زندان رجایی‌شهر

زندان رَجایی‌شَهر با نام قبلی زندان گوهَردَشت یک زندان است که در گوهردشت واقع در شمال شهر کرج در استان البرز قرار دارد. افرادی که متهم به قتل، زورگیری، آدم‌ربایی، سرقت مسلحانه، تجاوز و لواط هستند در آنجا نگهداری می‌شوند، پس از اعتراضات سال ۱۳۸۸ برخی زندانی‌های سیاسی و عقیدتی از جمله، اهل سنت و بهائی نیز به این زندان منتقل شدند.

زندان رجایی‌شهر

نمایی از زندان رجایی شهر
موقعیت	بلوار مؤذن، گوهردشت، کرج، استان البرز، ایران
وضعیت	عملیاتی
درجه امنیت	امنیت نظارت ساختمان بالا و امنیت پایین سالن‌ها
ظرفیت	سه هزار نفر
جمعیت	میان ۸ الی ۱۲ هزار نفر
نام پیشین	زندان گوهردشت
تحت مدیریت	قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران
رئیس	الله کرم عزیزی
شهر	کرج
ایالت/استان	البرز
کشور	ایران
وبگاه	ندارد
زندانی‌(ـان) پرآوازه
وحید مرادی، ممد آقا بنگ، حمید صفت، روح‌الله زم، محمدرضا عالی‌پیام، سهیل عربی، ریحانه جباری، بهنام موسیوند، سعید شیرزاد

نام

زندان رجایی‌شهر ابتدا با نام زندان گوهردشت شناخته می‌شد. دلیل این امر آن بود که در منطقه گوهردشت شهر کرج واقع شده‌است. پس از مدتی بنابر دلیل‌های نامشخص نام آن به رجایی‌شهر تغییر پیدا کرد. رجایی‌شهر به محلی در کرج گفته می‌شود که زندان در حوالی آن ساخته شده‌است اما بیشتر افراد رجایی‌شهر یا رجایی را به زندان مشهور رجایی‌شهر می‌شناسند. حمید صفت خواننده ایرانی، پس از به اتهام قتل عمدی پدر خویش روانه زندان رجایی‌شهر شد. وی پس از آزادی، آهنگی با نام عجایب شهر را خواند که بعدها زندان رجایی‌شهر به عجایب شهر نیز شهرت یافت.

ساختمان

تاکنون اطلاع‌رسانی دقیقی از سال ساخت زندان رجایی شهر موجود نیست اما برخی از منبع‌های خبری سال ساخت این زندان را قبل از انقلاب ۱۳۵۷ می‌دانند. به احتمال زیاد این زندان پس از انقلاب، به‌طور رسمی تکمیل و تأسیس شد. زندان درون دیواری محصور است که از هر طرف برجک‌هایی برای نظارت و دیدبانی طراحی شده‌اند. زندان رجایی‌شهر دارای یک درب اصلی که محل ورود یا خروج زندانی‌ها است و درب دیگر برای سالن ملاقات ساخته شده‌است. زندان رجایی‌شهر دارای ده بند (اندرزگاه) است که هر اندرزگاه به سه سالن تقسیم می‌شود و هر سالن دارای ۳۰ یا ۳۱ اتاق است. سالن‌ها نیز فاقد هر گونه دوربین مداربسته هستند و فقط دارای یک آیفون تصویری هستند که با هماهنگی وکیل‌بند زندانی‌ها اجازه برقراری ارتباط با زیر هشت (محل نگهبانی یا محل افسر نگهبان) را دارند. اصطلاح زیر هشت در زندانِ قصر رایج شد؛ زیرا محلِ استقرارِ نگهبانان در تقاطعِ هشت راهروی زندان بود و هم‌اکنون نیز این اصطلاح بسیار در زندان‌ها بخصوص رجایی‌شهر کاربرد گسترده‌ای دارد.

قرنطینه

قرنطینه نیز بخش جدا از زندان بوده و فقط مختص زندانی‌هایی است که مرخصی برگشته‌اند یا جدید الورود هستند. قرنطینه بخش تمیز و پاکیزه زندان رجایی‌شهر بوده اما به هرحال دارای جانورهای موزی مانند ساس و گِبِل است.

اندرزگاه‌ها

زندان رجایی‌شهر دارای ده بند (اندرزگاه) است که هر اندرزگاه به سه سالن تقسیم می‌شود و زندانی‌ها برای رفتن به سالن‌ها می‌بایست از طریق زیر هشت وارد اندرزگاه شده و سپس روانه سالن شوند.

اندرزگاه یک

اندرزگاه یک اولین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های یک، دو و سه است. در اندرزگاه شش گزارش‌های بسیاری از درگیری‌های مرگبار و هجوم زیاد گارد توسط رسانه‌ها افشا شده‌اند.

اندرزگاه دو

اندرزگاه دو دومین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های چهار، پنج و شش است. زندان رجایی‌شهر دارای یک دارالقران مرکزی است. در اندرزگاه دو که به دارالقرآن معروف است، فعالیت‌های ویژه آموزش و حفظ قرآن صورت می‌گیرد. عزیزی اظهار دارد در زمان حاضر ۹ مددجوی زندان رجایی‌شهر با تلاش موفق به حفظ کل قرآن کریم شده‌اند. به‌طور معمول از این اندرزگاه بیشتر از اندرزگاه‌های دیگر بازدید می‌شود و رسانه‌های جمهوری اسلامی بیشتر بر روی این اندرزگاه متمرکز هستند تا وجه مدنظر دارالقرآن را به کل اندرزگاه‌های دیگر نیز نسبت دهند.

روزانه بیش از ۲۵۰ مددجو از برنامه‌های فرهنگی دارالقران این زندان بهره‌مند می‌شوند که ۶۱ نفر آن‌ها مشغول فراگیری حفظ قرآن هستند. مددجویان در این دارالقران آموزش‌های علوم قرآنی در رشته‌های حفظ، مفاهیم، اذان، تواشیح، قرائت و تجوید را فرا می‌گیرند. شرکت در کلاسهای قرآنی می‌تواند علاوه بر پر شدن اوقات فراغت مددجویان زمینه متنبه شدن و بازگشت سعادتمندانه به جامعه را فراهم کند.

— الله کرم عزیزی

اندرزگاه سه

اندرزگاه سه سومین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های هفت، هشت و نه است. در اندرزگاه سه که به کارگری معروف است، کسانی که در کارخانه‌ها و کارگاه‌های زندان مشغول به کار هستند نگهداری می‌شوند. داشتن تیزی یا همان چاقو توسط زندانی‌های اندرزگاه سه از ملاک‌های مهم برای بقا هستند.

اندرزگاه چهار

اندرزگاه چهار چهارمین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های ده، یازده و دوازده است. اندرزگاه چهار معروف به اندرزگاه سیاسی است. در اندرزگاه ۴ بخش قرنطینه وجود دارد که افراد از ابتدای ورود به مدت سه ماه آنجا هستند. در اندرزگاه ۴ نیز به جز بخش قرنطینه دو بخش مختص جوانان ۱۸ الی ۲۰ سال و پیرمردان وجود دارد. چهار زندانی سیاسی از زندان مرکزی زاهدان به زندان رجایی‌شهر و در آخر به اندرزگاه چهار سالن یازده منتقل شدند. زهدانی‌ها در این اندرزگاه بسیار خبرساز شدند.

اندرزگاه پنج

اندرزگاه پنج پنجمین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های سیزده، چهارده و پانزده است. اندرزگاه ۵ که به بند جوانان شهرت دارد محل زندانی‌های جوان است اما برخی مواقع زندانی‌های سن بالا از طریق گرفتن انتقالی به بند دیگر وارد بند جوانان می‌شود. بیشترین درگیری‌ها نیز از بند جوانان گزارش می‌شود.

اندرزگاه شش

اندرزگاه شش ششمین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های شانزده، هفده و هجده است. خبرهایی از قتل در این اندرزگاه بسیار بگوش می‌خورد. سعید سرمستی توسط عزیزی رئیس زندان، از اندرزگاه ۱ سالن ۳ که محل اقامت اولش بود ابتدا به سلول انفرادی منتقل شد و سپس به اندرزگاه شش منتقل شد. در تاریخ ۲۴ مهر ماه ۱۳۹۹، سعید، زندانی محبوس در سالن هجده اندرزگاه شش توسط ۲ زندانی دیگر با ضربات کارد جان باخت.

اندرزگاه هفت

اندرزگاه هفت هفتمین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های نوزده، بیست و بیست‌ویک است. اندرزگاه هفت در کنار چهار یکی دیگر از اندرزگاه‌های سیاسی است. اختلال در خط‌های تماس از سوی مسئولان و محرومیت زندانیان از ارتباط با خارج زندان در اندرزگاه هفت به شدت گسترده‌است. همچنین پس از هر اعتراض سراسری درون کشور، زندان و بخصوص این اندرزگاه فضای فوق امنیتی به خود می‌گیرد و نیروهای امنیتی سپاه پاسداران در آنجا حضور میابند.

اندرزگاه هشت

اندرزگاه هشت هشتمین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های بیست‌ودو، بیست‌وسه و بیست‌وچهار است. این اندرزگاه محل نگهداری زندانی‌های عقیدتی است و به بند سپاه پاسداران شهرت دارد. این شهرت بخصوص پس از انتقال حسین غلامی آذر به اندرزگاه هشت شدت گرفت. وی به علت اعتراض به بی‌عدالتی قوه قضائیه، خود را در محل دادگاه ویژه روحانیت به آتش کشید.

اندرزگاه نه

اندرزگاه نه نهمین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های بیست‌وپنج، بیست‌وشش و بیست‌وهفت است.

اندرزگاه ده

اندرزگاه ده دهمین اندرزگاه رجایی‌شهر است که شامل سالن‌های بیست‌وهشت، بیست‌ونه و سی است. حضور گارد در این اندرزگاه خبرساز می‌شود. یورش گارد و ضرب و جرح زندانیان و توقیف وسائل شخصی آنها در اندرزگاه ۱۰ توسط دستور ولی محمدی مدیر داخلی زندان، توسط رسانه‌ها بازخوردهای بسیار داشته‌است.

اندرزگاه‌های دیگر

زندان رجایی‌شهر همچنین یک اندرزگاه مختص به زنان زندانی دارد.

سوئیت

زندان رجایی‌شهر دارای بخشی به نام سوئیت است که زندانی‌هایی در سالن درگیری ایجاد کرده‌اند یا چندین ساعت تا قصاصشان باقی مانده مدت زمانی را در آنجا سپری می‌کنند.

اتاق

هر سالن دارای ۳۰ یا ۳۱ اتاق است و هر اتاق دو متر در دو متر است که بیشتر مواقع زندانی‌ها بصورت چهار نفره یا پنج نفره در آن زندگی می‌کنند. در این سالن‌ها زندانی‌ها فاقد تختخواب هستند و بر روی سطح زمین می‌خوابند. البته برخی از سالن‌ها وجود دارد که فضای بزرگی دارند و مخصوص سالن‌های تختخواب چندطبقه است. اتاق‌ها فاقد دوربین مدار بسته هستند و هیچگونه نظارتی در داخل سالن‌ها و اتاق‌ها بصورت مستقیم نیست و تنها وکیل‌بند وظفیه نظارت را بر عهده دارد. اتاق ۳۱ به‌طور معمول برای نگهداری وسایل خدمات استفاده می‌شود اما خیلی مواقع شنیده می‌شود از این اتاق نیز برای نگهداری زندانی‌ها استفاده می‌کنند. اتاق‌ها فاقد درب هستند و تنها یک پرده وجود دارد.

هواخوری

زندانی‌های هر اندرزگاه از یک هواخوری استفاده می‌کنند که زندانی‌ها در زمان‌بندی مشخصی می‌توانند در آنجا حضور یابند. هواخوری زندان رجایی‌شهر از هر سمت دارای چندین دوربین مداربسته است تا درصورت قتل در داخل هواخوری متوجه عامل آن شوند.

پرسنل

چهار زندان در استان البرز قرار دارد که ۲ زندان رجایی‌شهر و قزلحصار زیر نظر اداره کل زندان‌های استان تهران و زندان‌های کرج و کچویی نیز زیرنظر اداره کل زندان‌های استان البرز اداره می‌شوند.

مدیریت

«علی حاج کاظم»، رئیس زندان رجایی‌شهر در گفت‌وگو با خبرنگاران سرویس حقوقی ایسنا که برای پوشش برنامه‌های روز عاشورا به این زندان رفته بودند سال ۱۳۹۶ طی مراسمی با حضور مدیرکل وقت زندان‌های استان تهران مدیر زندان رجایی‌شهر تغییر کرد. مردانی مدیر سابق زندان رجایی‌شهر بود که غلامرضا ضیایی جایگزین وی شد. گفته می‌شود ضیایی بیش از ۲۰ سال سابقه کار امنیتی و اطلاعاتی دارد و پیش تر از این رئیس بازداشتگاه کهریزک در سال ۸۸ بوده‌است. در سال ۱۳۹۸ پس از برکناری ضیایی، فردی به نام الله کرم عزیزی روز ۱۵ مهر ۱۳۹۶ طی مراسمی جایگزین او شده‌است. عزیزی رئیس پیشین زندان‌های داراب و کازرون بود که در آخر به ریاست زندان رجایی‌شهر انتخاب شد. در دوران ریاست عزیزی در زندان کازرون، یازده زندانی فرار کردند. به گفته زندانی‌های عادی زندان داراب و کازرون الله کرم با تنبیه بدنی زندانی‌ها در حیاط هواخوری بدنامی بزرگی از خود به جای گذاشته‌است. در دوره ریاست وی چندین ماه است که آب گرم حمام در تمام سالن‌های زندان جیره‌بندی شده‌است. بگونه‌ای که هر سالن در روز ۴ ساعت آب گرم جهت استحمام دارند. کلیه امکانات رفاهی در اختیار زندانی‌های پولدار و هم‌خرج‌های وکیل‌بند تصاحب می‌شود. الله کرم، رئیس فعلی زندان رجایی‌شهر با همکاری جمعی از قهرمان‌ها و پیشکسوت‌های کشتی و المپیک، از جمله منصور برزگر، ابراهیم جوادی، محمد محمودی، مسعود مقربی، محسن کاوه، اله مراد زرینی مراسمی را ترتیب داد تا تشک کشتی برای تربیت بدنی زندانی‌ها پهن شود. همچنین محلی برای کلنگ زنی برای ساخت سالن مجزای کشتی انتخاب شد. وی در این مراسم جمله‌ای را به حضار گفت:

در همین سالنی که شما بزرگان نشسته‌اید من به همراه سایر عوامل زندان ساعت‌ها با شاکیان پرونده‌های قصاص صحبت می‌کنیم تا بتوانیم انسانی را که ندانسته مرتکب قتلی شده از مرگ نجات بدهیم بطوری که بعضی وقت‌ها از ساعت ۳ شب تا ۶ تلاش می‌کنیم رضایت شاکی را جلب کنیم. اغلب صحبت‌های ما مؤثر واقع می‌شود خوشحال به خانه می‌رویم و البته گاهی اوقات هم متأسفانه اصرار شاکیان راهی باقی نمی‌گذارد. ولی به خاطر رضای خدا و رهایی یک فرد تلاش خودمان را انجام می‌دهیم.

— الله کرم عزیزی

عزیزی دربارهٔ مددکارها نیز اظهار دارد که واحد مددکاری برای حل مشکلات زندانیان از نیروهای بالقوه و امکانات موجود بهره‌مند می‌شوند.

عفو و گذشت یکی از فضیلت‌ها و منش نیک در رفتار و اخلاق انسانی است که می‌تواند ارزش و جایگاه واقعی خویش را به دست آورد این مسئله به ویژه در شداید و سختی‌ها مانند مجازات قاتلین خود را نشان می‌دهد. همچنین از ماندگارترین اقدامات در عرصه اصلاح و تربیت اقدام برای صلح و سازش و اخذ رضایت و گذشت اولیای دم است .

— الله کرم عزیزی

مدیر اجرایی

ولی علی‌محمدی مدیر داخلی و رئیس بند چهار زندان رجایی شهر است. یکی از عمده وظایف وی جابجایی زندانی‌ها است اما بسیاری از منبع‌های اطلاعاتی به وی لقب «کارتل مواد مخدر» را داده‌اند. همچنین روح‌الله زم خبرنگار و فعال سیاسی ایرانی، در یک برنامه‌ای در شبکه آمدنیوز، ولی علی‌محمدی را مدیر داخلی زندان رجایی شهر نامید. همچنین وی اظهار داشت علی‌محمدی از طریق فروش مواد مخدر و هماهنگی با وکیل بند هر سالن، مواد مخدر را به قیمت چندین برابر می‌فروشد. روح‌الله زم پس از دستگیری از عراق به ایران منتقل شد و به بند هشت زندان رجایی شهر روانه شد. وی توسط ولی علی‌محمدی و فرهاد باقری (مسئول اجرای احکام اعدام) در سالن اجرا، قصاص نفس شد.

دادیار

حمید نوری از نزدیکان سید ابراهیم رئیسی و یکی از مسئولان هیئت اعدام در زندان‌های اوین و رجایی‌شهر بوده‌است. بنابر شهادت‌ها و کتاب‌های منتشر شده از خاطرات زندانیان سیاسی، حمید نوری با نام مستعار «عباسی» در زمان اعدام‌ها دادیار زندان رجایی‌شهر بوده‌است. وی هم‌اکنون به دلیل دست داشتن در اعدام دسته‌جمعی زندانیان عقیدتی سیاسی ایران در تابستان ۱۳۶۷ و فعالیت در زندان رجایی‌شهر در یکی از زندان‌های سوئد درحال سپری کردن حبس است.

پاسداربند

پاسداربندها یکی دیگر از پرسنل زندان رجایی شهر هستند. به‌طور معمول وظیفه آمار گرفتن، آیفون زدن سالن، هماهنگی با وکیل بند و تمام کارهای درون اندرزگاه برعهده آن‌ها است.

گارد

گارد یا نیروی حفاظتی شامل افسر گارد، یگان گارد ویژه و سربازهای سیاه‌پوش زندان است که هر هفته در روز نامشخص برای پیدا کردن مواد مخدر، تلفن همراه، چاقو، اسپیکر، یواس‌بی فلش یا کارت حافظه، بصورت غیرمنتظره با هماهنگی رئیس اندرزگاه و پاسداربندها به داخل سالن‌ها وارد می‌شوند. گارد پس از وارد شدن به داخل سالن، اتاق‌ها، دستشویی، حمام و چراغ‌خانه را بررسی می‌کنند. در این حین زندانی‌ها موظف‌اند سالن را ترک کنند و با هماهنگی وکیل‌بند یا کمک وکیل‌بند روانه هواخوری شوند. همچنین گارد در مواقع خاص مانند درگیری‌های زندانی‌ها با یکدیگر و سالن به سالن شدن وارد اندرزگاه می‌شوند و زندانی‌ها را با تنبیه فیزیکی آرام می‌کنند. در اندرزگاه ۶ زندان رجایی‌شهر، محمد عامری توسط مامورهای گارد مورد ضرب و شتم قرار گرفت و با از دست دادن تعادل خود و برخورد سر با زمین جانش را از دست داد.

زندانی‌ها

زندانی‌هایی که با درجه مباشرت، مشارکت، معاونت و مساعدت در جرم‌های قتل، زورگیری، آدم‌ربایی، تجاوز و لواط در استان تهران دستگیر و بازداشت می‌شوند پس از بازپرسی به زندان رجایی‌شهر منتقل می‌شوند. آمار کل زندانی‌ها میان ۸ الی ۱۲ هزار نفر تخمین زده می‌شود، در حالی که ظرفیت استاندارد آن حدود ۳۰۰۰ نفر می‌باشد. زندانی‌ها در رجایی‌شهر با عنوان مددجو شناخته می‌شوند. از زندانی‌های مشهوری که در رجایی‌شهر در حبس بوده‌اند می‌توان به وحید مرادی، حمید صفت، سهیل عربی و بهنام موسیوند اشاره کرد. عدم تفکیک زندانی‌ها برپایه جرم، شلوغی، خطرهای جانی، دسترسی راحت به مواد مخدر، گران بودن قیمت لوازم شخصی و لوازم اتاق، درگیری‌های فیزیکی و کلامی از موارد مورد گزارش در بندها هستند. متهم‌ها قبل از ورود به قرنطینه در ابتدای زندان بصورت کامل برهنه شده و سپس مورد بازرسی بدنی قرار می‌گیرند. دستگاه‌های پخش پارازیت نیز زندانی‌های رجایی‌شهر را به شدت دچار اختلالات عصبی کرده‌است.

خدمات

زندانی‌های جدیدالورود پس از ورود به بند تا چندین ماه خدمات می‌دهند. خدماتی مانند تمیز کردن دستشویی‌ها، حمام، حسینیه، مخابرات، چراغ‌خانه و کاریدور یا همان راهرو وجود دارد که هر زندانی با عنوان خدماتی با هماهنگی سرخدمات، مسئول انجام آن می‌شود. سرخدمات نیز توسط وکیل‌بند انتخاب می‌شود و در ازای کار سرخدمات، زندانی‌ها به سرخدمات سیگار هفتگی می‌دهند که به سیگار خدمات میان زندانی‌ها شهرت دارد.

گستردگی مواد مخدر

متامفتامین، هروئین و کاغذ یا همان دستمال جزو مخدرهای زندان رجایی‌شهر است که توسط زندانی‌ها پس از بازگشت از مرخصی با هماهنگی برخی از مقام‌های زندان، پاسداربند و وکیل‌بند بصورت مخفی وارد بندها می‌شود. کاغذ نوعی مواد مخدر توهم‌زا است که در دسته کانابینوئیدهای صنعتی قرار می‌گیرد. حمل آن توسط زندانی‌های بازگشته از مرخصی بسیار راحت است زیرا می‌توانند آن را در بافت لباس پنهان کنند. زندانی‌ها تکه‌ای از کاغذ را درون سیگار یا دود آن را به وسیله تبخیر با فندک زیر زرورق سیگار می‌کشند. همچنین خود مقام‌های زندان رجایی‌شهر با داشتن مجوز صبح‌ها میان زندانی‌ها متادون و شب‌ها میان آن‌ها قرص توزیع می‌کنند.

آمار

زندان رجایی‌شهر دارای دو آمارگیری است؛ یکی در آغاز زمان اداری، ساعت ۸ صبح و دیگری حدود ۶ بعدازظهر. همچنین آمار کارت‌عکسی در روز جمعه میان زندانی‌ها صورت می‌گیرد. گرفتن آمار توسط پاسداربند با هماهنگی وکیل‌بند صورت می‌گیرد. زندانی‌ها بصورت گروهی با ترتیب خاصی پشت سر یکدیگر قرار می‌گیرند تا شمارش آمار بصورت تک‌نفره نباشد و زمان زیادی برای آمارگیری سپری نشود.

زندانی‌های سیاسی

سهیل عربی و بهنام موسیوند از جمله زندانی‌های سیاسی هستند که به زندان رجایی‌شهر منتقل شدند.

خانواده‌ها

خانواده‌های زندانی‌های رجایی‌شهر در سراسر استان تهران وجود دارند که همگی زندانی یا زندانی‌هایی در زندان رجایی‌شهر دارند.

تهیه لباس

خانواده‌ها می‌توانند چندین ماه یک بار برای زندانی‌ها از بیرون لباس تهیه کنند و آن را از طریق سالن ملاقات به دست زندانی‌ها برسانند. لازم است ذکر شود که زندانی‌های زندان رجایی‌شهر خود نمی‌توانند لباس تهیه کنند.

ملاقات

خانواده‌های زندانی‌های زندان رجایی‌شهر می‌توانند از طریق وارد شده از درب کناری زندان وارد سالن ملاقات شوند. قرار ملاقات با زندانی به شیوه حضوری یا ارتباط با وی به وسیله مکاتبه و تلفن‌های عمومی زندان امکان‌پذیر خواهد بود. البته ملاقات با زندانی‌ها مستلزم درجه یک بودن خویشاوندها مانند خانواده شخص می‌شود و خویشاوندهایی مانند پدربزرگ و مادربزرگ، عمه یا خاله، عمو یا دایی نمی‌توانند ملاقات با زندانی مربوطه داشته باشند. درواقع خویشاوندهای سببی و خویشاوندهای نسبی طبقه اول می‌توانند با زندانی ملاقات کنند. البته برخی از زندانی‌ها نیز ممنوع الملاقات هستند. ملاقات حضوری نیز به دو صورت درون کابین یا حضوری (بدون حفاظ) صورت می‌گیرد. در بسیاری از وقت‌ها بازرسی‌های شدیدی در ملاقات حضوری بدون حفاظ صورت می‌گیرد تا از جابجایی تلفن همراه، فلش درایو، ساعت مچی و هرگونه وسیله غیرمجاز جلوگیری شود.

تلفن زدن

زندانی‌ها تنها می‌توانند از تلفن‌های درون سالن یا هواخوری استفاده کنند و آن‌ها فاقد تلفن شخصی هستند. تلفن‌های زندان نیز یک طرفه بوده و تنها زندانی‌ها می‌توانند به پنج شماره که درون کارت تلفن زندان به آن‌ها داده شده‌است زنگ بزنند. تلفن‌ها در حین گفتگو در زمان مشخصی بصورت تکراری صدای «این تماس از زندان رجایی‌شهر است» را تکرار می‌کنند. تلفن‌های سالن نیز نسبت به جمعیت درون سالن، محدود هستند و خانواده‌های زندانی مجبور به واریز کردن پول به کارت شارژ زندانی‌ها که به «پاسار» معروف است هستند. زندان رجایی‌شهر تاکنون نتوانسته‌است پول شارژ مکالمه زندانی‌ها را به‌طور دولتی پرداخت کند و زندانی‌هایی که خانواده‌های دور از دسترس دارند یا توان مالی ندارند نمی‌توانند بدون شارژ به شماره‌های درون کارت تلفن زندان، زنگ بزنند.

وضعیت زندان

مقام‌های زندان رجایی‌شهر به هیچ سازمان یا نهاد حقوق بشری مستقل، اجازه بازدید و بازرسی کامل از بندهای آن را نمی‌دهد.

تحریم وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا

در ۲۲ دی ۱۳۹۶، وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا زندان رجایی‌شهر را به دلیل ارتباط با نقض حقوق بشر مورد تحریم قرار داد.

بر اساس بیانیه وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا، زندان رجایی‌شهر جایی است که در آن بسیاری از معترضان به حکومت ایران نگهداری می‌شوند. در این بیانیه آمده که زندانیان محبوس در این زندان از خدمات پزشکی لازم و دسترسی به وکیل قانونی محروم هستند. آزار و اذیت جنسی زندانیان و اعدام‌های غیرقانونی در زندان رجایی‌شهر از دیگر مواردی است که برای تحریم این زندان عنوان شده‌است.

اتحادیه اروپا

در فروردین ۱۴۰۰، اتحادیه اروپا به علت نقض حقوق بشر در ایران، کشتار و سرکوب معترضان در آبان ۹۸ سه زندان جمهوری اسلامی ایران از جمله رجایی‌شهر را تحریم کرد.

قتل در داخل

برخی وقت‌ها خبر قتل در داخل زندان رجایی‌شهر به گوش می‌خورد که واکنش‌های بسیاری در جامعه ایران پدیده می‌آورد. قتل وحید مرادی در داخل زندان رجایی‌شهر سروصدای بسیاری به پا کرد. وحید مرادی از ارازل‌های معروف تهران در سن ۴۳ سالگی پس تهدید در رسانه اجتماعی اینستاگرام و سپس کشتن یکی از دوست‌های خود با ضربه چاقو و زخمی کردن خواهرزاده‌هایش قصد فرار از کشور را داشت که در مرز ایران و ترکیه بازداشت شد. وحید مرادی به ابتدا به بند خصوصی و سپس به بند عمومی زندان رجایی‌شهر منتقل شد. بعدها در محوطه هواخوری زندان رجایی‌شهر طی یک درگیری در تاریخ ۱۱ تیرماه سال ۱۳۹۷ خورشیدی کشته شد و پس از چندین روز این خبر در سراسر ایران گسترش یافت.

بهداشت و بهداری

بهداشت و بهداری در زندان رجایی‌شهر در وضعیت بدی قرار دارد و به کارشناس‌های بی‌طرف و خانواده‌ها اجازه بازید از محل زندانی‌ها داده نمی‌شود. پس از دنیاگیری کووید-۱۹ در ایران مدیر زندان عزیزی اقدام به توزیع واکسن‌های سینوفارم و برکت میان زندانی‌ها کرد.

مدیر زندان رجایی‌شهر عزیزی اعلام کرده‌است که تیم جهادی چشم‌پزشکی البرز با حضور در این زندان به صورت هفتگی بیش از ۶۰ زندانی از تعداد کل زندانی‌ها را تحت درمان قرار می‌دهند. چشم‌پزشکی، ویزیت و تعیین نمره عینک برای زندانی‌هایی که توان مالی ندارند بصورت رایگان صورت می‌گیرد. اما گزارش‌های بسیاری از وضعیت اسفناک بهداشت روانی و بهداشت فردی در زندان رجایی‌شهر بیشتر استیلا دارد. آرش صادقی پس از کیفر پنج سال حبس در زندان رجایی بعد از شروع اعتراضات سراسری علیه حکومت جمهوری اسلامی بار دیگر بازداشت شد اما نوزده سال حبس کیفر به آن اختصاص داده شد. زندانی سیاسی که به سرطان استخوان مبتلا است به درمان، دارو و رژیم غذایی خاص خود دسترسی ندارد.

یاشار توحیدی، دانشجوی زندانی، در جریان حمله مأموران جمهوری اسلامی به بند ۷ و ۸ اوین، ۳ گلوله جنگی خورد اما مسئولان زندان رجایی‌شهر از درمان او امتناع می‌کنند.

وضعیت قضایی

زندانی‌های داخل زندان رجایی‌شهر در چند وضعیت قضایی ممکن است قرار داشته باشد. زندانی‌ها یا درحال سپری کردن حبس تعیین شده توسط دادگاه هستند یا درحال انتظار شاکی‌ها برای گذشت یا قصاص هستند یا وضعیت آن‌ها نامشخص است.

قصاص

قصاص در قانون فقه به معنای تلافی کردن است و این تلافی ممکن است قصاص عضو (قسمتی از بدن) یا قصاص نفس (گرفتن جان) باشد. کیفر اعدام برای مجرم‌های متهم به قتل، تجاوز یا همجنسگرایی که لواط در قانون ایران یاد می‌شود وجود دارد. به‌طور معمول اعدام‌ها پس از نماز صبح در روز چهارشنبه صورت می‌گیرد که به چهارشنبه‌های اعدام معروف است. خبرگزاری هرانا در۴ فروردین ۱۴۰۱ نامه سعید اقبالی فعال مدنی زندانی در زندان رجایی‌شهر را که از مشاهداتش به بیرون درز داده منتشر کرد. اقبالی در بخشی از این یادداشت شرایط اجرای اعدام‌های هفتگی در این زندان را شرح داده و نوشته‌است: «صدای ماشین‌هایی که سه‌شنبه شب‌ها فعالانه برای اجرای مراسم اعدام دررفت و آمدند از پشت پنجره‌های فنس کشیده اتاق من شنیده می‌شود. صداهایی آشنا که از دهه شصت تا به امروز در آجر به آجر این زندان لانه کرده‌اند.» جرم‌هایی مانند قتل، لواط به عنف و تجاوز به عنف محکوم اعدام می‌شوند. براساس گزارش سالانه سازمان حقوق بشر ایران، بیشتر اعدام‌ها با اتهام «قتل عمد» بوده‌است. بر اساس گزارش سالانه «مرکز آمار، نشر و آثار مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران» از ابتدای ژانویه ۲۰۲۱ تا ۲۰ دسامبر ۲۰۲۱ دستکم ۲۹۹ نفر در ایران اعدام و ۸۵ تن نیز محکوم به اعدام شدند. بیش از ۸۸ درصد اعدام‌ها در زندان رجایی‌شهر توسط دولت یا نهاد قضایی اطلاع‌رسانی نمی‌شوند.

• هادی جزئی، در سال ۱۳۹۸ به اتهام قتل، پس از بازداشت به اعدام محکوم شد و با توجه به عدم رضایت ولی دم مقتول، برای اجرای حکم اعدام به سلول انفرادی منتقل شده‌است.
• آرمان عبدالعالی در پی عدم گذشت اولیای دم غزاله شکور، پس از حبس از سال ۹۲ در سال ۱۴۰۰ خورشیدی، در زندان رجایی‌شهر به سالن اجرا رفت و اعدام شد.

رضایت

زندانی‌هایی که مورد بخشش و رضایت اولیا دم قرار می‌گیرند نهایت تا چندین ماه منتظر آزادی می‌مانند. برخی از زندانی‌ها نیز بالای چوبه دار رضایت می‌گیرند. در هر صورت جرم قتل با درجه مباشرت، جزو جرم‌هایی است که فقط امکان قصاص یا رضایت دارد و حبس مشخصی برای آن تعیین نشده‌است. زندان رجایی‌شهر جزو تنها زندان‌هایی است که فاقد عفو و گذشت از سوی دولت یا رهبر جمهوری اسلامی بوده و فقط با عفو و گذشت اولیا دم رضایت در پرونده مجرم جای می‌گیرد. عزیزی رئیس زندان اظهار دارد پس از گذشت اولیای دم، حکم قصاص ساقط و مجازات تعزیری حبس برای مجرم درنظر گرفته می‌شود. یک زندانی محکوم به قصاص نفس پس از گذشت چهارده سال حبس با رضایت اولیای دم از پای چوبه دار نجات یافت. زندانی پس از آزادی؛ خشم، لجبازی و نداشتن مهارت کنترل خشم را دلیل وقوع قتل خویش دانسته‌است.

• در سال ۱۴۰۰ خورشیدی نیز ۱۸ محکوم به قصاص در زندان رجایی‌شهر کرج بخشیده شدند.
• عزیزی اظهار دارد با بخشش اولیای دم، سال ۱۴۰۱ خورشیدی، ۱۶ محکوم به قصاص این زندان از چوبه دار نجات یافتند.
• اولیای دم در سال ۱۴۰۱، ۱۶ محکوم به اعدام زندان رجایی‌شهر کرج را بخشیدند.
• در سال ۱۴۰۱، عزیزی اعلام کرد ۳۷۰ نفر از مددجویان (زندانی‌ها) آزاد شدند. وی اظهار داشت این مددجویان با بهره‌مندی از تسهیلات قانونی از جمله آزادی مشروط، اتمام حبس، وثیقه، کفالت، گذشت شاکی، التزام، تعلیق مجازات و برائت آزاد شدند.

فرار

زندان رجایی‌شهر جزو امنیتی‌ترین زندان‌های ایران است و فرار از زندان به ندرت به گوش می‌رسد. حصارهای تودرتو، چندین دیوار بزرگ، سربازهای درحال خدمت و کادر زندان مانع فرار زندانی‌ها است. عزیزی رئیس زندان رجایی‌شهر به واسطه یکی از کارکنان بیمارستان متوجه فرار زندانی شد که آن را حین فرار کنار باغ بیمارستان دستگیر کردند.

امکانات

زندان رجایی‌شهر به‌طور تقریبی دارای امکانات فرسوده و بافت قدیمی است. امکانات بسیاری نیز از سمت مقام‌های زندان صورت می‌گیرد اما این فرصت برای تمامی زندانی فراهم نمی‌شود.

اشتغال زایی

عزیزی از اشتغال زایی ۵۴۸ مددجو به صورت اشتغال نشسته و در اندرزگاه‌های زندان، ۴۰ مددجو در بخش صنایع دستی خبر داد. مددجویان شاغل در کارخانه‌های زندان در رشته‌های خیاطی، نجاری، آهنگری، بسته‌بندی، نهالستان، آشپزخانه، آرایشگری، تأسیسات و خدمات بند در چهار واحد تولیدی زیرنظر بنیاد تعاون فعالیت می‌کنند. البته لازم است ذکر شود که اشتغال زایی زندان رجایی‌شهر بسیار کم و نادر است بدین خاطر خبرهای دولتی فاصله زیادی با گفته‌های زندانی‌ها دارد. وی، توانمندسازی مددجویان را از اصولی‌ترین برنامه‌های اجرایی سازمان زندان‌ها در راستای حفظ و تقویت کرامت انسانی و ایجاد فرصت شغلی را راهکاری مناسب جهت اجتماع پذیری آنان پس از آزادی مطرح کرد.

مددجویانی که در کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی مشغول به کار می‌شوند مطابق با آئین‌نامه سازمان زندان‌ها به صورت ماهانه دستمزد و حقوق دریافت خواهند کرد. اشتغال از برنامه‌ریزی‌های اصلی سازمان زندان‌ها در راستای سیاست‌های اصلاحی و تربیتی و برنامه‌های اصلی کاهش آسیب است و با ایجاد زیر ساخت‌ها و ظرفیت‌های لازم جریانی پویا و فعال جهت شناسایی مددجویان به روش علمی برای اشتغال به کار آنان اقدام نموده‌ایم. حضور روزانه مددجویان شاغل در مجتمع تولیدی علاوه بر بهینه‌سازی اوقات فراغت آنان باعث کسب درآمد نیز می‌شود.

— الله کرم عزیزی

کتابخانه

کتابخانه در زندان‌ها نمادی برای بازپروری زندانی است که تا حدودی مؤثر بوده‌است. زندان رجایی‌شهر نیز دارای کتابخانه است اما در بخش‌های بخصوص آن و تمامی اندرزگاه‌ها دارای کتابخانه نیستند. با این حال تاکنون ۸۰۰ نفر از مددجویان زندان رجایی‌شهر عضو ثابت کتابخانه‌های این ندامتگاه هستند. روزانه بیش از ۳۰۰ زندانی از کتابخانه‌های این زندان استفاده می‌کنند. بیش از ۲۱ هزار جلد کتاب در حوزه‌های مختلف داستانی، علمی، مذهبی، ورزشی، اجتماعی، افتصادی، تاریخی، پزشکی، روان‌شناسی، ادبی و امثال آن در کتابخانه‌های زندان رجایی‌شهر موجود است. از این تعداد بیش از ۱۸۰ نفر از فضای کتابخانه برای مطالعه استفاده و بقیه نیز به صورت امانت کتاب دریافت می‌کنند.

به منظور بهینه‌سازی اوقات فراغت و ارتقای میزان آگاهی و بینش مددجویان پیرامون کاهش رفتارهای پرخطر، واحد فرهنگی زندان رجایی شهر شرایط بهره‌مندی علاقه مندان به مطالعه را در کتابخانه‌های زندان فراهم کرده‌است. ایجاد زمینه مناسب برای ارتقای معلومات مددجویان در زمینه‌های مختلف تأثیر بسزایی در کاهش آسیب آنان دارد. علاوه بر کتابخانه مرکزی، تمام اندرزگاه‌ها مجهز به کتابخانه با عناوین و مضامین مختلف برای سهولت دسترسی مددجویان علاقه‌مند به مطالعه کتاب شده‌است.

— الله کرم عزیزی

ادامه تحصیل

عزیزی مدیر زندان به ادامه تحصیل زندانی‌ها نیز اشاره کرده‌است. وی اظهار دارد که زندانی‌ها می‌توانند در مقطع‌های کاردانی و کارشناسی دانشگاه جامع علمی کاربردی، ادامه تحصیل دهند.

واحد آموزش اداره فرهنگی تربیتی زندان با هدف ارتقای میزان معلومات و آگاهی‌های فردی و اجتماعی مددجویان اقدام به برگزاری دوره آموزشی در رشته حسابداری بهای تمام شده، مقطع کاردانی و کارشناسی کرده‌است. زندانی بودن باعث محرومیت مددجویان از حقوق شهروندی نگردیده و هیچگونه محدودیتی در خصوص ادامه تحصیل از مقطع ابتدایی تا تحصیلات تکمیلی وجود ندارد. ارتقای دانش و آگاهی مددجویان سبب می‌شود تا آنان با قرار گرفتن در موقعیت‌های بهتر خانوادگی و اجتماعی از جامعه پذیری بیشتری برخوردار شوند.

— الله کرم عزیزی

دادرسی الکترونیک

با ساخت سامانه دادرسی الکترونیک در زندان رجایی‌شهر اعزام زندانی‌ها به مراجع قضایی تا ۵۰ درصد کاهش یافته‌است. با استفاده از این سامانه زندانی‌ها پس از اعلام پاسداربندها می‌توانند به اتاق‌ها مخصوص بروند تا از طریق ویدئو کنفرانس پرونده خویش را دنبال کنند. این امر باعث شده‌است کارهای درحال بررسی در دادگاه‌ها سریع و با دقت انجام شود همچنین باعث رفع اطاله دادرسی و پاسخگویی می‌شود. این امر باعث کاهش هزینه‌های ایاب و ذهاب نیز شده‌است.

حاشیه‌ها - آر ام چارتس

مراسم عقد

مراسم عقد زندانی جوان ۲۸ ساله متهم به قتل عمد خواهرزاده‌اش با یک دختر ۲۹ ساله در محل زندان رجایی‌شهر خبری بسیار جنجالی بود که به سرعت گسترش یافت.

انتقال زندان

پس از سفر هشتمین رئیس‌جمهور ایران، سید ابراهیم رئیسی در فروردین سال ۱۴۰۱ خورشیدی و موافقت با انتقال زندان‌های رجایی‌شهر و قزلحصار به استان تهران، زندان رجایی‌شهر درحال انتقال است. زندان‌های رجایی‌شهر و زندان قزلحصار هر دو در استان البرز قرار دارند که در راستای اجرای مقررات مربوط به انتقال زندان‌ها به خارج از شهرها به استان تهران منتقل خواهند شد. هیئت وزیران در جلسه‌ای در تاریخ ۷ خرداد ۱۴۰۱، به استناد ماده (۱۱۵) قانون محاسبات عمومی کشور، به قوه قضاییه (سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و امنیتی کشور) اجازه دادند نسبت به فروش عرصه و اعیان زندان قزلحصار و زندان رجایی‌شهر همگی واقع در حوزه ثبتی کرج، استان البرز، با رعایت قوانین و مقررات مربوط اقدام کند. بدین ترتیب صدور مجوز به سازمان زندان‌ها برای فروش زندان‌های قزلحصار و رجایی‌شهر داده شده‌است.

جستارهای وابسته

• اعتصاب غذای ۲۰ زندانی در گوهردشت
• زندان اوین
• زندان قزل‌حصار
• زندان فشافویه
• زندان قزل‌قلعه

منابع

• اعتصاب غذا در زندان رجایی‌شهر کرج