سلیمان

برای دیگر کاربردها، سلیمان (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ملکه سبا درنزدِ سلیمان، اثر یاکوپ تینتورتو، سال ۱۵۵۵ میلادی، موزه پرادو اسپانیا

سُلَیْمان (عبری: שְׁלֹמֹה، تلفظ: شلومو، عربی: سلیمان، انگلیسی: Solomon) که به عبری یدیدیا (عبری: יְדִידְיָהּ) نام دارد، نام شخصی در متون خاورمیانه ای است که به عنوان فرمانروا و پیامبری دانا که بر یک قلمرو پادشاهی در اسرائیل فرمان می‌راند توصیف شده‌است.

زایش او را ۹۹۰ ق. م گفته‌اند و فرمانروایی‌اش بر اسرائیل را از ۹۷۰ تا ۹۳۱ ق.م. دانسته‌اند. نام سلیمان در زبان‌های سامی به معنای «آشتی» است. در متون نام‌برده، سلیمان پسر داوود دانسته‌شده‌است. سلیمان از پیامبران و پادشاهان بنی‌اسرائیل در تورات و قرآن است.

در کتاب عهد عتیق (تَنَخ) از او با نام جدیدیه هم یاد شده و او را سومین شاه پادشاهی متحد بنی اسرائیل و واپسین شاه، پیش از جدا شدن این پادشاهی به دو بخش دانسته‌است. پادشاهی شمالی اسرائیل از پادشاهی جنوبی یعنی یهودا جدا شد و نسل مذکر فرزندان و نوادگان سلیمان تنها بر یهودا فرمان راندند.

تاریخ پادشاهی سلیمان بین سال‌های ۹۷۰ تا ۹۳۱ قبل از میلاد در نظر گرفته می‌شود. او سومین پادشاه پادشاهی اسرائیل (پادشاهی متحد) و آخرین قبل از تقسیم آن به پادشاهی یهودا و پادشاهی شمالی اسرائیل بود. بعد از تقسیم نسل او تنها بر پادشاهی یهودا حکومت می‌کرد.

بر اساس کتاب مقدس و قرآن سلیمان معبد سلیمان در اورشلیم را بنا کرد و دارای حکمت، ثروت و قدرت بسیار زیادی بود؛ ولیکن در کتاب مقدس ذکر شده‌است که سلیمان به گناه کشیده شد و از یهوه دور شده و به بت‌پرستی روی آورد. به همین دلیل پادشاهی او بعد از مرگش تقسیم شد؛ ولیکن قرآن این داستان را رد کرده و کافر شدن را تنها به مردم تحت سلطه سلیمان و نه شخص وی نسبت می‌دهد.

سلیمان در قرآن به کمک قدرت خدا بر اجنه حاکم می‌شود. در بسیاری متون مختلف نام سلیمان با سحر و جن‌گیری در ارتباط است. بسیاری افرادی که به دنبال سحر بودند از نام وی استفاده می‌کردند.

در کتاب عهد قدیم (تورات)

وارث شدن از داوود

وقتی داوود به کهنسالی رسید همسری به نام ابیشاگ گرفت که بسیار زیبا بود؛ ولیکن داوود دچار فراموشی شده بود و او را نمی‌شناخت. در این زمان ادونیا پسر داوود که بعد از مرگ برادرانش امنون و ابسالوم به نظر وارث تخت داوود می‌آمد خود را شاه اسرائیل خواند؛ ولیکن بث شبع مادر سلیمان و همسر داوود به همراه ناتان پیامبر اسرائیل داوود را قانع کردند که سلیمان را وارث خود بخواند. ادونیا فرار کرد و در قربانگاه پنهان شد. او توسط سلیمان مورد بخشش قرار گرفت به شرطی که خود را فرد ارزشمندی نشان دهد. ادونیا درخواست کرد که با ابیشاگ ازدواج کند ولیکن سلیمان این کار را منع کرد با اینکه بث شبع در طرف ادونیا بود. سلیمان به این دلیل اینکار را منع کرد که می‌دانست دلیل شورش ادونیا تصرف حرم داوود و همسران او بوده‌است.

حکمت سلیمان

مهمترین ویژگی سلیمان در کتاب تورات حکمت او است. کتاب اول پادشاهان شرح دعای سلیمان برای دریافت حکمت را بیان می‌کند :"و شاه به گیبون رفت تا قربانی کند زیرا آنجا مکان بسیار بلند بود. سلیمان یک هزار قربانی سوزاندنی تقدیم کرد. در گیبون خداوند در خواب به سلیمان ظاهر شد و خداوند گفت از من بخواه و به تو خواهم بخشید؛ و سلیمان گفت تو به خدمتگزار خود داوود پدر من بخشش زیادی داشتی زیرا او در برابر تو با صداقت و درستکاری راه می‌رفت و قلب او با تو بود و تو برای او محبت زیادی نگاه داشتی و تو به او پسری بخشیدی که بر تخت پادشاهی او بنشیند همانگونه که امروز اینگونه است؛ و اکنون، پروردگارا خداوند من، تو خدمتگزار خود را به جای داوود پادشاه کردی و من کودکی بیش نیستم من نمی‌دانم که چگونه بیرون روم و بازگردم؛ و خدمتگزار تو در بین مردم توست که تو برگزیدی مردمی بینظیر که تعداد آن‌ها بیشمار است. به خدمتگزار خود قلبی ببخش که به وسیله آن بر مردم قضاوت کنم تا فرق درست و نادرست را بدانم که چه کسی شایسته قضاوت بر این مردم است؟"

خداوند به سلیمان گفت: «به دلیل اینکه تو زندگی طولانی و ثروت برای خود نخواستی و درخواست مرگ دشمنان خود را نکردی و درخواست اجرای عدالت در زمین نمودی من آنچه تو می‌خواهی انجام خواهم داد» کتاب مقدس همچنین اشاره می‌کند «تمامی دنیا به سخنان سلیمان گوش می‌دادند تا حکمتی که خداوند در قلب او قرار داده بود بشنوند.»

در یک داستان بسیار معروف در کتاب مقدس دو زن به نزد سلیمان میایند و هر دو ادعا می‌کنند که مادر کودکی هستند. آن‌ها از سلیمان درخواست می‌کنند که بین آن‌ها قضاوت کند. سلیمان شمشیر خود را در میاورد و دستور می‌دهد که کودک به دو نیم تقسیم شده و نیمی از او به هر زن داده شود. یکی از آن دو زن از ادعای خود برگشته و درخواست می‌کند که سلیمان کودک را به زن دیگر دهد و او را نکشد. سلیمان اعلام می‌کند که این زن مادر واقعی کودک است زیرا ترجیح داده‌است که کودک زنده بماند.

همسران

بر اساس کتاب آسمانی تورات، سلیمان دارای ۷۰۰همسر و ۳۰۰ کنیز بود. بسیاری از همسران او غیر بومی بودند و یکی از آنان دختر فرعون مصر بود. تنها همسر سلیمان که از او با نامبرده شده‌است نماه است که مادر جانشین سلیمان رحبعام شد.

ارتباط با ملکه سبا

بر اساس کتاب تورات شهرت حکمت سلیمان آنچنان به همه دنیا رسید که ملکه سبا بلقیس تصمیم گرفت با او ملاقات کند. ملکه به همراه هدایای زیادی از طلا، ادویه و سنگ‌های قیمتی به نزد سلیمان رفت؛ و سلیمان به او هر آنچه او می‌خواست بخشید و او با رضایت از پیش سلیمان بازگشت. اینکه معنی دقیق این آیات چیست مورد بحث زیادی قرار گرفته‌است و داستان‌های زیادی در مورد سلیمان و ملکه سبا وجود دارد. بر اساس نوشتارهای یهودی سلیمان به تمامی موجودات زنده دنیا مسلط شده بود ولیکن روزی متوجه شد که هدهد در نزد او حاضر نشده‌است. او به دنبال هدهد می‌فرستند و هدهد به او می‌گوید که به دنبال سرزمین جدیدی رفته بوده‌است. هدهد به سرزمینی در شرق رفته بوده‌است که بسیار ثروتمند بوده و رئیس آن ملکه سبا بوده‌است. سلیمان هدهد را به نزد ملکه سبا می‌فرستد تا او را به دربار خود دعوت کند.

کافر شدن سلیمان

طبق دین یهودیت سلیمان در اخر عمر زن باز شده و به بت پرستی روی آورده . اما اسلام بیان می‌کند که سلیمان هیچگاه کافر نشد بلکه مردم تحت سلطه او به کفر گرویدند. از این رو بر اساس روایت اسلامی سلیمان تا آخر عمر به خداوند پایبند باقی ماند.

مرگ سلیمان

بر اساس کتاب تورات سلیمان به مرگ طبیعی در سن ۸۰ سالگی درگذشت. بعد از مرگ او پسرش رحبعام جانشین او شد ولیکن ده قبیله از دوازده قبیله اسرائیل او را رد کردند و پادشاهی شمالی اسرائیل را تشکیل دادند.

در اسلام

در اسلام سلیمان یکی از پیامبران بسیار مهم می‌باشد. اسلام سلیمان را پسر داوود می‌داند که خداوند حکمت بسیار زیادی به او ارزانی کرده بود. سلیمان به اذن خدا بر تمامی موجودات زنده مسلط بود و زبان حیوانات را می‌فهمید. قرآن بیان می‌کند که سلیمان باد را تحت کنترل گرفت. همچنین قرآن ذکر می‌کند که سلیمان به خواست خدا بر اجنه مسلط شده بود و این اجنه بنای معبد سلیمان را برای او ساختند. داستان سلیمان و هدهد در قرآن ذکر شده‌است که سلیمان هدهد را غایب می‌بیند و وقتی سلیمان او را احضار می‌کند هدهد به نزد او حاضر شده و در مورد سرزمین سبا صحبت می‌کند. هدهد به سلیمان می‌گوید که مردم سرزمین سبا خورشید را پرستش می‌کنند ولیکن ملکه آن‌ها بسیار قدرتمند و دانا است. سلیمان نامه‌ای برای ملکه سبا به همراه هدهد می‌فرستد. در نامه سلیمان به ملکه سبا می‌گوید که پرستش خورشید را کنار گذاشته و به پرستش خداوند روی آورند.

سلیمان در قرآن به کمک قدرت خدا بر اجنه و ابرها و باد و باران و کوه‌ها و دریاها حاکم می‌شود و همچنین زبان حیوانات را می فهمد و با حیوانات سخن می‌گوید. در بسیاری متون مختلف نام سلیمان با سحر و جن‌گیری در ارتباط است. بسیاری افرادی که به دنبال سحر بودند از نام وی استفاده می‌کردند. همچنین مسلمانان معتقدند که سلیمان کافر نشده و تا آخرین روز حیاتش پیامبر خدا بوده‌است.

مرگ سلیمان

دربارهٔ مرگ سلیمان نقل شده که خدای متعال به او وحی نمود: نشانه مرگ تو رویش درختی به نام «خرنوبه» در بیت‌المقدس است. روزی سلیمان متوجه شد که درختی در بیت‌المقدس روییده‌است. از او پرسید: چه نام داری؟ گفت: «خرنوبه»! سلیمان بی‌درنگ به محل عبادتش بازگشت و همان‌طور که ایستاده بود از دنیا رفت، در حالتی که بر عصایش تکیه داده بود. سلیمان بعد از مرگش چند روزی به همان وضع بود و جنّ‌ها و انسان‌ها به تصوّر این‌که او زنده است و نگاهشان می‌کند، مانند گذشته مشغول فعالیت بودند تا سرانجام موریانه‌ای وارد عصایش شده و درون آن را خورد. عصا شکست و سلیمان بر زمین افتاد. (این‌جا بود که همه فهمیدند او از دنیا رفت).

نقل دیگر آن است که روزی سلیمان گفت: دوست دارم تنها وارد قصر خود شوم و با خیالی راحت، استراحت کنم و شاد باشم. سپس وارد قصرش شده و درِ آن را قفل کرد تا هیچ‌کس وارد نشود و خود به نقطه بالای قصر رفت و با نشاط به مُلک خود نگریست. نگهبانان در همه جا ناظر بودند که کسی وارد قصر نشود. ناگهان سلیمان جوانی زیبا و خوش‌قامت را در برابرش دید و به او گفت: «چه کسی به تو اجازه داد که وارد قصر شوی، با این‌که من امروز تصمیم داشتم در خلوت باشم و آن را به آسایش بگذرانم؟!» جوان گفت: «با اجازه خدا!». سلیمان گفت: «پروردگار قصر، قدرتش از من بیشتر است، اکنون خود را معرفی کن!» جوان گفت: «من عزرائیل هستم». سلیمان گفت: «چرا این‌جا آمدی»؟ عزرائیل گفت: «آمده‌ام تا روح تو را قبض کنم». سلیمان گفت: «به مأموریت خود عمل کن».... همان دم عزرائیل جان او را گرفت، در حالی‌که به عصایش تکیه داده بود….

افسانه‌ها

داستان‌های زیادی در مورد سلیمان در کتب مختلف نقل شده که داستان قالیچه پرنده سلیمان فقط یکی از آنهاست.

هزار و یکشب

داستانی معروف در کتاب هزار و یک شب در مورد جنی صحبت می‌کند که سلیمان را ناراحت کرده بود و به این دلیل سلیمان او را در یک بطری زندانی کرده و در دریا انداخته بود. در بطری به وسیله مهر سلیمان مسدود شده بود و جن نمی‌توانست از بطری خارج شود. در ادامه همین داستان، مطالبی در مورد قالیچه پرنده سلیمان نیز ذکر شده که سلیمان با استفاده از آن پرواز می‌کرده‌است.

روح‌ها و سحر

بر اساس نوشته‌های روحانی‌های یهود (خاخام‌ها)، خداوند به دلیل درستکاری سلیمان به او قدرت ارتباط با دنیایی در بُعد بالاتر و همچنین ارتباط با اجنه و ارواح را عطا کرده بود. این اجنه برای سلیمان کارهای مختلفی انجام داده و برای او سنگ‌های قیمتی می‌آوردند و همچنین آبیاری درختان و همانند آن.

مهر سلیمان

بر اساس افسانه‌هایی سلیمان دارای انگشتری بود که قدرت‌های جادویی همچون تسلط بر اجنه را در خود داشت. بر این اساس بر روی این انگشتر مُهری وجود داشت که امروزه از آن به نام ستاره داوود یاد می‌شود.

کلید سلیمان

کتابی به نام کلید کوچکتر سلیمان وجود دارد که دارای سحرهایی منسوب به سلیمان است. این سحرها روش‌های ارتباط با ارواح و اجنه را بیان می‌کنند.طبق افسانه‌ها و تاریخ این کتاب در مسجدالاقصی دفن شده و محل دقیق آن مشخص نیست.اما تا به امروزه افراد بسیاری از جمله یهودیان به دنبال آن بودند تا از قدرت آنچه در راه خوب و چه در راه ضد بشر استفاده کنند.

فرشتگان

در متون یهودی فرشتگان معبد سلیمان را برای او ساختند ولیکن اینکار با اختیار و علاقه نبود. عقیده خاخام‌ها این است که موجودی کرم مانند به نام شمیر برای بریدن سنگ‌ها استفاده می‌شد.نتیاددسمنمندزوذ

جستارهای وابسته

• تاریخ قوم بنی‌اسرائیل
• بنی اسرائیل
• سلطنت سلیمان
• شیطان‌های غواص
• بعل
• بعل پرستی
• گوساله سامری
• کتاب پادشاهان
• تنخ

منابع

• قرآن کریم، سوره نمل

شهبازی، عبدالله. «آغاز و پایان بنی‌اسرائیل». دریافت‌شده در ۱۳۸۶/۰۲/۲۹.

• ویکی‌پدیای انگلیسی، ۱۷ ژانویه ۲۰۰۷.
• کتاب مقدس/ترجمه قدیم
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Solomon». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۸.