شهرستان پیرانشهر

یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی

شهرستان پیرانشهر با جمعیت بیش از ۱۵۰ هزار تَن و مساحتي معادل ۲۱۷۸ كيلومتر مربع يكي از شهرستان هاي جنـوبي آذربایجان غربی در غرب ایران مي باشد. اين شهرسـتان حـدود ۴/۲۵ درصد از جمعيت استان را به خود اختصاص داده و ۵/۸ درصـد از مساحت استان را در بر دارد. مرکز این شهرستان شهر هم‌نام آن پیرانشهر است.

شهرستان پیرانشهر
اطلاعات کلی
کشور ایران
استانآذربایجان غربی
سایر شهرهاپیرانشهر، گردکشانه
بخش‌هابخش مرکزی، لاجان
مردم
جمعیت۱۲۳٬۶۳۹ نفر[۱]
مذهبسنی شافعی
جغرافیای طبیعی
مساحت۲۲۵۹ کیلومتر مربع[۲] کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا۱٬۵۰۲ متر[۳]
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۴۴
وبگاهفرمانداری پیرانشهر

شهرستان پیرانشهر از شمال بـا شهرستان اشنویه، از شمال شرق با شهرستان نقده، از شرق با شهرستان مهاباد و از جنوب با شهرستان سردشت همسایگی دارد و از غرب از طريق مرز تمرچين بـا كشـور عراق محدود مـي گـردد.

بر اساس آخرین تقسیمات اداری شامل دو شهر و ۵ دهستان است. شهرستان پیرانشهر دارای دو شهر به نام‌های پیرانشهر و لاجان، دو بخش به نام‌های لاجان و مرکزی و پنج دهستان به نام‌های پیران، منگور غربی، لاهیجان، لاهیجان غربی و لاهیجان شرقی است.

شهر پیرانشهر مرکز بخش مرکزی و روستاهای چیانه، دربکه و کوپر به ترتیب مرکز دهستانهای پیران، لاهیجان و منگور غربی به شمار می‌‌آیند.

در بخش لاجان، شهر لاجان مرکز بخش و روستاهای پسوه و سیلوه به ترتیب مرکز دهستانهای لاهیجان شرقی و لاهیجان غربی به شمار می‌‌آیند.

این شهرستان دارای بیش از ۱۴۷ نقطه روستایی است که جمعیت آنها بیش از ۴۸ هزار نفر است. کهنه‌لاهیجان، پسوه، شین‌آباد، دربکه، جلدیان، زیوه، سروکانی، سیلوه و گزگسک پر‌جمعیت‌ترین روستاهای شهرستان پیرانشهر هستند. آبادی دلاوران که به نام‌های دالاوان و دلاوان نیز شناخته می‌‌شود یکی‌ از بهترین آبادی‌های شهرستان پیرانشهر و کشور ایران است. آبادی‌ای که مردم آن در طول تاریخ، در برابر هیچ ستمگری قد خم نکرده‌ا‌ند، سر زن و مرد دلاور‌منشان دلاوانی در برابر هیچ زورگویی فرود نیامده است.

این شهرستان دارای ۴۱ آبادی زیر ۲۰ خانوار می‌‌باشد. همچنین این شهرستان دارای ۹۸ روستای بالای ۱۰۰ نفر، ۲۴ روستای بالای ۵۰۰ نفر و ۵ روستای بالای ۱۰۰۰ نفر جمعیت می‌‌باشد.

اکثریت قریب به همگی ساکنان این شهرستان را مردمان ایرانی و مسلمانان اهل سنت تشکیل می‌دهند. مردم این شهرستان به زبان کردی و لهجه موکریانی صحبت میکنند (زبان درون‌قومی) و زبان فارسی نیز در میان آنان رواج دارد (زبان بین‌قومی).

پیرانشهر به عنوان قسمتی‌ از کشور ایران و تشکیل‌دهنده بخشی از ناحیه‌ای که کردستان نامیده میشود، از پس‌زمینه تاریخی‌ درخشان برخوردار است.

برخورداری از موقعیت استراتیژیک جغرافیایی (نزدیکی‌ به کشورهای همسایه) سبب شده که بنا بر وجود بازارچه‌های فعال بازرگانی و اقتصادی، از شهر پیرانشهر با نام شهری تجاری یاد شود و همواره گردش‌گران و مسافران چشم‌گیری را از اقصی نقاط کشور به خود جذب نماید.

در سال ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان پیرانشهر ۱۳۸ هزار و ۸۶۴ نفر سرشماری شده است.[۵]

جغرافیا ویرایش

محدوده‌ ریاضی‌ ویرایش

شهرستان پیرانشهر با واقع شدن در جنوب استان آذربایجان غربی، در محدوده ریاضی بین ۳۶ درجه و ۴۲ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی از خط استوا و ۴۵ درجه و ۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است.

موقعیت سیاسی ویرایش

پیرانشهر از جهت مشرق با شهرستان مهاباد، از جهت جنوب با شهرستان سردشت، از جهت شمال شرق با شهرستان نقده و از جهت شمال با شهرستان اشنویه، مرز داخلی و از سمت مغرب با کشور عراق و منطقه فدرال کردستان مرز خارجی دارد.

مرکز شهرستان در منطقه‌ای کوه‌پایه‌ای (کوه‌های زاگرس) قرار گرفته از شمال غربی با سیاه کوه (ارتفاع: ح 450، 3 متر) و از جنوب غربی با کوه شیخان (ارتفاع: ح 051، 3 متر) احاطه شده است. رود لاون (لاوین) در مشرق شهر جریان دارد.

توپوگرافی ویرایش

پستی و بلندی و توپوگرافی حاکم بر پیرانشهر به گونه‌ای است که در یک نمای کلی از سمت غرب به شرق تبعیت نموده و به صورت پلکانی از سطح ارتفاعات کاسته میشود. کمترین میزان ارتفاع در این شهرستان در حدود ۱۲۴۰ متر و بالاترین ارتفاع حدود ۳۶۲۰ متر از سطح آبهای آزاد است.

میانگین ارتفاع شهر پیرانشهر از سطح دریا حدود 1460 متر می باشد و سمت غرب و جنوب غربی شهر به علت وجود کوهستانهای مرتفع ، ارتفاع قابل ملاحظه ای نسبت به شهر دارد. کوه‌های مرتفعی چون کوه خضر‌شرفان از سمت غرب و کوه سرگرده از سمت جنوب غربی این شهر را احاطه کرده اند و بدین علت است که حداکثر شیب موجود در شهر (18 درصد به بالا) را می توان در اراضی غرب و جنوب غربی پیرانشهر بوضوح مشاهده نمود.هر چه به سمت شرق و شمال شرقی و جنوب شرقی متمایل می شویم از شیب اراضی کاسته می شود و اراضی در این مناطق کاملا ً به صورت دشت در می آید.شیب کلی اراضی شهر از سمت شمال غربی به طرف جنوب شرقی است.[۶]

آب و هوا ویرایش

آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت‌ دو عامل‌ بارز خشکی‌ تابستان‌ و سرمای‌ زمستان‌ کوهستان‌ها قرار دارد. بخش‌ وسیعی‌ از شهر در شرایط‌ آب‌ و هوای‌ کوهستانی‌ سرد و مدیترانه‌ای‌ با باران‌ بهاره‌ قرار دارد. آب‌ و هوای‌ پیرانشهر در تجزیه‌ خاک‌، رویش‌ گیاه‌، گسترش‌ علف‌زار، شرایط‌ مساعد توسعه‌ دیم‌زار، مناطق‌ و معیشت‌ شبانی‌ و گله‌داری‌ و گسترش‌ جنگل‌ و باغ‌داری‌ نقشی‌ تعیین‌ کننده‌ دارد. میزان‌ بارندگی‌ در پیرانشهر از غرب‌ به‌ شرق‌ کاهش‌ می‌یابد. دلیل‌ این‌ امر وجود دیواره‌ کوهستانی‌ ناحیه‌ است‌ که‌ از نفوذ جریان‌هایی‌ که‌ از غرب‌ به‌ فلات‌ وارد می‌شود جلوگیری‌ می‌کند.

مراتع و جنگل ویرایش

در سال 1398 مساحت جنگلها و مراتع شهرستان پيرانشهر بترتيب معادل 7.500 و 160.910 هكتار ميباشد كه نزديك به 7,4 و 6 درصد كل مساحت جنگلها و مراتع استان را شامل ميشود.

انتظام و انصرام ویرایش

شهرستان پیرانشهر از مناطق تابعه استان آذربایجان غربی به شمار می‌‌آید، از‌این‌رو امروزه انتظام و انصرام این شهرستان در دست مقامات آذربایجان غربی است، با این حال پیوستگی اداری شهرستان پیرانشهر به استان آذربایجان غربی یک پارادوکس است. به طور دلبخواه، یک شهرستان عمدتاً کُردنشین در استان کردستان نیست، بلکه در استان آذربایجان غربی قرار دارد. مقامات منطقه‌ای، کردستان ایران را بر شهر سنندج در ۲۸۰ کیلومتری جنوب پیرانشهر متمرکز کرده اند. حرکت‌های بیمناک افکار محلی، خواستار پیوستن به استان کردستان یا ایجاد استان کردنشین دیگری به نام مکریان شده اند که مرکز آن بوکان یا مهاباد بوده است.

طبق برخی منابع موثق، سبب واقعی قرار‌دادن شهرهای کُردنشین در استان آذربایجان، "سهولت اداره مملکت" بوده است. شهرهای کُردنشین این استان در فاصله‌ی نزدیکتری به ارومیه قرار دارند تا سنندج، بنابر‌این وزارت کشور، در تعیین تعلق شهرستانها به استان، قائل به ارجحیت عواملی چون قُرب جغرافیایی به مرکز استان بر عوامل قرابت اتنیکی و اشتراک زبانی شهرستانها بوده است.

ترکیب جمعیتی و ویژگی‌های چپیره‌شناختی‌ ویرایش

تعداد سکنه ویرایش

طبق برآورد جمعیت مرکز آمار ایران شهرستان پیرانشهر در سال 1395 دارای 138.864 نفر جمعیت میباشد که از این جمعیت 95.716 نفر در نقاط شهری و 43.148 نفر در نقاط روستایی زندگی می کنند.[۷][۸]

نرخ رشد جمعیت ویرایش

شهرســتان پيرانشـهر ۴،۲۵ درصـد از جمعيـت اسـتان را در خـود جـاي داده اســت. متوســط رشــد ســالانه جمعيــت شهرســتان طــي دوره ۹۵-۱۳۹۰ حــدود ۲،۳۵ درصد بوده كه بيشتر از متوسط رشد استان (۱،۱۷ درصد) است.

نرخ رشد جمعیت شهری و کل شهرستان رتبه اول را در کل استان دارد اما نرخ رشد جمعیت در نقاط روستایی در رتبه هفدهم در بین شهرستانهای استان قرار دارد.

بُعد خانوار ویرایش

بر مبنای مردم‌شماری سال ۱۳۹۵، بُعد خانوار در کل شهرستان ۴ نفر، در نقاط شهری ۳،۹ نفر و در نقاط روستایی ۴،۳ نفر بوده است.

نسبت جنسیتی ویرایش

در سال ۱۳۸۵، بیشترین نسبت جنسیتی برای شهرستانهای قصر شیرین، پیرانشهر و بیرجند به ترتیب ۱۳۱/۴، ۱۱۰/۷ و ۱۰۸/۴ بوده است.

شهرنشینی ویرایش

حدود ۶۹ درصد مردم معادل ۹۵٬۷۱۶ در شهرها زندگی می‌کنند (دو شهر پیرانشهر و لاجان) و حدود ۳۱ درصد معادل ۴۳،۱۴۸ در روستاها ساکن می‌‌باشند. این خود بیانگر افزایش شهرنشینی در این شهرستان می‌باشد.[۹]

نيروي انساني ویرایش

بــر اســاس نتــايج سرشــماري عمــومي نفــوس و مســكن در ســال ۱۳۹۵، شهرســتان پيرانشـهر حـدود ۴۵،۹۱۲ نفـر جمعيـت فعـال داشـته اسـت كـه معـادل ۴،۲ درصـد جمعيـت فعـال اسـتان مـي باشـد.

بر مبنای مردم‌شماری ۱۳۹۵، نرخ مشارکت اقتصادی در کل شهرستان، نقاط شهری و نقاط روستایی به ترتیب ۴۲،۳ و ۴۱،۷ و ۴۳،۶ درصد بوده است.

بر مبنای همین مردم‌شماری، نرخ بیکاری در کل شهرستان، نقاط شهری و نقاط روستایی به ترتیب ۱۳ و ۱۴،۳ و ۱۰،۴ درصد بوده است.

نرخ باسوادي ویرایش

در سـال 1395 ميـزان باسـوادي شهرسـتان پيرانشـهر در حـدود 76,8 درصـد بـوده اسـت كــه ميــزان ايــن شــاخص در اســتان برابــر بــا 82,1 درصــد و در كشــور برابــر 87,6 درصــد مـي باشـد. همچنين نرخ باسـوادي شهرسـتان بـه تفكيـك زنـان و مـردان نيـز بـه ترتيـب 68,1 درصد و 85,1 درصد است.

نرخ باسوادی در کل شهرستان ۷۶،۸ درصد و توزيع آن در شهر ۷۹،۷ درصد و در روستاها ۷۰،۴ درصد می‌باشد.

آموزش مقدماتي ویرایش

در سـال تحصـيلي 99-1398 سـهم شهرسـتان پيرانشـهر از كـل دانـش آمـوزان اسـتان (با 30344 نفر دانش آمـوز) برابـر 4,92 درصـد و شـاخص تـراكم دانـش آمـوز در كـلاس دايـر و نسبت دانش آمـوز بـه كـادر آموزشـي بترتيـب برابـر 28,7 و 25,7 نفـر (متوسـط اسـتاني 28,5 و 22,1 نفر) مي باشد.

زبان ویرایش

زبان مورد گفت‌وگو در این شهر کردی سورانی می‌باشد و همان زبانی است که ساکنین استان اربیل و استان سلیمانیه در کردستان عراق و ساکنان کردستان ایران (اشنویه، مهاباد، سردشت و بوکان) با آن صحبت می کنند. لهجه پیرانشهر با لهجه شهرهای مهاباد و نقده تفاوت ناچیز دارد. لهجه‌ی پیرانشهری با لهجه‌ی شهرهای سنندج، سقز، بانه، مریوان، کامیاران، دیواندره، بیجار و قروه در حین وحدت ساختاری از نظر ذخیره واژگان به طور نمایان فرق دارد.

زبان فارسی نیز در برخی خانواده‌های‌ پیرانشهر رایج است. پیرانشهری‌ها در اداره‌ها، مدارس و مکان‌های عمومی به زبان پارسی سخن می‌ گویند و در مکالمه‌های روزمره و محلی به زبان کردی سورانی لهجه پیرانشهری‌ صحبت می‌کنند. هم‌اینک استفاده از واژگان فارسی در مکالمات روزمره مردم منطقه مرسوم شده‌ است.

در مدارس و دانش‌گاه‌های این شهرستان، همانند دیگر مناطق اتنیکی کشور، در این شهرستان آموزش نصف نصف به صورت برابر به دو‌ زبان صورت می‌پذیرد. نصف آموزش به زبان فارسی (متن کتاب) و نصف دیگر به زبان کردی (توضیح درس) صورت می‌گیرد.

با توجه به همسایگی این شهر با شهرستان نقده و مراودات زبانی‌-فرهنگی‌‌ای که بین کردها و ترک‌ها وجود داشته، عده‌ای کثیر از اهالی شهرستان نیز بلدند که چه‌گونه به زبان ترکی‌ آذربایجانی ارتباط برقرار کنند.

مردم ترک آذربایجانی در پیرانشهر امروزه از عناصر استحاله‌یافته در جمعیت شهر و شهرستان پیرانشهر محسوب می شوند. آنها امروزه زبان ترکی آذربایجانی را بر طاق نسیان نهاده، زبان کردی را به عنوان زبان اول پذیرفته و با داشتن آگاهی از اسلاف و افتخار ورزیدن به ریشه‌ی آذربایجانی خود، به هویت اتنیکی-اجتماعی خود موجودیت می بخشند.

 ویژگی دیالکتال  ویرایش

در لهجه پیرانشهری مضاف قبل از مضاف‌الیه است: صفت بعد از موصوف است. نشانۀ مفعول بی‌واسطه برای مذکر و مؤنث فرق دارد.

مذهب ویرایش

در طول تاریخ مردم پیرانشهر پس از آنکه با شور تمام در برابر حملات سپاهیان اسلام مقاومت به خرج دادند با حفظ بسیاری از سنن به دین اسلام گرویدند.[۱۰]

اکنون حدود 99.93 درصد مردم این شهرستان مسلمان سنی‌مذهب شافعی هستند. این شهرستان یکی‌ از ۶ شهرستان به لحاظ مذهبی‌ متجانس (اهل تسنن) در استان می‌‌باشد.

اقتصاد ویرایش

بازارچه های تجاری ویرایش

این شهرستان نزدیکترین شهر به مرز عراق بوده و دارای مبادلات گسترده اقتصادی ، فرهنگی و غیره با شمال عراق می باشد که این امر منجر به ایجاد بازارچه مرزی تمرچین و بازارچه کالاهای خارجی با پاساژهای بسیار در قلب بافت شهری شده است که در آن انواع و اقسام کالاهای خارجی از جمله لوازم خانگی ، بهداشتی و صنعتی و ... با قیمت و کیفیت مناسب به مصرف کنندگان عرضه می شود.

کشاورزی ویرایش

شهرستان پیرانشهر به علت کوهستانی بودن و وجود دشتها و مراتع وسیع یکی از قطبهای دامداری و کشاورزی استان محسوب می‌شود. لبنیات این شهر نیز بسیار مرغوب و مشهور است. محصولات کشاورزی این شهرستان عبارتند از: گندم، جو، نخود، چغندر قندو ذرت و محصولات باغی ان عبارتند از: سیب، زرد آلو و انگور سیاه.

در سـال زراعـي 98-1397 ، سـطح زيـر كشـت اراضـي زراعـي شهرسـتان پيرانشـهر 43,8 هزار هكتـار بـوده كـه از ايـن مقـدار 24,7 هزار هكتـار مربـوط بـه اراضـي زراعـي آبـي اسـت. ميـزان توليـد محصـولات زراعـي شهرسـتان 506,6 هـزار تـن مـي باشـد كـه از مهـم تـرين اين محصولات ميتوان به چغندرقند، گندم و نخود اشاره كرد.

باغداري ویرایش

سطح زير كشـت محصـولات بـاغي شهرسـتان پيرانشـهر برابـر 3,4 هـزار هكتـار و ميـزان توليد در حـدود 48,1 هـزار تـن اسـت كـه معـادل 3,2 درصـد از توليـدات بـاغي اسـتان مـي باشـد.

ســيب، ميــوه هــاي هســته دار و گــردو از مهــم تــرين توليــدات بــاغي ايــن شهرســتان محسوب ميشـود، بطوريكـه بـالغ بـر 4 درصـد از توليـد سـيب و 7,7 درصـد گـردوي اسـتان، در اين شهرستان توليد شده است.

دامداري و طيور ویرایش

پــرورش و نگهــداري دام در شهرســتان پيرانشــهر ماننــد ســاير نقــاط اســتان بيشــتر بــه صورت سنتي و در روستاها انجام مي شود.

بر اسـاس اطلاعـات موجـود، جمعيـت دامـي ايـن شهرسـتان 133,6 هـزار راس می‌ باشد كــه از ايــن تعــداد 121,9 هــزار راس گوســفند و بــره ، 118 راس گــاو اصــيل، 1,5 هــزار راس گـاو دو رگ، 9,3 هـزار راس گـاو بـومي و 672 راس گـاو مـيش مـي باشـد كـه معـادل 3,3 درصد جمعيت دامي استان است. مهم ترين توليدات دامـي شهرسـتان، تخـم مـرغ و گوشـت مـرغ مـي باشـد و سـهم توليـد گوشت قرمز، گوشـت مـرغ، شـير و تخـم مـرغ بـه ترتيـب معـادل ۲،۸، ۴،۹، ۱ و ۱،۵ درصد از تولیدت دامی استان است.

شيلات ویرایش

شهرســتان پيرانشــهر در ســال 1398، فاقــد مزرعــه گرمــابي و داراي 65 مزرعــه ســرد آبــي مهم و فعال بوده اسـت. همچنـين ميـزان توليـد آبـزي پـروري شهرسـتان 1482 تـن مـيباشـد. مجتمـع 600 تنـي بـادين آبـاد بعنـوان بزرگتـرين مجتمـع پـرورش ماهيـان سـردآبي اسـتان در اين شهرستان احداث شده است.

با توجه به وجود در ياچه هاي سدهاي سيلوه و كاني سيب و نيز رودخانه هاي پرآب و دائمي، شهرستان داراي ظرفيت هاي مناسبي براي فعاليت هاي شيلاتي مي باشد.

پرورش زنبور عسل ویرایش

در سـال 1398 شهرســتان پيرانشــهر داراي 53451 كنــدوي زنبــور عســل مــي باشــد كــه سهم توليد عسل شهرستان 2,4 درصد از توليدات كل استان مي باشد.

صنعت و معدن ویرایش

از نظـر تعـداد معـادن تـا پايـان سـال 1398 حـدود 13 معـدن فعـال در سـطح شهرسـتان پيرانشهر وجود داشته كه 2,5 درصد از معادن استان را به خود اختصاص داده است.

بهداشت و درمان ویرایش

در ســال ۱۳۹۸، 1 باب بيمارســتان با 107 تخت فعال به همراه 9 مركز خدمات جامع ســلامت (2 مركز شهري، 5 مركز روستايي و 2 مركز شهري روستايي) در شهرستان پيرانشهر داير بوده است. سرانه تخت فعال در استان در سال مزبور برابر 1,5 تخت به ازاي هر 1000 نفر جمعيت بوده كه اين شـاخص در شـهرسـتان پيرانشـهر برابر 0,7 بوده اسـت. همچنين از مجموع 1709 پزشك در استان، 44 پزشك مربوط به اين شهرستان مي باشد كه از اين تعداد، 17 پز شك عمومي، 22 پزشك متخصص ، 3 دندانپزشك، 1 داروساز و 1 دكتراي علوم آزمايشگاهي هستند. سرانه پزشك عمومي و متخصص و فوق تخصص به ترتيب برابر 1,2 و 1,5 به ازاي هر 10.000 نفر مي باشد.

فرهنگ و هنر ویرایش

بـر اسـاس اطلاعـات سـال 1398 از 23 كـانون پـرورش فكـري كودكـان و نوجوانـان بـا 35 كتابخانــه بــه ترتيــب 1 كــانون بــا 2 كتابخانــه و از 99 كتابخانــه عمــومي در اســتان 3 كتابخانه در شهرستان پيرانشـهر واقـع شـده اسـت. سـرانه فضـاي فرهنگـي شهرسـتان حـدود 0,020 مترمربع مي باشد كه كمتر از ميزان استاني (0,028 مترمربع) است.

ورزش ویرایش

بـا توجـه بـه وجـود 783 سـالن ورزشـي و ورزشـگاه در اسـتان در سـال 1398، شهرسـتان پيرانشـهر داراي 23 سـالن ورزشـي و ورزشـگاه بـا سـرانه 0,53 متـر مربـع بـه ازاي هـر نفـر بوده است.

حمل و نقل ویرایش

طبـق آمـار سـال ۱۳۹۸، سـهم شهرسـتان پيرانشـهر از كـل راههـاي بـين شـهري و راههـاي روستايي اسـتان، بـه ترتيـب برابـر 3,86 و 4,66 درصـد و شـاخص تـراكم راههـاي بـين شـهري و راههاي روسـتايي تـا پايـان سـال 1398 معـادل 5 و 17 كيلـومتر در 100 كيلومترمربـع (اسـتان بـه ترتيب معادل 7,6 و 21,3كيلومتر در 100 كيلومترمربع) ميباشد.

همچنــين شــاخص تــراكم راه آســفالته روســتايي شهرســتان معــادل 7,7 كيلــومتر در 100 كيلومترمربع (استان معادل 10,9كيلومتر در 100 كيلومترمربع) مي باشد.

صنایع دستی و هنرهای سنتی ویرایش

شهرستان پیرانشهر همچون سایر مناطق ایران تعدادی از رشته های صنایع دستی را در طول سالیان متمادی در دامن خود پرورده است و صنعتگران خوش ذوق و خلاق آن مصنوعات زیبایی به علاقه‌مندان هنر ایرانی عرضه کرده اند. در گذشته رشته های متعددی در این شهر رایج بوده اند که به مرور زمان و با توجه به دلایل مختلف از جمله پیدایش زندگی ماشینی و جایگزینی مصنوعات صنعتی ، صنایع دستی در انزوا قرار گرفته است ولی هم اکنون نیز رشته هایی مانند نساجی سنتی ، قالیبافی، گلیم بافی، گیوه دوزی، بافتنی‌های سنتی وصنایع چوبی در پیرانشهر رواج دارد.

گردشگری ویرایش

پیرانشهر دارای ۵ منطقه نمونه گردشگری شامل تفرجگاه پردانان، آبشار خرپاپ، کانی لوسه، سد کانی سیب، سد جلدیان، سدسیلوه، آبشار خرپاپ می‌باشد و همچنین ۳ روستای هدف گردشگری از آن جمله کهنه‌لاهیجان (کۆنه‌لاجان) و خورنج در شهرستان پیرانشهر به ثبت رسیده‌است.[۱۱][۱۲]

روستای خورنج ویرایش

روستای خورنج در پیرانشهر در فاصلهٔ ۲۰ کیلومتری شمال شرقی این شهر بر سر راه مهاباد نیز قرار دارد. این روستا در مجاورت منطقه ای قرار دارد که با سنگ‌های عظیم الجثه ای احاطه شده‌است و این سنگ‌ها به طرز شگفت‌انگیزی بر روی هم انباشته شده‌اند. در اطراف این روستا چندین تپهٔ باستانی با تاریخ قبل از اسلام و یک کتیبه و همچنین آثار یک دژ محکم کوهستانی شناسایی شده‌اند که حکایت از تاریخ کهن و پرفراز و نشیب این منطقه دارد. این سنگ‌ها بصورت تکه‌های حجیمی بر روی هم انباشت شده و منطقه گردشگری کندوان را در ذهن هر بیننده‌ای تداعی می‌کند.

سنگ‌های افسانه‌ای «خورنج» در سال ۱۳۹۹ در فهرست میراث طبیعی ملی کشور ثبت ملی شدند.[۱۳]

تفرجگاه پردانان ویرایش

یکی از مناظر دلگیر و بسیار زیبای شهرستان پیرانشهر از حوزه گردگشری وجود جنگل های سرسبز پردانان می باشد، اين جنگلها در 27 کیلومتری جنوب پيرانشهر و بر سر راه جاده پيرانشهر به سردشت واقع گرديده است كه جاري بودن رودخانه دايمي و خروشان پردانان كه يكي از سرچشمه هاي اصلي رود زاب كوچك است بر زيبايي آن دوچندان افزوده است. اين جنگلها كه تا برفهاي دايمي كوههاي مرزي ايران و عراق امتداد دارند توجه هر طبيعت گردي را به سوي خود جلب ميكند. این تفرجگاه از مهمترین و جذابترین تفرجگاههای جنوب استان بوده و در فصول بهار و تابستان تا اواسط پاییز گردشگران زیادی در قالب تورهای گردشگری یا سفرهای خانوادگی از این تفرجگاه بصورت پیاده روی و شب مانی دیدن میکنند.[۱۴]

آبشار خرپاپ ویرایش

یکی دیگر از جاذبه های گردشگری پیرانشهر آبشار بسیار زیبای خرپاپ می باشد. كوهها و جنگلها و دره ها و رودهاي منطقه پيرانشهر دست در دست هم داده اند تا با به نقش كشيدن تابلوهايي زيبا و بي بديل از طبيعت، تحسين هر بيننده اي را از اين نقاش توانا برانگيزند. يكي از اين مناظر زيبا و بي نظير آبشار خروشان و پر آب خرپاپ است كه در ميان جنگلهاي سر سبز پردانان و در انتهای این دره جاري مي باشد. این تفرجگاه سالانه گردشگران بسیاری را از شهرهای دور و نزدیک در قالب تورهای گردشگری و طبیعت گردی و جنگل نوردی به این منطقه می کشاند.

تفرجگاه آبخوارده ویرایش

مقصد دیگر گردشگرانی که پیرانشهر را برای سفر انتخاب می کنند تفرجگاه بسیار زیبا و دلنشین آبخوارده می باشد. این تفرجگاه بر سر راه جاده پیرانشهر به سردشت و در نزدیکی روستای آبخورده و در مسیر رودخانه آبخورده واقع گردیده ودارای رودخانه و باغات سر سبز و پوشش گیاهی زیبا بوده.

روستای هدف گردشگری کهنه لاهیجان ویرایش

پیرانشهر بعلت برخورداری از روستاهای تاریخی و با سابقه می تواند جذابیت خاصی برای گردشگران باشد. این روستا در 4 کیلومتری جنوبغربی شهر پیرانشهر و در دهانه دره حاجی ابراهیم واقع گردیده است. همجواری این روستا با مراتع زیبا و دره خوش آب و هوای حاجی ابراهیم و بهره مندی از رودخانه دایمی با آب زلال و چشمه های فراوان باعث جذب گردشگران بسیاری در فصول بهار و تابستان میشود.

سدهای کانی سیب، جلدیان و پسوه ویرایش

سد کانی سیب پیرانشهر هم از مناطق پنج گانه شهرستان است که در ردیف مناطق نمونه گردشگری مصوب شده است. این سد با هدف انتقال آبهای جاری حوزه زاب به دریاچه ارومیه احداث شده.

یکی دیگر از سدهای منطقه پیرانشهر سد جلدیان هست این سد از سدهای تازه احداث منطقه میباشد که در یک کیلومتری غرب روستای جلدیان واقع گردیده است و در فصول بهار و تابستان پذیرای گردشگران بومی و محلی است. این سد در ردیف مناطق نمونه گردشگری شهرستان به ثبت رسیده است. این سد در محل پیشین روستای سیلوه در 4 کیلومتری شهر پیرانشهر واقع شده است.

آثار تاریخی‌ ویرایش

قلات شاه، متعلق به دوره مادها ویرایش

آثار برجای مانده از دژ‌های صخره‌ای، دیرینگی این منطقه را به هزاره ۲ق‌م می‌‌رساند. برسی‌ بقایا‌ی دژ مسکونی قلات شاه که بر فراز کوه لندی شیخان، یکی‌ از بلندی‌های شهرستان پیرانشهر واقع شده است، آشکار می‌‌سازد که نخستین سنگ بنای این دژ عظیم و شگفت‌آور در اوایل هزاره نخست ق‌م به وسیله اقوام محلی پایه‌گذاری شده است.

ویژگی‌های سياسي و اداری ویرایش

تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:[۱۵]

بخش‌ها ویرایش

شهرها ویرایش

دهستان‌ها ویرایش

دهستان‌های بخش مرکزی

دهستان‌های بخش لاجان

بزرگترین روستاها ویرایش

رتبه جمعیت نام مکان
۱ ۲۹۷۷ پسوه
۲ ۲۹۰۸ شین‌آباد
۳ ۱۴۹۳ دربکه
۴ ۱۴۴۶ جلدیان
۶ ۱۲۸۱ زیوه
۷ ۱۲۵۰ سروکانی
۸ ۹۵۷ کهنه لاهیجان
۹ ۹۱۹ سیلوه
۱۰ ۹۱۵ گزگسک

منابع ویرایش

  1. «تعداد جمعیت و خانوار تا سطح آبادی براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰». مرکز آمار ایران. ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۴.
  2. «سایت اطلاع‌رسانی شهرداری پیرانشهر». شهرداری پیرانشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۴.
  3. «پایگاه جستجوی نامهای جغرافیایی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۲۱.
  4. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۲.
  5. https://www.citypopulation.de/en/iran/azarbayjanegharbi/0402__p%C4%ABr%C4%81nshahr/
  6. «Iran: Political row over drying of Lake Oroumiyeh». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ ژانویه ۲۰۱۲.
  7. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۲.
  8. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۲.
  9. https://www.citypopulation.de/en/iran/admin/%C4%81z%C4%81rb%C4%81yj%C4%81n_e_gharb%C4%AB/0402__p%C4%ABr%C4%81nshahr/
  10. https://old.irannewspaper.ir/newspaper/item/530150/%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D8%B1%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1
  11. https://www.yjc.ir/fa/news/6847059/ثبت-۵-منطقه-نمونه-گردشگری-در-شهرستان-پیرانشهر
  12. http://www.irna.ir/wazarbaijan/fa/News/83225760
  13. https://www.irna.ir/news/83838407/پنج-اثر-طبیعی-کشور-ثبت-ملی-شد
  14. https://kurdpress.com/fa/news/29006/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%9B-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%DA%AF%D9%85%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/
  15. «پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۹ ژوئیه ۲۰۰۷.