هخامنش
هَخامَنِش (به پارسی باستان: 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁) (درگذشته ۶۵۰ پیش از میلاد[۱]) نام کسی است که دودمان هخامنشی خود را به نام او می‌خواندند. واژه هخامنش معنای دارنده اندیشه راست را می‌رساند. وی نیای بزرگ هخامنشیان و سرپرست طایفه پاسارگادیان بوده است.
| هخامنش | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 نگاره یونانی پرسس یا همان هخامنش | |||||
| شاه پارس | |||||
| تاج‌گذاری | ۶۸۰ پیش از میلاد | ||||
| پیشین | بنیان‌گذاری پادشاهی پارس | ||||
| جانشین | چیش‌پیش | ||||
| درگذشته | ۶۵۰ پیش از میلاد | ||||
| فرزند(ان) | چیش‌پیش | ||||
| |||||
| خاندان | هخامنشیان | ||||
| پدر | پرسئوس (افسانه) یا آیگیوس (افسانه) | ||||
| مادر | آندرومده (افسانه) | ||||
نام‌شناسی
ویرایشبرگرفته از فارسی باستان Haxāmaniš (𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁) مشتق شده است، همان‌طور که همراه با زبان ایلامی 𒄩𒀝𒋡𒉽𒉡𒆜 (Ha-ak-ka-nu-iš یا hâkamannuiš) و اکدی 𒀀𒄩𒈠𒉌𒅖𒀪 (a-ḫa-ma-ni-iš-ʾ) در کتیبه سه زبانه بیستون عصر داریوش یکم ذکر شده است. نام خاص پارسی باستان به‌طور سنتی از haxā- «دوست» و manah «قدرت فکر کردن» گرفته شده است که به معنای «داشتن ذهن دوست» است. «مشخصه روح پیرو است».[۲] این نام در فارسی جدید هخامنش (Haxâmaneš) نوشته شده است.
از نظر تاریخی
ویرایشدر سنگ‌نوشته بیستون (حدود ۴۹۰ پیش از میلاد)، داریوش یکم هخامنش را به عنوان پدر چیش‌پیش، جد کوروش دوم (کوروش بزرگ) و داریوش اول به تصویر می‌کشد.[۳] اواسط قرن ۵ پیش از میلاد «تاریخ» (۷٫۱۱) هرودوت اساساً داستان مشابهی دارد، اما دو خط موازی از تبار «چیش‌پیش پسر هخامنش» را در هم می‌آمیزد. ورای چنین ذکر مختصری از نام، هیچ چیز از شخصیت پشت آن معلوم نیست، نه از منابع بومی و نه از منابع تاریخ‌نگاری. ممکن است هخامنش فقط یک نیای اسطوره‌ای باشد نه تاریخی[۴][۵] بسیاری از محققان بر این باورند که او فرمانروای پارسوماش، یک ایالت تابع شاهنشاهی ماد بوده است و در ۶۸۱ پ. م از آنجا لشکرهایی را علیه امپراتوری آشوری نو و پادشاه سناخریب رهبری می‌کند.[۶]
سنگ‌نوشته بیستون
ویرایشممکن است ادعای سنگ‌نوشته بیستون در تبار از هخامنش، اختراع داریوش یکم باشد تا تصرف تاج و تخت توسط داریوش را توجیه کند. کوروش دوم در شجره‌نامه مفصلی که در استوانه کوروش آمده اصلاً از هخامنش نامی نمی‌برد.[۴] در حالی که در کتیبه‌ای در پاسارگاد منسوب به کوروش دوم، نام طایفه هخامنشیان از هخامنش آمده است، این کتیبه ممکن است به دستور داریوش اول پس از مرگ کوروش نوشته شده باشد.[۴][۷] به این ترتیب، هخامنش می‌تواند مخلوق واپسگرایانه داریوش بزرگ باشد.[۸] ساخته شده به منظور مشروعیت بخشیدن به رابطه خاندانی با کوروش کبیر باشد. مطمئناً داریوش از داشتن اجداد مشترک کوروش و خودش سود زیادی داشت (اما، چیش‌پیش قبلاً یکی بود)، و ممکن است نیاز به پیوند قوی‌تری نسبت به ازدواج بعدی او با دختر کوروش آتوسا داشته باشد.
نویسندگان یونانی
ویرایشنویسندگان یونانی دوران باستان چندین افسانه را در مورد این شخصیت حفظ کرده‌اند:[۹] نویسنده شبه افلاطونی دیالوگ «آلکیبیادس یکم»، که در اواخر قرن چهارم پیش از میلاد نوشته شده است، هخامنش را به عنوان قهرمان-بنیان‌گذار پرسه‌ای‌ها[۱۰]به تصویر می‌کشد. به همان صورتی که یونانیان از تبار هراکلس هستند، و اینکه هخامنش و هرکول هر دو پسران پرسئوس، پسر زئوس بودند. نسخه دیگری از داستان، هخامنش را پسر آیگیوس می‌سازد که یکی دیگر از بنیان‌گذاران-قهرمان افسانه‌ای است. نویسنده قرن سوم میلادی، آلیان (De nat. anim. 12.21) می‌گوید هخامنش توسط یک عقاب پرورش یافته است.[۱۱]
خانواده
ویرایش| هخامنش شاه پارس[*] ۷۰۵–۶۷۵ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چیش‌پیش شاه پارس ۶۷۵–۶۴۰ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کوروش یکم شاه پارس ۶۴۰–۶۰۰ | آریارمنه شاهزاده[*] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کمبوجیه یکم شاه پارس ۶۰۰–۵۵۹ | اروکو | آرشام شاهزاده[*] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کوروش بزرگ شاه ایران ۵۵۹–۵۳۰/۲۸ | ویشتاسپ شاهزاده[*] | فارناک یکم ساتراپ فریگیه دودمان فارناکیان | مگاباتس رهبر نظامی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آرتیستون شاهدخت | بردیا | کمبوجیه دوم شاه ایران ۵۳۰–۵۲۲ | آتوسا شاهدخت | داریوش بزرگ شاه ایران ۵۲۲–۴۸۶ | آرتافرنه ساتراپ لیدیه | اردوان مستشار | مگابازوس فرمانده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پارمیس | (از دختر گئوبروه) آریابیگنه دریاسالار | (از آتوسا) ماسیشته ساتراپ باختر | (از آتوسا) خشایارشا شاه ایران ۴۸۵–۴۶۵ | (از آتوسا) هخامنش ساتراپ مصر | (از آرتیستون) ارته‌زوستر ازدواج کرده با مردونیه | (از پارمیس) آریامرد | آرتافرنه دوم ساتراپ لیدیه | آرتیفیوس فرمانده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آرتاینته | اردشیر یکم شاه ایران ۴۶۵–۴۲۴ | داریوش ولیعهد | ویشتاسپ ساتراپ باختر | آرشام ساتراپ مصر | امیتیس ازدواج کرده با مگابیزوس | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| خشایارشای دوم شاه ایران ۴۲۴ | سغدیانه شاه ایران ۴۲۴–۴۲۳ | داریوش دوم شاه ایران ۴۲۳–۴۰۴ | آرسیتس ساتراپ فریگیه | پروشات شاهدخت | باگاپایوس شاهزاده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اردشیر دوم شاه ایران ۴۰۴–۳۵۸ | آمستریس شاهدخت | کوروش کوچک شاهزاده | اوستن شاهزاده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اردشیر سوم شاه ایران ۳۵۸–۳۳۸ | آریاسپ شاهزاده | رودروگون ازدواج کرده با یرواند یکم ساتراپ ارمنستان | آپاما ازدواج کرده با فارناباز دوم ساتراپ فریگیه | سی‌سی‌گامبیس شاهدخت | آرشام دوم شاهزاده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| داریوش سوم شاه ایران ۳۳۶–۳۳۰ | هوخشدره هخامنشی شاهزاده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اردشیر چهارم شاه ایران ۳۳۸–۳۳۶ | پروشات شاهدخت | اسکندر مقدونی پادشاه مقدونیه و ایران ۳۲۹–۳۲۳ | استاتیرا شاهدخت | دری‌په‌تیس ازدواج کرده با هفستیون فرمانده | آماستریس ازدواج کرده با کراتروس فرمانده؛ دیونیسیوس حاکم هراکلیا؛ لوسیماخوس پادشاه تراکیه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
- ↑ Schmitt, Rüdiger (1983), "Achaemenid dynasty", Encyclopædia Iranica, vol. I, fasc. 4, Costa Mesa: Mazda, pp. 414–426.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامداندامایفوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامdandamayevوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ Bourke, Stephen (ed.) The Middle East: The Cradle of Civilization Revealed p. 216
- ↑ "Achaemenes | Persian ruler of Parsumash". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2018-02-25.
- ↑ Bruce Lincoln. Religion, empire, and torture: the case of Achaemenian Persia, 2007, University of Chicago Press, Page 4–5
- ↑ Jamie Stokes (2009). Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, Volume 1. Infobase Publishing. pp. 2–3. ISBN 978-0-8160-7158-6.
- ↑ Tavernier, Jan (2007), Iranica in the Achaemenid Period (ca. 550–330 B.C.): Linguistic Study of Old Iranian Proper Names and Loanwords, Attested in Non-Iranian Texts, Peeters, ISBN 978-90-429-1833-7.
- ↑ دولت‌شهر یونانی
- ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). . Encyclopædia Britannica (به انگلیسی). Vol. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 142.
- رضایی، عبدالعظیم، تاریخ ده هزار ساله ایران، تهران: اقبال، چاپ ۱۶، ۱۳۸۴، جلد اول.
پیوند به بیرون
ویرایش | این یک مقالهٔ خرد دودمان هخامنشیان است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |