شهرستان لارستان

لارستان
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	فارس
مرکز	لار
لارستان
مردم
جمعیت	۲۱۳٬۹۲۰ تن
مذهب	اسلام (شیعه) و (سنی)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۹۵۰ متر
داده‌های دیگر
فرماندار	جلیل حسنی
پیش‌شماره تلفنی	۰۷۱
شهرها
لار، خور، لطیفی، اوز، بیرم، بنارویه، جویم، دهکویه ،عمادده
تعداد بخش‌ها
مرکزی، جویم، بنارویه، صحرای باغ، اوز، بیرم

لارستان یکی از شهرستان‌های فارس و یکی از ۴۹ شهرستان اولیه تأسیس شده در سال ۱۳۱۶ است که وسعت زیادی داشته‌است. شهر لار مرکز شهرستان لارستان است. فاصله این شهر تا مرکز استان فارس (شیراز) ۳۳۰کیلومتر، و تا بندرعباس ۱۹۰ کیلومتر است؛ که در فاصله چهل و پنج کیلومتری لار منطقه وسیعی به نام گزدان (کهنه کنونی) وجود دار د که تا امروز نیز آثاری از زیر خاک سر بیرون می‌آورند که نشان از قدمت چندین هزار ساله این منطقه دارد و یکی از نشانه‌های بارزی که قدمتش از قلعه اژدها پیکر لارستاان نیز بیشتر می‌باشد چاه بسیار عمیقی است که برای قلعه گبرهای آن زمان بوده و تا امروز متأسفانه سازمان میراث فرهنگی هیچگونه حرکتی جهت معرفی و اثبات قدمت این منطقه نکرده و هر ساله اخباری در رابطه با بیرون آوردن کوزه‌ای پر از اشیاء قیمتی در این منطقه منتشر می‌گردد و لار در حد فاصل شهرستان‌های داراب، جهرم، خنج و گراش قرار داشته، و در شرق و جنوب با بستک در استان هرمزگان آوردن کوزه‌ای از اهمسایه است. از لحاظ دسترسی به دریا کوتاه‌ترین مسیر ۱۶۰ کیلومتر است که آن را به بندر پل متصل می‌کند ولی به شکل خط مستقیم این فاصله به ۹۷ کیلومتر تقلیل می‌یابد.

در سال ۱۳۶۰ بخش‌های لامرد و مهر، در سال ۱۳۸۳ بخش خنج، و در سال ۱۳۸۸ بخش گراش از لارستان جدا شده و هر یک شهرستان مستقلی شدند.

مشخصات

• • جمعیت: ۲۲۶۸۷۹ تن
• وسعت: ۳۰۹۶۰ کیلومتر مربع
  • رطوبت نسبی: ۶۳٪
  • متوسط بارندگی: ۷۵ میلی‌متر
  • متوسط دما: ۳۴ درجه سانتیگراد

مهاجرت و تجارت در لارستان

بنا به دلایل مختلف از جمله موقعیت جغرافیایی خاص نبود مشاغل همچون کشاورزی واقع شدن بر سر راه شیراز، اصفهان، یزد و کرمان و یک پل ارتباطی محسوب می‌شود جاده‌های بسیار باستانی و کهن در این منطقه موجود است جاده‌هایی که لار را به بنادر سیراف، بندر لنگه، بندرعباس وصل می‌نموده و دیگر جاده‌ها که به سمت شمال یا مرکز کشور می‌رفتند جاده بسیار مهم ادویه که از مسیر لار و خنج و از مسیر یزدوخواست داراب به طرف بافت و نهایتاً یزد می‌رسیده جاده دیگری به طرف شیراز از سمت جهرم و دیگر جاده خنج، فیروزآباد، شیراز بوده و جاده‌ای هم به طرف کرمان داشته لار دقیقاً در جنوب مرکزی کشور قرار دارد و به حاشیه جنوبی خلیج فارس و دریای عمان نزدیک است و جمعیت زیادی در این ناحیه زندگی می‌کنند این موقعیت باعث شده لار و خنج به شهرهای استراتژیک تبدیل شود زیر ساخت‌های فوق ذکر باز حکایت‌هایی دارد که چرا و به چه منظور در این محدوده احداث شدند مانند بزرگترین بازارها کاروانسراها انبارها جاده‌ها و … لار و خنج همچون گمرکی عمل می‌کرده‌اند که در گذشته اسکلهٔ تجاری محسوب می‌شده مردمان منطقه جنوب فارس و شهرها و روستاها همچون گراش، خنج، ارد، فداغ و بیرم هزاران سال است که به تجارت اشتغال داشته‌اند و در کشورهای مختلفی همچون شبه قاره هند و شهرهای کراچی و مومبای و در غرب آفریقا بخصوص تانزانیا، شامات شبه جزیره عربستان و سایر کشورهای عربی پایگاه و نفوذ زیادی داشته و دارند این مردمان قبل از هر شهری در نیمه جنوبی کشور با مسافرت‌هایی که داشته‌اند با بسیاری از محصولات جدی آشنا می‌شده و آن‌ها را وارد ایران می‌کرده‌اند و در لار و خنج و گراش بعرض فروش می‌گذاشته‌اند. لارستان در گذشته سکه رسمی خود را داشته و اعتبار این واحد پولی چنان بوده که در کشورهای مختلف در مبادلات رایج بوده گویا نام سکه ضرب شده لارین بوده که زیر نظر مقامات در گراش اداره می‌شده

لارستان و تاریخ آن

لارستان در دوره زندیه و قاجاریه سرزمینی وسیع بوده‌است که وسعت این حوزه جغرافیایی ۱۲۰۰۰ کیلومتر مربع است. بیشتر مردم شهرستان لارستان به زبانی به نام (لارستانی) صحبت می‌کنند. این زبان شاخه‌ای از زبان پهلوی باستان است و ریشه در فرهنگ و هنر ایران بزرگ دارد.

حوزه جغرافیایی لارستان: لارستان منطقه‌ای است در جنوب ایران که اکنون با نام لار شناخته می‌شود. این منطقه در دوره صفویه مشتمل است از: بندر گمبرون (بندرعباس)، خور، بندرلنگه، بستک، خمیر، جزایر تنب بزرگ و کوچک، هرمز، قشم، کیش، ابوموسی (سبزگتو)، فرامرزان، جناح، درز و سایبان، صحرای باغ، گاوبندی، بحرین، فین، لامرد، مهر، خنج، اشکنان، گله دار، بنارویه، علامرودشت، گراش، اوز، بیرم، عسلویه، کنگان، گزدان، فال، اسیر (کران)، سیراف (طاهری)، کارزین، بندرکنگ، بندرچارک، ارزوئیه، منوجان، جزیره هرمز، سورو، جزیره لارک، جزیره هنگام، کهورستان، رودان، وراوی، افزر، دشتستان. در حدود قرن پنجم و ششم قمری رونق جادهٔ شیراز ـ جهرم ـ هرمز، منجر به رونق و تمرکز جمعیت انسانی و نتیجتاً تشکیل شهری به نام لار گردید.

ایران شناسان خارجی چون ژان اوبن، تشکیل اولین حکومت در لار را مربوط به احتمالاً اواخر قرن ششم ق عنوان کرده‌اند. پروفسور ژان کالمار می‌نویسد از لارستان یا سرزمین لار، تا قرن هفتم و هشتم ه‍.ق ذکری به میان نیامده است. (منبع: تاریخ مفصل لارستان، ص ۱۰۱۵) اولین بار منابع قرن هشتم ه‍.ق از جمله حمدالله مستوفی از لار خبر داده‌اند. او این شهر را از توابع «شبانکاره» شمرده‌است. (منبع:مستوفی، حمدالله، نزهه القلوب، ص ۱۶۹)

در مجموعه چند جلدی دانشنامه جهان اسلام، (جلد۱۶، ص۶۶۴) لارستان بخشی از ولایت داراب گرد معرفی شده و آمده‌است: «دارابگرد، کوره و شهری قدیمی در ایالت فارس. دارابگرد یکی از پنج کوره ایالت فارس بود که بخشی از نواحی میانی، جنوب و جنوب شرقی استان فارس کنونی یعنی کمابیش محدوده شهرستان‌های داراب، زرین دشت، فسا، جهرم، استهبان، نیریز و لارستان را را شامل می‌شد. برابر دفتر دلگشا اثر صاحب شبانکاره ای، گرگین میلاد نیای دسته‌ای از افرادی بوده که در دودمان شبانکاره هایِ دارابگرد ـ شاه مظفر ـ خدمت می‌کرده‌اند و با توجه به تسلط کامل شبانکاره‌ها بر لار و خلیج فارس (منبع:نزهه القلوب) می‌توان گفت که حاکمان لار در حقیقت آن دسته از صاحب منصبان شبانکاره بوده‌اند که نیاکان خود را به گرگین میلاد نسبت می‌داده‌اند. (رجوع شود به دفتر دلگشا)

حاکمان شبانکاره‌ای لار دارای شجره نامه‌ای افسانه‌ای نیز بوده‌اند که مطابق آن اجداد ایشان از گرگین میلاد تا سال ۱۰۱۰ ق یعنی برای ۲۰۰۰ سال بر لار حکومت می‌کرده‌اند. واضح است که این موضوع صرفاً تاریخ افسانه‌ای و اساطیری می‌باشد که جنبه حقیقی و تاریخی ندارد. لارستان برابر کتاب زینت المجالس اثر مجدالدین حسینی همچنان تا قرن یازدهم قمری اصطلاحاً شهری در سرزمین‌های معروف به شبانکاره بوده‌است.

نقشه‌ای اروپایی از سال ۱۷۳۰ که لارستان ایالتی جداگانه در کشور ایران ترسیم شده‌است.

روستای لاغران از توابع لارستان بهار ۹۳

زن جوان - عشایر لارستان

در نوزدهم دیماه سال ۱۳۱۶، با اصلاح قانون تقسیمات کشوری و براساس ماده یک آن، کشور ایران مطابق نقشه و صورت ضمیمه به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم شد. در آن زمان استان هفتم که شامل استان فارس و بوشهر و کهگیلویه و بویر احمد، بخشی از هرمزگان و بخشی از خوزستان بود، شامل شش شهرستان شیراز، بوشهر، بهبهان، فسا، آباده و لار بوده‌است. هم چنین جزایر مجاور هر یک از شهرستان‌ها، تابع آن شهرستان بوده‌است. بنابرین جزایر بحرین و کیش و تنب بزرگ و تنب کوچک و هم چنین شهرستان‌های امروزی لامرد، خنج، بندر لنگه و بستک تابع شهرستان لار بوده‌اند.نقشه تقسیمات استانی ایران در سال 1316

بخش‌ها و دهستان‌ها

• بخش مرکزی
  • دهستان حومه
  • دهستان درزوسایبان
  • دهستان دهکویه
  • شهرها: لار، خور، دهکویه ،لطیفی
• بخش جویم
  • دهستان جویم
  • دهستان هرم
  • شهر جویم
• بخش بنارویه
  • دهستان بنارویه
  • دهستان ده فیش
  • شهر بنارویه
• بخش صحرای باغ
  • دهستان صحرای باغ
  • دهستان عمادده
  • شهر عمادده
• بخش اوز
  • دهستان فیشور
  • دهستان بیدشهر
  • شهر اوز
• بخش بیرم
  • دهستان بیرم
  • دهستان بالاده
  • شهر بیرم

زبان لارستانی

این زبان شاخه‌ای از پهلوی باستان است که با فارسی امروز بسیار متفاوت است این زبان مردم شهرستان لار است، در بعضی از مناطق و روستاها لهجه‌ها متفاوت است، این زبان در جای جای لار، رواج دارد و نمودهای گوناگونی دارد که بیشتر این تفاوت‌ها در تلفظ واژگان است شایان ذکر است که زبان خنجی نیز در راستا و هم سطح لاری قرار دارد که هر دو گویش، واژگان قدیمی و فارسی اصیل را دربردارند.

از جمله مناطقی که با زبان گرمسیری، تنها با اندکی تفاوت صحبت می‌کنند: اوز، خور، لار، بنارویه، بستک و جناح، روستای دیل (توابع گچساران)، بیرم، جویم، کهنویه، خنج، فیشور، گلار و فداغ، کرمستج، بندر لنگه، پارسیان، ٬بندر چارک، بردستان، ارد، هرم و کاریان، لازم است ذکر شود بخش عظیمی از سکنه پارسی‌تبار یا عجمی‌ها و هرمزگانیِ مقیم کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس (امارات، عمان، عربستان، قطر، بحرین، کویت) هم به این زبان تکلم می‌کنند. از زمان‌های دور تا به حال کسانیکه به این زبان صحبت می‌کردند با سایر هم زبانانشان احساس نزدیکی و مهربانی به خصوصی داشته‌اند که شاید حاصل خون‌گرمی جنوبی‌ها باشد که برای اشاره به هم زبانانشان از واژه «خودمونی یا اچمی» استفاده می‌کنند البته همهٔ زبان‌ها و اقوام دیگر هم کم یا زیاد این احساسات را نسبت به قومیت یا هم زبانان خود دارند.

رهاورد

حلوا مسقطی لاری:یکی از معروف‌ترین سوغات لارستان بزرگ،حلوا مسقطی لاری است.همانطور که از نام آن پیدا است،حلوایی است با ترکیبی از نشاسته، روغن، مغز پسته،آرد،شکر و رنگ‌های گیاهی.این حلوا منسوب به یکی از شهرهای عمان بنام مسقط است که تجار لارستانی در سفرهایی که به آن شهر داشتند طرز پخت آن را یاد گرفته و به لارستان آوردند.این حلوا هم‌اکنون در بسته‌های زیبا و رنگارنگ و در طعم‌های مختلف(گل محمدی،زرشک،انواع مغزها و...) به شهرهای دیگر ایران صادر می‌شود.

کنجه لاری: کبابی بسیار خوش طعم که با ترکیب گوشت(گوساله،گوستفند،مرغ و...) با نوعی ماست تهیه می‌شود و قدمتی چند صد ساله در لارستان دارد و در اکثر نقاط ایران معروف است و می‌توان در منو غذایی رستوران‌ها یافت.

مهوه(مهویا):نوعی خوراک جنوبی محسوب میشو که با تخمیر نوعی ماهی که در اصطلاح محلی به آن "موتو" میگویند تهیه می‌شود و همراه با نان و معمولاً روغن زیتون میل می‌شود.

پپلوس: نوعی غذای قدیمی که با تکه‌های نان،پیاز و... درست می‌شود و می‌توان گفت در لارستان امروز رواج کمتری دارد.

کوه‌های لارستان

در جنوبی‌ترین سلسله جبال زاگرس لارستان وجود دارد در این منطقه کوه‌ها به صورت موازی غرب به شرق طاق‌دیس‌هایی به وجود آورده‌اند که مانند حصارهایی از دشت‌های گرم سوزان و لارستان محافظت می‌کنند هر کدام از این طاق‌دیس‌ها نام یا نام‌هایی برخود دارند که به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود. کوه البرز ۲۷۶۴، کوه شب ۲۶۷۰، کوه شور ۲۲۲۵، کوه برخ ۲۲۱۶، کوه گاوبست۲۱۷۰، کوه کورده ۱۹۷۰، کوه گچ ۱۹۰۰

گنبدهای نمکی لارستان

گنبدهای نمکی متعدد در لارستان چهره این منطقه بزرگ از کشور را دگرگون کرده‌اند. گنبدهای نمکی که از رسوبات نمک طی میلیون‌ها سال به سطح زمین می‌رسند و همیشه در حال رشد هستند گنبدهای نمکی در لارستان امروزه به ارتفاعات مهمی تبدیل شده که با تنوع رنگ‌ها، چشم‌ها به آن خیره می‌گردد و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری در لارستان به‌شمار می‌آیند علاوه بر جذب توریست منابع غنی از معادن مختلف را در خود جای داده‌اند که در راس آن‌ها نمک و از دیگر ذخایر معدنی گوگرد، اورانیوم، آهن، سولفات، سنگ گرانیت و… می‌توان نام برد در منطقه لارستان بزرگ به تعدد از این گنبدها وجود دارد که در اینجا به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌شود.

• گنبد نمکی کرمستج در ۲۰ کیلومتری شهر لار.
• گنبد نمکی برخ واقع در روستای کرمستج به فاصله ۲۵ کیلومتری از لار.
• گنبد نمکی گچ واقع در طاق‌دیس گچ به فاصله ۱۵ کیلومتری شهر لار.
• گنبد نمکی علی‌آباد ۲۰ کیلومتری لار.
• گنبد نمکی بادنی واقع در کوه شور کرمستج ۳۵ کیلومتری لار
• گنبد نمکی بریز(معروف به سینه سفید) به فاصله ۳۵ کیلومتری از لار
• گنبد نمکی شاه غیب * گنبد نمکی بنو * گنبد نمکی پاسخند * گنبد نمکی گاوبست *

رودخانه‌های لارستان

• رودخانه خشک شور لارستان
• رودخانه خشک کل
• رودخانه خشک مهران
• رودخانه شور شاه غیب

منطقه حفاظت شده هرمود

نام انگلیسی: Hormoud protected area نام فارسی: منطقه حفاظت شده هرمود

منطقه حفاظت شده هرمود در موقعیت جغرافیایی N2729 E5418 در بین استان‌های فارس و هرمزگان واقع است. این منطقه که در شرق لارستان و در مرز مشترک استان فارس و هرمزگان قرار گرفته در حدود ۶۲۵‚۲۰۱ هکتار وسعت دارد. این منطقه به علت شرایط خاص زیستگاهی، از نظر برخورداری از گونه‌های گیاهی و جانوری خاصِ مناطق گرمسیری و قوچ لارستان، یکی از مناطق بی‌نظیر و قابل توجه گردشگاهی و پژوهشی است. طبق مصوبه شورای عالی محیط زیست ۲۰۱ هزار هکتار تحت عنوان منطقه حفاظت شده در ۴۰ کیلومتری شرق لار به نام هرمود اعلام شد. بخشی از رودخانه شور که از غرب به شرق جاری است سراسر مرز شمالی منطقه را تشکیل می‌دهد. مرز غربی و جنوبی منطقه جاده لارـ بندرعباس است. هدف از اعلام این منطقه به عنوان منطقه حفاظت شده حفاظت از قوچ نادر لارستان است. چشم‌اندازهای زیبای منطقه به خصوص کوه شب به ارتفاع ۲۶۸۲ متر بلندترین کوه لار در دشت جیحون با پوشش گیاهی عالی است.

از گیاهان منطقه می‌توان آکاسیا، کنار، کهور، استبرق، بادام کوهی، بنه، کیکم، زیتون، سرو کوهی، مورخش شاخ غزالی، گیاهان شورپسند، گز قیچ، نخل، نیزار، پده، انار شیطان، گیاهان صخره، چسب پامچال و لکچی را نام برد و از گونه‌های جانوری می‌توان به بز، قوچِ لارستان و میشِ لارستان، جبنیر، پلنگ، کفتار، گرگ، روباه معمولی، شاه روباه و شغال، انواع گربه وحشی، تشی، خارپشت، هوبره، چاخ لق، کوکر، کبوتر، قمری، چکاوک، چک‌چک، جغد، خور، سبزقبا، کبک، تیهو و لیکو، انواع پرندگان شکاری و لاشخور، شهدخوار، سسک، توکا، طرقه، کمرکولی، دارکوب و انواع پرندگان مهاجر مانند حواصیل، لک لک سیاه، اردک، آبچلیک، دیدومک و خزندگان انواع مختلفی از مارمولک‌ها و مارها و اخیراً گزارشاتی در مورد مشاهده یوزپلنگ و خرس سیاه داده شده. به منظور تأمین آب حیات وحش غیر از چشمه‌ها و منابع آب موجود سه آبشخور مصنوعی و دو تلمبه بادی طراحی و نصب و آب انبار موجود مرمت و بازسازی شده‌است.

منابع

• کتاب‌های لارستان‌شناسی:
• کتاب دو جلدی تاریخ مفصل لارستان
• کتاب لارستان شهری به رنگ خاک
• کتاب تاریخ لارستان
• کتاب لارستان و جنبش مشروطیت
• استاد: اقتداری، لارستانی، احمد. (کتاب زبان لارستانی) . چاپ اول، ناشر: همسایه، تهران: سال ۱۳۸۴ خورشیدی.
• بنیاد بازشناسی لارستان کهن
• http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8903310092
• http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100878470353
• https://seeiran.ir/%d9%85%d8%b3%d9%82%d8%b7%db%8c/

جستارهای وابسته

• ارتفاعات شهرستان لارستان
• استان لارستان