت خارجه آمریکا از تشدید تحریم ایران و 'مشکلات مالی' حزب‌الله لبنان بی‌بی‌سی فارسی
  135. ↑ برایان هوک: بازگرداندن تحریم‌های ایران مانع کمک ۷۰۰ میلیون دلاری تهران به حزب‌الله لبنان شد بایگانی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine صدای آمریکا

پیوند به بیرونویرایش

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به حزب‌الله لبنان در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ حزب‌الله لبنان موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=حزب‌الله_لبنان&oldid=29960801»