تاتی طالقانی
گویش طالقانی گویشی از زبان‌های ایرانی شمال غربی و زیرمجموعۀ زبان‌های کاسپین می باشد. گویش طالقانی به دو گویش طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود. به عقیده صاحب نظران گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و طالقانی تقسیم می‌شود. روستاهایی که بین جوستان و کوه‌های کندوان قرار گرفته‌اند به لهجه مازندرانی سخن می‌گویند. از جوستان به سمت باختر به مازندرانی با لهجه طالقانی سخن می‌گویند.[۱]زبان مردم طالقان مازندرانی و لهجه آنها طالقانی می‌باشد و فقط در روستای میناوند مردم به زبان ترکی سخن می‌گویند.به گفته اعظام الوزاره زبان اهل طالقان مرکب است از لهجه و لسان گیلکی و تاتی چون با این دو ولایت همسایگی و مجاورت دارند و از هر دو سمت وضع تکلم و تلفظ خود را اقتباس نموده‌است.[۲]به عقیده زبان‌شناسان گویش طالقانی[۳] مرز انتقال گویش کاسپین (گیلکی)، تاتی و فارسی می‌باشد.گویش طبری طالقانی گویشی از زبان مازندرانی و زیر مجموعه گویش کلارستاقی می‌باشد که به گویش مردم شهرستان چالوس شباهت دارد و برخی ویژگی‌های نحوی آن به گویشهای مازندرانی گونه همچون شمیرانی شباهت دارد.[۴] آبادی‌های بالا طالقان همچون گته ده، اسکان، دهدر، درا پی، گرآب، ناریان، مهران، خیکان و پراچان به گویش طبری طالقانی گویش می‌کنند.[۵]
| گویش طالقانی | |
|---|---|
| طالقونی زوان | |
| زبان بومی در | ایران استان استان البرز شهرستان طالقان |
| منطقه | البرز جنوبی |
| گویش‌ها | شهرکی
جوستانی
گلیردی
|
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
تقسیم‌بندی
ویرایشبه عقیده حبیب برجیان شهمیرزاد، قصران و ساوجبلاغ، طالقان و الموت و کلاردشت و تنکابن یا کاسپی مرکزی گونه‌های زبانی پیرامون مازندران محسوب می‌شوند. این پژوهشگر زبان طبری علاوه بر زبان، رسوم مشترک را همدیگر ویژگی ساکنان حوزه زبان کاسپی دانست و گفت: آیین تیرماه سیزده شو از ویژگی‌های مشترک گیلان و مازندران است. مردم طالقان و الموت هم از این جشن سخن می‌گفتند. در کتاب استان‌شناسی البرز چاپ وزارت آموزش و پرورش، گویش مناطقی از کرج و طالقان، ساوجبلاغ شبیه به مازندرانی عنوان است. گویش طالقانی می‌تواند گونه ای از زبان‌های شبهه طبری باشد.برخی از صاحب‌نظران نیز گویش طالقانی را از گویشهای تاتی‌گونه می‌دانند.گرچه گویش مردم طالقان با گویش تات های دیگر مناطق ایران تفاوت دارد. به گفته منیژه یوحنایی حوزه گستردگی زبان مازندرانی از شرق تا گرگان از جنوب تا شهمیرزاد، سنگسر، فیروزکوه، دماوند، لواسانات و مناطق شمالی امامزاده داوود و طالقان و از غرب تا تنکابن است.
گویشهای طالقان
ویرایشگویشهای طالقان به دو دسته طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود.[۶][۱]
- طالقانی: این گویش از جوستان به غرب و در تمام آبادی‌ها پایین طالقان میان طالقان و کنارود گویش می‌شود.
- طبری طالقانی: این گویش از کندوان تا جوستان گویش می‌شود و اکثر آبادی بالا طالقان به جز جوستان را درمی‌گیرد.
دستور زبان
ویرایشضمایر
ویرایشدر گویش طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۷]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، طالقانی | men | te/to | u | mâ | šemâ | ošan |
| مفعولی، طالقانی | mene/mere | tere | ure | mâre | šemâre | ošane |
| ملکی، طالقانی | meni/mi | ti | uyi | mâyi | šemayi | ošani |
شناسه
ویرایشدر گویش طالقانی شناسه به صورت زیر می‌باشد.
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش طالقانی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -biâma = آمد
- بن ماضی استمراری: -miyâma = می‌آمد
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | yama | i/ey | a/∅ | eym | eyn | ana |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -miya= می‌آید
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | em | i/ey | a | eym | eyn | an |
۳. حال التزامی:
- بن مضارع التزامی: -biya = بیا
| حال التزامی | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | em/am | ey | a | eym | eyn | an |
صرف فعل
ویرایشدر جدول زیر فعل آمدن (biâmiyan) بر اساس گویش طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۸]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حال التزامی | biyem | biyey | biya | biyeym | biyeyn | biyan |
| حال ساده | miyem | miyey | miya | miyeym | miyeyn | miyan |
| حال در حال انجام | darem-miyem | dari-miyey | dare-miya | darim-miyeym | darin-miyeyn | daren-miyan |
| گذشته ساده | biyâmiyama | biyâmiey | biyâmia | biyâmieym | biyâmieyn | biyâmiana |
| گذشته استمراری | miyâmiyama | miyâmiey | miyâmia | miyâmieym | miyâmieyn | miyâmiana |
| گذشته در حال انجام | dabiyam-miyâmiyam | dabiy-miyâmiey | dabiya- miyâmia | dabiyeym-miyâmieym | dabiyeyn- miyâmieyn | dabiyan-miyâmian |
| گذشته کامل | biyâma biyam | biyâma bi | biyâma ba | biyâma biyeym | biyâma biyeyn | biyâma biyan |
| آینده | mexâm biyem | mexây biyey | mexâ biya | mxâym biyeym | mexâyn biyeyn | mexân biyan |
در جدول زیر فعل گفتن (bagoten/boten) بر اساس گویش طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۸]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حال التزامی | bagom | bagoi | bagoa | bagoim | bagoin | bagoan |
| حال ساده | migom | migoi | migoa | migoim | migoin | migon |
| حال در حال انجام | darem-migom | dari-migi | dare-migoa | darim-migim | darin-migin | daren-migon |
| گذشته ساده | bagotema | bagoti | bagote | bagotim | bagotin | bagotena |
| گذشته استمراری | migotem | migoti | migota | migotim | migotin | migoten |
| گذشته در حال انجام | dabiyam-migotem | dabiy-migoti | dabiya-migota | dabiyeym-migotim | dabiyeyn-migotin | dabiyan-migoten |
| گذشته کامل | bagote biyam | bagote bi | bagote ba | bagote biyeym | bagote biyeyn | bagote biyan |
| آینده | mexâm bagom | mexây bagoi | mexâ bagoa | mexâym bagoim | mexâyn bagoin | mexân bagoan |
نشانه جمع
ویرایشدر گویش طالقانی از نشانه‌های [on] و [kon] برای جمع استفاده می‌شود.
| دخترها | detar kon |
| گاوها | go on |
حرف اضافه
ویرایشحروف اضافه در گویش طالقانی به شرح زیر است.
| فارسی معیار | گویش طالقانی | گویش ساری |
|---|---|---|
| داخل | dela | dele |
| برای | be | ve |
| از | de | je |
| را | re | re |
| با | hamrâ | hemrâ |
| زیر | bon | ben |
| روی | sar | sar |
| فارسی معیار | گویش طالقانی |
|---|---|
| برای من | mi/meni be |
| برای تو | ti be |
| از من | mi/meni de |
| از تو | ti de |
| پدر را | piyar re |
| دختر را | detar re |
| با تو | ti hamrâ |
| زیر میز | mizi bon |
| بالا میز | mizi sar |
افعال
ویرایش- صرف فعل شدن (babiyan) در زمان حال، گذشته و حال التزامی به گویش طالقانی.
| فعل شدن | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| زمان حال | mibom | mibi | miboe | mibim | mibin | mibon |
| زمان گذشته | babiyama | babiy | babiya | babiyeym | babiyeyn | babiyana |
| زمان حال التزامی | babum | babi | babu | babim | babin | babun |
- صرف فعل بودن (biyan) در زمان حال و گذشته به گویش طالقانی.
| فعل شدن | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| زمان حال | hassema | hassi | hassa | hassim | hassin | hassena |
| زمان گذشته | biyam | bi | ba | biyeym | biyeyn | biyan |
- صرف فعل بودن در جایی (daben)در زمان حال، گذشته و حال التزامی در زمان‌های مختلف به گویش طالقانی.
| فعل شدن | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| زمان حال | darem | dari | dare | darim | darin | daren |
| زمان گذشته | dabem | dabiy | daba | dabeim | dabein | daban |
| زمان حال التزامی | dabum/dabâšem | dabui/dabâši | dabu/dabâše | dabuim/dabâšim | dabuin/dabâšin | dabun/dabâšen |
واژگان
ویرایششماری از واژه‌های طالقانی و مقایسه آن با گویش کلارستاقی (چالوس) و فارسی:
| گویش طالقانی | گویش کلارستاقی (چالوس) | فارسی |
|---|---|---|
| piyar | piyar | پدر |
| mâr | mâr | مادر |
| šu mâr | ši mâr | مادر شوهر |
| zan berâr | zan berâr | برادر زن |
| xaxor/xoar | xaxor | خواهر |
| berâr | berâr | برادر |
| pesser | rikâ/peser | پسر |
| detar | kijâ/detar | دختر |
| darzen | darzen | سوزن |
| dim | dim | صورت |
| emšo | emšu | امشب |
| isa | esâ | حالا |
| kaše | kaše | بغل |
| vâš | vâš | علف |
| bon | ben | پشت |
| joz/aquz | aquz | گردو |
| verg | verg | گرگ |
| dela/miyân | dele | داخل |
| xana/sere | xana/sere | خانه |
جستارهای وابسته
ویرایش
منابع
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «زبان مردم طالقان فارسی و مازندرانی و لهجه آنها تاتی می‌باشد». وبگاه سازمان حفاظت محیط زیست استان البرز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۲۰.
- ↑ اعظام الوزاره، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، ۱۵۰.
- ↑ محمد داودی، محمدعلی منوچهری، جهاندوست سبزعلی پور، زبان تاتی و گویش طالقانی آن، ۳۰.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای تبروید در البرز مرکزی: همگرایی زبانی بین طبری و فارسی، ۴۳۰.
- ↑ M. Bazin, E. Ehlers, B. Hourcade, “ALBORZ iii. Geography,” Encyclopædia Iranica, I/8, pp. 813-821; an updated version is available online at http://www.iranicaonline.org/articles/alborz-geography (accessed on 17 May 2014).
- ↑ «در گفتگو با مهر عنوان شد: مدیر کل میراث فرهنگی استان البرز:استان البرز کانون تمرکز لهجه‌ها و گویش‌ها از سراسر کشور». وبگاه خبرگزاری مهر.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۱۳.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 213.
پیوند به بیرون
ویرایش