ارتشبد

ارتشبد;
کشور	ایران
شاخه خدمات	نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران; نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران; نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران; سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
درجه	چهارستاره
درجه ناتو	OF-9
شکل گرفته	۱۳۳۶
رتبه پایین‌تر بعدی	سپهبد
درجه‌های معادل	دریابد ; آدمیرال

اَرتِشبَد (تلفظِ معمول: ارتشبُد) بالاترین درجهٔ نظامی ایران است و معادل ژنرال چهارستاره در بسیاری از ارتش‌های کشورهای دیگر است. واژهٔ ارتشبد در نیروی زمینی و هوایی به‌کار می‌رود و درجهٔ معادل آن در نیروی دریایی «دریابُد» است.

درجه‌های ارتش ایران
نیروها
زمینی و هوایی	دریایی
ارتشبد	دریابد
سپهبد	دریاسالار
سرلشکر	دریابان
سرتیپ	دریادار
سرتیپ دوم	دریادار دوم
سرهنگ	ناخدا یکم
سرهنگ دوم	ناخدا دوم
سرگرد	ناخدا سوم
سروان	ناوسروان
ستوان ۳، ۲ و ۱	ناوبان ۳، ۲ و ۱
استوار ۲ و ۱	ناواستوار ۲ و ۱
گروهبان ۳، ۲ و ۱	مهناوی ۳، ۲ و ۱
سرجوخه	سرناوی
سرباز ۲ و ۱	ناوی ۲ و ۱
سرباز	ناوی

در قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپهبد و دریاسالار به‌عنوان بالاترین درجه‌های ارتش ذکر شده‌است و درجه‌های ارتشبد و دریابد حذف گردیده‌است.^[۱]^[۲]^[۳] بااین‌حال، در آیین‌نامهٔ انضباطیِ نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، به وجود این دو درجه در ارتش اشاره شده‌است.^[۴] در قانون مقررات استخدامیِ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، درجه‌های ارتشبدی و دریابدی به‌عنوان بالاترین درجه‌ها ذکر شده‌است.^[۵] در قانون مقررات استخدامیِ نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران نیز، درجهٔ ارتشبدی به‌عنوان بالاترین درجه ذکر شده‌است.^[۶]

تاریخچهویرایش

در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۱۴، از اولین جلسهٔ رسمی فرهنگستان ایران، «بزرگ‌ارتشتاران (ارتش بد)» به‌جای عبارت «فرمانده کل قوا» ازسوی وزارت معارف بخشنامه شد؛^[۷] ولی روشن نیست که به این معنا کاربرد یافته‌باشد، زیرا در فهرست وزارت معارف، واژه‌های دیگری همچون «لشکربد» هستند که معمول نشده‌اند. بعدها در سال ۱۳۳۶، درجهٔ ارتشبد در کنار دریابد، بالاترین درجهٔ ارتش ایران شد^[۳] و بزرگ‌ارتشتاران مختص شاه شد.

ارتشبدی در کشورهای مختلفویرایش

آمریکاویرایش

در ارتش آمریکا ارتشبد را «general» می‌نامند که دارای رتبهٔ چهارستاره (four-star rank) است. صاحب این درجه دارای بالاترین درجهٔ نظامی در زمان صلح است. استثنائاً در زمان جنگ جهانی دوم، درجهٔ بالاتری در نیروی زمینی آمریکا تحت عنوان «general of the army» (رتبهٔ پنج‌ستاره یا five-star rank) نیز به‌وجود آمد که به‌شماری از ژنرال‌های آمریکایی داده شد. همچنین در زمان جنگ در نیروی هوایی آمریکا درجه‌ای به نام «general of the air force» اعطا شده‌است که آن نیز رتبهٔ پنج‌ستاره به‌شمار می‌آید.^{^{[نیازمند منبع]}} شایان ذکر است که واژهٔ ژنرال در انگلیسی به دو مفهوم به‌کار می‌رود: ۱. امیر؛ یعنی کلیهٔ اعضای نیروهای زمینی و هوایی که درجه‌ای بالاتر از سرهنگی (colonel) دارند؛ ۲. ارتشبد یا همان ژنرال چهارستاره.[نیازمند منبع]

ایرانویرایش

از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۵، ۱۷ تن از امیران ارتش به درجهٔ ارتشبدی رسیدند که چهار نفر از نیروی هوایی و بقیه از نیروی زمینی بودند. همچنین، یک نفر از نیروی دریایی به درجهٔ دریابُدی ترفیع یافت که معادل ارتشبد در نیروهای زمینی و هوایی است. آخرین ارتشبد در ارتش شاهنشاهی، عباس قره‌باغی، فرمانده وقتِ ژاندارمری بود که در سال ۱۳۵۵ به این درجه رسید.

درجه‌های ارتشبدی و دریابدی هم‌تراز ژنرال و آدمیرال چهارستاره در ارتش آمریکا در سال ۱۳۳۶ توسط محمدرضا پهلوی ایجاد شد و در قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب ۱۳۳۶ گنجانده شد. نخستین کسی که در ایران به این درجه ترفیع یافت ارتشبد عبدالله هدایت در سال ۱۳۳۷ بود. پس از انقلاب، در آغاز، با تصویب شورای انقلاب، درجه‌های ارتشبدی و دریابدی حذف شد.^[۲] در قانون ارتش ایران مصوب ۱۳۶۶ نیز درجه‌های سرتیپ دومی و دریادار دومی افزوده شد، ولی همچنان از درجه‌های ارتشبدی و دریابدی سخنی به‌میان نیامد.^[۱] در سال ۱۳۷۰، با تصویب قانون سپاه پاسداران، درجه‌های ارتشبدی و دریابدی به‌عنوان بالاترین درجه‌های این نهاد نظامی معرفی شد.^[۵] همچنین، در قانون نیروی انتظامی مصوب سال ۱۳۷۴ و نیز ۱۳۸۲ از درجهٔ ارتشبدی به‌عنوان بالاترین درجه یاد شده‌است.^[۶]^[۸]