نشانهگذاری جبری شطرنج
نشانهگذاری جبری شطرنج (به انگلیسی: Algebraic chess notation)، روشی برای ضبط و توصیف حرکات در بازیهای شطرنج است و امروزه در میان بیشتر سازمانها، کتابها، مجلهها و روزنامهها به استانداردی برای نمایش بازیهای شطرنج درآمدهاست. پیشتر در کشورهای انگلیسیزبان از روش نشانهگذاری توصیفی استفاده میشد که امروزه با نشانهگذاری جبری جایگزین شدهاست.
نشانهگذاری جبری، گسترشیافتهٔ روشی است که فیلیپ استاما در نیمهٔ آغازین سدهٔ هجدهم میلادی به کار میبرد.
نامگذاری خانهها و مهرهها
ویرایشدر این روش، نامگذاری خانهها بر اساس یک زوج تشکیل یافته از یک حرف و یک عدد صورت میگیرد. ستونهای صفحهٔ شطرنج با یک حرف از a تا h و سطرهای صفحهٔ شطرنج از ۱ تا ۸ شمارهگذاری شدهاند و با آنها میتوان نام هر خانه را مشخص کرد.
هرکدام از مهرههای شطرنج را نیز میتوان با حرف بزرگ اول نامشان شناخت. به این ترتیب در زبان انگلیسی، مهره شاه را با K (حرف اول king)، وزیر را با Q (حرف اول queen)، رخ را با R (حرف اول rook)، فیل را با B (حرف اول bishop) و اسب را با N (حرف دوم knight) نشان میدهند ولی برای سرباز از هیچ حرفی استفاده نمیکنند.
حرکات
ویرایشهر حرکت با حرف نشاندهندهٔ آن مهره به همراه آدرس خانهای که مهره به آن رفته نشان میدهند. برای مثال، Be5 یعنی حرکت فیل به خانه e5 و Nf3 یعنی حرکت اسب به خانه f3. حال اگر موقعیتی وجود داشت که هر دو اسب یک بازیکن امکان رفتن به خانهٔ f3 را داشتهباشند، برای اینکه مشخص شود منظورمان کدام اسب بوده از نام ستون پیشین یا سطر پیشین آن در ثبت حرکت استفاده میکنیم: Ngf3 یا N5f3.
برای مشخص شدن اینکه کدام حرکت متعلق به بازیکن سیاه و کدام متعلق به سفید است از شمارهگذاری استفاده میکنیم و بین حرکات دو بازیکن از فاصله استفاده میکنیم:
برای مشخص شدن اینکه مهرهٔ حریف در یک حرکت گرفته شده از علامت x استفاده میکنیم: Bxe5 یعنی فیل مهرهٔ خانه e5 را کشتهاست.
برای نشان دادن ارتقای یک سرباز از علامت = استفاده میکنیم: e8=Q یعنی سرباز ستون هشتم با رسیدن به خانهٔ آخر به یک وزیر تبدیل شدهاست.
برای نشان دادن قلعه رفتن شاه، از علامت O-O (یا 0-0) برای قلعهٔ کوچک و از O-O-O (یا 0-0-0) برای قلعهٔ بزرگ استفاده میشود.
از علامت + برای نشان دادن کیش و از علامت # برای نشان دادن مات استفاده میشود.
۰-۱ در انتهای بازی نشاندهندهٔ بُرد سیاه، ۰-۱ نشاندهندهٔ بُرد سفید و ½–½ نشاندهندهٔ مساوی است.
نشانههای ارزیابی
ویرایشنشانههای رایج زیر اگرچه جزئی از نشانهگذاری جبری نیستند اما بهطور گستردهای برای ارزیابی حرکات بکار میروند[۱]:
- ! به معنای حرکت خوب
- !! به معنی حرکت خیلی خوب یا فوق العاده
- ؟ به معنای حرکت بد
- ؟؟ به معنای حرکت خیلی بد یا اشتباه فاحش
- !? به معنای حرکت مشکوک
- ?! به معنای حرکت جالب
- □ به معنای تنها حرکت قابل انجام یا حرکت اجباری
نام مهره به زبان های مختلف
ویرایشجدول زیر شامل اسامی و نامهای مهرههای شطرنج و اصطلاحات آن به زبانهای مختلف است.
زبان | شاه | وزیر | رخ | فیل | اسب | پیاده | شطرنج | کیش | کیشمات/مات |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
نماد | ♔ ♚ | ♕ ♛ | ♖ ♜ | ♗ ♝ | ♘ ♞ | ♙ ♟ | n/a | + or † | # or ++ or ‡ |
آفریکانس | K Koning king |
D Dame lady |
T Toring tower |
L Loper runner |
R Ruiter rider |
(P) Pion |
Skaak | Skaak | Skaakmat |
آلبانیایی | M Mbreti king |
D Dama / Mbretëresha lady / queen |
T Torra tower |
F Fili / Oficeri elephant / officer |
K Kali horse |
(U) Ushtari soldier |
Shahu | Shah | Shah mat |
عربی | م مَلِك (malik) king |
و وزير (wazïr) vizier |
ر رخ / طابية (rukhkh / ṭābiya) fortress / castle |
ف فيل (fīl) elephant |
ح حصان (ħiṣān) horse |
ب بيدق / عسكري (baidaq / `askarī) pawn / soldier |
شطرنج (shaṭranj) | كِش مَلِك (kish malik) | كِش مات (kish māt) |
آذربایجانی | Ş Şah شاه |
V Vəzir vizier |
T Top cannon |
F Fil elephant |
A At horse |
P Piyada foot soldier |
Şahmat | şah shah |
mat mat |
ارمنی | Ա Արքա (Ark῾a) king |
Թ Թագուհի (T῾agowhi) queen |
Ն Նավակ (Navak) ship |
Փ Փիղ (P῾ił) elephant |
Ձ Ձի (Dzi) horse |
Զ Զինվոր (Zinvor) soldier |
Շախմատ (Šaxmat) Ճատրակ (Čatrak) |
Շախ (Šax) | Մատ (Mat) |
باسکی | E Erregea king |
D Dama lady |
G Gaztelua castle |
A Alfila |
Z Zalduna knight |
(P) Peoia pawn |
Xake | Xake | Xake mate |
بلاروسی (تاراشکیهویتسا) | К кароль king |
Вз візыр vizier |
Лд ладзьдзя boat |
А афіцэр officer |
В вершнік rider |
(Л) латнік pawn |
Шахматы | Шах | Мат |
بنگالی | R রাজা (rājā) King |
M মন্ত্রী (montri) Minister |
N নৌকা (noukā) Boat |
H গজ / হাতি (gôj / hāti) Elephant |
G ঘোড়া (ghoṛā) Horse |
B বোড়ে / সৈন্য (boṛe / śoinno) Walker/Troop |
দাবা (dābā) | কিস্তি (kisti) Check |
কিস্তিমাত (kistimāt) Checkmate |
بلغاری | Ц цар emperor |
Д дама lady |
Т топ cannon |
О офицер officer |
К кон horse |
(П) пешка foot soldier |
Шахмат / Шах | Шах | (Шах и) мат |
کاتالان | R rei |
D dama / reina lady / queen |
T torre tower |
A alfil |
C cavall horse |
(P) peó |
Escacs | Escac / Xec | Escac i mat |
چینی | K 王 (wáng) king |
Q 后 (hòu) queen |
R 車 (jū) گردونه |
B 象 (xiàng) elephant |
N 馬 (mǎ) horse |
(P) 兵 (bīng) soldier |
國際象棋 (guójì xiàngqí) international chess |
將軍 (jiāngjūn) |
將死 (jiāng sǐ) |
چکی | K král king |
D dáma lady |
V věž tower |
S střelec shooter |
J jezdec rider |
(P) pěšec foot soldier |
Šachy | Šach | Mat |
دانمارکی | K konge king |
D dronning queen |
T tårn tower |
L løber runner |
S springer jumper |
(B) bonde peasant |
Skak | Skak | Skakmat |
هلندی | K koning king |
D dame / koningin lady / queen |
T toren / kasteel tower / castle |
L loper / raadsheer runner / counsellor |
P paard horse |
(pi) pion |
Schaken | Schaak | Mat / Schaakmat |
انگلیسی | K king |
Q queen |
R rook, castle |
B bishop |
N knight |
(P) pawn |
Chess | Check | Checkmate / Mate |
اسپرانتو | R reĝo king |
D damo lady |
T turo tower |
K kuriero courier |
Ĉ ĉevalo horse |
(P) peono |
Ŝako | Ŝak | Ŝakmato |
استونیایی[۲] | K kuningas king |
L lipp flag |
V vanker chariot / carriage |
O oda spear |
R ratsu riding horse |
(E) ettur forwarder |
Male after malev |
Tuli / Šahh fire |
Matt |
فنلاندی | K kuningas king |
D daami / kuningatar lady / queen |
T torni tower |
L lähetti messenger |
R ratsu ride |
(S) sotilas soldier |
Shakki | Shakki | Matti / Shakkimatti |
فرانسوی | R roi king |
D dame lady |
T tour tower |
F fou jester |
C cavalier rider |
(P) pion |
Échecs | Échec | Échec et mat |
گالیسی | R rei king |
D dama / raíña lady / queen |
T torre tower |
B bispo bishop |
C cabalo horse |
(P) peón foot soldier |
Xadrez | Xaque | Xaque mate |
گرجی | მფ მეფე (mep'e) king |
ლ ლაზიერი (lazieri) queen |
ე ეტლი (etli) chariot |
კ კუ (ku) tortoise |
მ მხედარი (mkhedari) rider |
პ პაიკი (paiki) pawn |
ჭადრაკი (Čadraki) | ქიში (K'ishi) | შამათი (Shamat'i) |
آلمانی[۳] | K König king |
D Dame lady / queen |
T Turm tower |
L Läufer runner |
S Springer jumper |
(B) Bauer peasant |
Schach | Schach | Matt / Schachmatt |
یونانی | Ρ βασιλιάς (vasiliás) king |
Β βασίλισσα (vasílissa) queen |
Π πύργος (pýrgos) tower |
Α αξιωματικός (axiomatikós) officer |
Ι ίππος (íppos) horse |
(Σ) πιόνι (pióni) pawn |
Σκάκι (Skáki) | Σαχ (Sach) | Mατ (Mat) |
هندی | R राजा (rājā) king |
V वज़ीर / रानी (vazīr / rānī) vizier / queen |
H हाथी (hāthī) elephant |
O ऊँट (ūṁṭ) camel |
G घोड़ा (ghoṛā) horse |
(P) प्यादा (pyādā) infantryman |
शतरंज (śatrañj) | शह (Shah) | शहमात (Shahmāt) |
عبری | מ מלך (Melech) king |
מה מלכה (Malka) queen |
צ צריח (Tzariach) tower |
ר רץ (Ratz) runner |
פ פרש (Parash) horseman |
רגלי (Regli) foot soldier |
שחמט (Shakhmat) | שח (Shakh) | מט (Mat) |
هوسه | S sarki king |
Q sarauniya queen |
R sansanin fortress |
G giwa elephant |
J jarumi mounted warrior |
(P) soja soldier |
ces | ceki | ceki mat |
مجاری | K király king |
V vezér / királynő vizier / queen |
B bástya bastion |
F futó runner |
H huszár / ló hussar / horse |
(Gy) gyalog / paraszt footman / peasant |
Sakk | Sakk | Matt |
ایسلندی | K kóngur king |
D drottning queen |
H hrókur rook |
B biskup bishop |
R riddari knight |
(P) peð pawn |
Skák | Skák | Skák og mát |
ایدو | R rejo king |
D damo lady |
T turmo tower |
E episkopo bishop |
K kavalo horse |
(P) piono |
Shakoludo | Shako | Shakmato |
اندونزیایی | R raja king |
M menteri minister / vizier |
B benteng castle / fortress |
G gajah elephant |
K kuda horse |
(P) pion |
Catur | Sekak / Ster | Sekakmat |
میاناسلاوی | K kralj king |
C carica / dama empress / lady |
Z zamok / věža castle / tower |
L lovec hunter |
J jezdec / konj rider / horse |
(P) pěšak infantryman |
Šahy | Šah | Mat |
ایرلندی | R rí king |
B banríon queen |
C caiseal bulwark |
E easpag bishop |
D ridire knight |
(F) fichillín / ceithearnach little chess piece / kern |
Ficheall | Sáinn | Marbhsháinn |
ایتالیایی | R re king |
D donna / regina lady / queen |
T torre tower |
A alfiere standard-bearer |
C cavallo horse |
(P) pedone foot soldier |
Scacchi | Scacco | Scacco matto |
ژاپنی | K キング (kingu) |
Q クイーン (kuīn) |
R ルーク (rūku) |
B ビショップ (bishoppu) |
N ナイト (naito) |
(P) ポーン (pōn) |
チェス (chesu) | 王手 (ōte) / チェック (chekku) |
詰み (tsumi) / チェックメイト (chekkumeito) |
جاوهای | R raja king |
Q ratu / perdhana mentri queen / prime minister |
B bèntèng fortress |
M mentri minister |
K jaran horse |
(P) pion |
sekak | ||
کنادا | ರಾ ರಾಜ (raaja) king |
ಮ ಮಂತ್ರಿ (mantri) minister |
ಆ ಆನೆ (aane) elephant |
ರ ರಥ (ratha) chariot |
ಕು ಕುದುರೆ (kudure) horse |
ಪಾ ಪಾದಾತಿ (paadaati) foot sodier |
|||
قزاقی | Кр патша (patsha) king |
У уәзір (wazir) vizier |
Т тура (tura) tower |
П піл (pil) elephant |
А ат (at) horse |
(П) пешка (peshka) / (С) сарбаз (sarbaz) foot soldier / warrior |
шахмат (shakhmat) | шах (shakh) | мат (mat) |
کرهای | K 킹 (king) |
Q 퀸 (kwin) |
R 룩 (rug) |
B 비숍 (bi syob) |
N 나이트 (na i teu) |
(P) 폰 (pon) |
체스 (che seu) | 체크 (che keu) | 체크메이트 (che keu me i teu) |
لاتین | R rex king |
M regina queen |
T turris / elephas tower / elephant[۴] |
A signifer / cursor / stultus / alphinus standard-bearer / messenger / fool[۴] |
E eques knight |
(P) pedes / pedo foot soldier |
Scacci | Scaccus | Mattus |
لتونیایی | K karalis king |
D dāma lady |
T tornis tower |
L laidnis |
Z zirgs horse |
(B) bandinieks peasant |
Šahs | Šahs | Šahs un mats |
لیتوانیایی | K karalius king |
V valdovė queen |
B bokštas tower |
R rikis Lithuanian military commander |
Ž žirgas horse |
(P) pėstininkas pawn |
Šachmatai | Šach | Matas |
لژبان | Na noltrunau king |
Ni noltruni'u queen |
S slanydi'u castle |
X xanto elephant |
Xi xirma horse |
(S) sonci soldier |
caxmati | gunta attack |
lo nolraitru cu morsi the king is dead |
لوکزامبورگی | K Kinnek king |
D Damm lady |
T Tuerm tower |
L Leefer runner |
P Päerd horse |
(B) Bauer farmer |
Schach | Schach | Schachmatt |
مقدونی | K крал king |
D кралица / дама queen / lady |
T топ cannon |
L ловец hunter |
S коњ / скокач horse / jumper |
P пешак / пион infantryman / pawn |
шах | шах | мат |
مالایالم | K രാജാവ് (raajavu) king |
Q മന്ത്രി (manthri) minister |
R തേര് (therú) chariot |
B ആന (aana) elephant |
N/Kt കുതിര (kuthira) horse |
(P) കാലാള് / പടയാളി (kaalal / padayaali) foot soldier |
ചതുരംഗം (chathurangam) | ചെക്ക് |
ചെക്ക് മേറ്റ് |
مراتی | R राजा (rājā) king |
V वजीर (vajīr) vizier |
H हत्ती (hātti) elephant |
O उंट (Unṭ) camel |
G घोडा (ghoḍā) horse |
(P) प्यादे (pyāde) foot soldier |
बुद्धिबळ (buddhibal) | शह (shah) | शहमात (shahmāt) |
مغولی | Н ноён نویان |
Б бэрс (fers) vizier |
т тэрэг (tereg) chariot |
Т тэмээ (temee) camel |
М морь (mor) horse |
(Х) хүү (hüü) boy |
Шатар | шаг / дуг / цод | мад |
بوکمل | K konge king |
D dronning queen |
T tårn tower |
L løper runner |
S springer jumper |
(B) bonde peasant |
Sjakk | Sjakk | Sjakkmatt |
نروژی نو | K konge king |
D dronning queen |
T tårn tower |
L løpar runner |
S springar jumper |
(B) bonde peasant |
Sjakk | Sjakk | Sjakkmatt |
اوریه | K ରଜା (rôja) king |
Q ରାଣୀ (raṇi) queen |
R ଡଙ୍ଗା (ḍôṅga) boat |
B ହାତୀ (hati) elephant |
N ଘୋଡ଼ା (ghoṛa) horse |
P ସୈନିକ (sôinikô) soldier |
ଚେସ୍/ଶତରଞ୍ଜ (chess/śôtôrôñjô) | ଚେକ୍ (check) | ଚେକମେଟ୍ (checkmate) |
اورومو | M Mootii |
Mt Mootittii |
G Gidaara, masaraa |
A abuunii |
N namkabajaa |
Cheezii | Mirkaneeffannaa | Waayila / Mate | |
فارسی | ش شاه king |
و وزیر vizier / minister |
ق/ر قلعه/رخ castle |
ف فیل elephant |
ا اسب horse |
س/پ سرباز/پیاده soldier |
شطرنج (shatranj) | کیش (kish) | مات (mat) |
لهستانی | K król king |
H هتمان |
W wieża tower |
G goniec courier |
S skoczek jumper |
(P) pion pawn |
Szachy | szach | mat / szach-mat |
پرتغالی | R rei king |
D dama / rainha lady / queen |
T torre tower |
B bispo bishop |
C cavalo horse |
(P) peão foot soldier |
Xadrez | Xeque | Xeque-mate |
رومانیایی | R rege king |
D damă / regină lady / queen |
T turn / tură tower |
N nebun fool |
C cal horse |
(P) pion |
Șah | Șah | Mat / Șah mat |
روسی | Кр король (korol') king |
Ф ферзь / королева (ferz' / koroleva) vizier / queen |
Л ладья (ladya) boat |
С слон (slon) elephant |
К конь (kon') horse |
(П) пешка (peshka) |
шахматы (shakhmaty) | шах (shakh) | мат (mat) |
گیلیک اسکاتلندی | R righ king |
B bànrigh queen |
T tùr tower |
E easbaig bishop |
D ridir knight |
(P) pàn pawn |
feòirne | casg | tul-chasg |
صربیکرواتی | К краљ (kralj) king |
Д краљицa / дама (kraljica / dama) queen / lady |
Т топ (top) cannon |
Л ловац (lovac) hunter |
С скaкaч / коњ (skakač / konj) jumper / horse |
(П) пешак / пион (pešak / pion) pedestrian / pawn |
Шах (Šah) | Шах (Šah) | Мат (Mat) |
سوتوی شمالی | К Kgoši |
Kg Kgošigadi |
N Ntlosebô / Moshate |
Mp Mopišopo |
M Mogale |
S Seitšhireletšo |
Tšhêšê | Check | Checkmate |
سیسیلی | R re king |
D riggina queen |
T turru tower |
A alferu |
S scecc[h]u donkey |
(P) pidinu foot soldier |
Scacchi | ||
اسلواکی | K kráľ king |
D dáma lady |
V veža tower |
S strelec shooter |
J jazdec rider |
(P) pešiak infantryman / pawn |
Šach | Šach | Mat / Šachmat |
اسلوونیایی | K kralj king |
D dama lady |
T trdnjava castle |
L lovec hunter |
S skakač jumper |
(P) kmet farmer |
Šah | Šah | Mat / Šahmat |
اسپانیایی | R rey king |
D dama / reina lady / queen |
T torre tower |
A alfil |
C caballo horse |
(P) peón foot soldier |
Ajedrez | Jaque | Jaque mate |
سوئدی | K kung king |
D dam / drottning lady / queen |
T torn tower |
L löpare runner |
H springare / riddare horse/knight |
(B) bonde peasant |
Schack | Schack | Schack matt |
تامیلی | K அரசன் (arasaṉ) king |
Q அரசி (araci) queen |
R கோட்டை (kōṭṭai) castle |
B அமைச்சர் / மந்திரி (amaicchar / manthiri) minister |
N/Kt குதிரை (kutirai) horse |
(P) காலாள் / சிப்பாய் (kālāḷ / cippāy) foot soldier / سیپوی |
சதுரங்கம் (sathurankam) | முற்றுகை (muṟṟukai) | இறுதி முற்றுகை (iṟuti muṟṟukai) |
تلوگو | రాజు (rāju) king |
మంత్రి (maṃtri) minister |
ఏనుగు (ēnugu) elephant |
శకటు (śakaţu) |
గుర్రం (gurraṃ) horse |
బంటు (baṃţu) soldier |
చదరంగం (cadaraṃgaṃ) | దాడి (dāḍi) | కట్టు (kaţţu) |
تای | ข ขุน (khun) king |
ต เม็ด / ตรี / มนตรี (met / trī / montrī) counselor |
ร เรือ (reūa) ship |
ค โคน (khōn) |
ม ม้า (mā) horse |
(บ) เบี้ย (bīa) menial |
หมากรุก (mākruk) | รุก (ruk) | จน (jon) |
ترکی | Ş/K şah / kral shah / king |
V vezir vizier |
K kale castle |
F fil elephant |
A at horse |
(P) er / piyon soldier / pawn |
Satranç | Şah | Mat |
اوکراینی | Kр король (korol) king |
Ф ферзь (ferz) vizier |
T тура (tura) tower |
C слон (slon) elephant |
K кінь (kin) horse |
(П) пішак / пішка (pishak / pishka) foot soldier |
Шахи (shakhi) | Шах (shakh) | Мат (mat) |
اردو | بادشاہ (bādshāh) |
وزیر (vazīr) |
رخ (rukh) |
فيلہ (fiyalah) |
گھوڑا (ghōṛā) |
پیادہ (pyādah) |
شطرنج (šaṭranj) | شہ (sheh) | شہمات (shehmāt) |
ویتنامی | V vua king |
H hậu queen |
X xe chariot |
T tượng elephant |
M mã horse |
tốt soldier |
Cờ vua | Chiếu | Chiếu bí / Chiếu hết |
ولزی | T teyrn / brenin lord / king |
B brenhines queen |
C castell castle |
E esgob bishop |
M marchog rider |
(G) gwerinwr peasant |
Gwyddbwyll | Siach | Siachmat |
جستارهای وابسته
ویرایش- پیجیان - یک فرمت رایانهای محبوب برای ذخیرهٔ بازیهای شطرنج در برنامههای رایانهای که از نشانهگذاری جبری برای ثبت حرکات استفاده میکند.
منابع
ویرایش- ↑ «آموزش علائم اختصاری شطرنج». chesstrainer. ۲۴ شهریور ۱۳۹۶. دریافتشده در ۵ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ The Estonian chess terms were coined by Ado Grenzstein.
- ↑ "Handbook". www.fide.com. Retrieved 22 March 2019.
The pieces bear the names: Koenig, Dame, Turm, Laeufer, Springer, Bauer
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ H. J. R. Murray, A History of Chess, ch. 11
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Algebraic notation (chess)». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۳۰ شهریور ۱۳۹۳.