تاتی طالقانی
گویش طالقانی یا تاتی طالقانی گویشی از زبان‌های ایرانی شمال غربی و زیر مجموعه زبان‌های کاسپین و از شاخه زبان تاتی می‌باشد. گویش طالقانی به دو گویش تاتی طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود. به عقیده صاحب نظران گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و تاتی تقسیم می‌شود. روستاهایی که بین جوستان و کوه‌های کندوان قرار گرفته‌اند به لهجه مازندرانی سخن می‌گویند. از جوستان به سمت باختر «تات» زبان اند. لهجه تاتی آنها هم فارسی ولایتی است و چندان واژه‌های کهن را نگه نداشته‌اند.[۱][۲] به گفته اعظام الوزاره زبان اهل طالقان مرکب است از لهجه و لسان قزوینی و طبرستانی چون با این دو ولایت همسایگی و مجاورت دارند و از هر دو سمت وضع تکلم و تلفظ خود را اقتباس نموده‌است.[۳] به عقیده زبانشناسان گویش تاتی طالقانی[۴] مرز انتقال گویش کاسپین (مازندرانی و گیلکی)، تاتی و فارسی می‌باشد و در ساختار با گویشهای فارسی-مازندرانی همچون تجریشی و لواسانی متفاوت است و بسیاری از ویژگی‌های نحوی آن به گویش تاتی قزوین شباهت دارد.[۵] این در حالی است که گویش طبری طالقانی گویشی از زبان مازندرانی و زیر مجموعه گویش کلارستاقی می‌باشد که به گویش مردم شهرستان چالوس شباهت دارد و برخی ویژگی‌های نحوی آن به گویشهای مازندرانی گونه همچون شمیرانی شباهت دارد.[۶]آبادی‌های بالا طالقان همچون گته ده، اسکان، دهدر، درا پی، گرآب، ناریان، مهران، خیکان و پراچان به گویش طبری طالقانی گویش می‌کنند.
| تاتی طالقانی | |
|---|---|
| طالقانی | |
| زبان بومی در | ایران استان استان البرز شهرستان طالقان |
| منطقه | البرز جنوبی |
| گویش‌ها | شهرکی
جوستانی
گلیردی
کردانی
|
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
گویشهای طالقانویرایش
گویشهای طالقان به دو دسته تاتی طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود.[۷][۸]
- تاتی طالقانی: این گویش از جوستان به غرب و در تمام آبادی‌ها پایین طالقان میان طالقان و کنارود گویش می‌شود.
- طبری طالقانی: این گویش از کندوان تا جوستان گویش می‌شود و اکثر آبادی بالا طالقان به جز جوستان را درمی‌گیرد.
دستور زبانویرایش
ضمایرویرایش
در گویش تاتی طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۹]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، تاتی طالقان | mon | tu | u | mâ | šomâ | ušân |
| مفعولی، تاتی طالقان | monâ | torâ | urâ | mârâ | šomarâ | ušânrâ |
| ملکی، تاتی طالقان | om | ot | oš | mân | tân | šân |
شناسهویرایش
در گویش تاتی طالقانی شناسه به صورت زیر می‌باشد:[۱۰]
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه پس از همخوان (صامت) | am | i | ∅ | im | in | an |
| شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل حال | m | y | a | ym | yn | n |
| شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل گذشته | m | y | ∅ | ym | yn | n |
| شناسه پس از واکه (ی) | am | ey | ∅ | eym | eyn | an |
صرف فعلویرایش
در جدول زیر فعل آمدن (biamiyan) بر اساس تاتی طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۱]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حال التزامی | biyâm | biyey | biyâ | biyeym | biyeyn | biyân |
| حال ساده | miyâm | miyey | miyâ | miyeym | miyeyn | miyân |
| حال در حال انجام | darom-miyâm | dari-miyey | dare-miyâ | darim-miyeym | darin-miyeyn | daron-miyân |
| گذشته ساده | biyamiam | biyamiey | biyamia | biyamieym | biyamieyn | biyamian |
| گذشته استمراری | miyamiam | miyamiey | miyamia | miyamieym | miyamieyn | miyamian |
| گذشته در حال انجام | dabiyam-miyamiam | dabiy-miyamiey | daba-miyamia | dabiyeym-miyamieym | dabiyeym-miyamieyn | dabiyan-miyamian |
| گذشته کامل | biyame biyam | biyame bi | biyame ba | biyame beym | biyame beyn | biyame biyan |
| آینده | mixâm biyâm | mixây biyey | mixâ biyâ | mixâym biyeym | mixâyn biyeyn | mixân biyân |
در جدول زیر فعل گفتن (buguton) بر اساس تاتی طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۲]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حال التزامی | bugum | bugi | bugu | bugim | bugin | buguen |
| حال ساده | migom | migi | mige | migim | migin | migon |
| حال در حال انجام | darom-migom | dari-migi | dare-mige | darim-migim | darin-migin | daron-migon |
| گذشته ساده | bugutem | buguti | bugut | bugutim | bugutin | buguton |
| گذشته استمراری | migutem | miguti | migut | migutim | migutin | miguton |
| گذشته در حال انجام | dabiyam-migutem | dabiy-miguti | daba-migut | dabiyeym-migutim | dabiyeym-migutin | dabiyan-miguton |
| گذشته کامل | bugute biyam | bugute bi | bugute ba | bugute beym | bugute beyn | bugute biyan |
| آینده | mixâm bugum | mixây bugi | mixâ buge | mixâym bugim | mixâyn bugin | mixân buguen |
واژگانویرایش
شماری از واژه‌های تاتی طالقانی و مقایسه آن با گویش کلارستاقی (چالوس) و فارسی:
| تاتی طالقانی | گویش کلارستاقی (چالوس) | فارسی |
|---|---|---|
| piyar | piyar | پدر |
| mâr | mâr | مادر |
| šu mâr | ši mâr | مادر شوهر |
| borâr zan | zan berâr | برادر زن |
| pesser | rikâ/pesar | پسر |
| dotar | kijâ/detar | دختر |
| darzen | darzen | سوزن |
| dim | dim | صورت |
| imšu | emšu | امشب |
| ise | esâ | حالا |
| kaše | kaše | بغل |
| dim | dim | صورت |
| vâš | vâš | علف |
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ «در گفتگو با مهر عنوان شد: مدیر کل میراث فرهنگی استان البرز:استان البرز کانون تمرکز لهجه‌ها و گویش‌ها از سراسر کشور». وبگاه خبرگزاری مهر.
- ↑ «زبان مردم طالقان فارسی و مازندرانی و لهجه آنها تاتی می‌باشد». وبگاه سازمان حفاظت محیط زیست استان البرز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۲۰.
- ↑ اعظام الوزاره، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، ۱۵۰.
- ↑ محمد داودی، محمدعلی منوچهری، جهاندوست سبزعلی پور، زبان تاتی و گویش طالقانی آن، ۳۰.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۱۹۸.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای تبروید در البرز مرکزی: همگرایی زبانی بین طبری و فارسی، ۴۳۰.
- ↑ «در گفتگو با مهر عنوان شد: مدیر کل میراث فرهنگی استان البرز:استان البرز کانون تمرکز لهجه‌ها و گویش‌ها از سراسر کشور». وبگاه خبرگزاری مهر.
- ↑ «زبان مردم طالقان فارسی و مازندرانی و لهجه آنها تاتی می‌باشد». وبگاه سازمان حفاظت محیط زیست استان البرز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۲۰.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۱۳.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۱۳.
- ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 213.
- ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 213.
پیوند به بیرونویرایش
| معنای مازندران را در ویکیواژه، واژهنامهٔ آزاد، ببینید. |