رود گاماسیاب

گاماسیاب یکی از بزرگترین رودخانه های ایران و شاخه عمده و اصلی کرخه بوده که تا محل تلاقی با رودخانه قره سو به این نام خوانده می شود.حوضه آبریز آن عمدتاً توسط استانهای کرمانشاه و همدان پوشش می یابد که وسعت این حوضه ۱۱۳۶۱ کیلومتر مربع است.گاماسیاب با نام های گاماسا کاماسب و گاماسی آو نیز شناخته می شود.در نزدیکی بیستون(کوه میسو) رودی به نام گامیسا یا جامیشان که دینور رود نیز نام داردبه آن می ریزدسرچشمه رود سراب گاماسیاب در نهاوند است. میزان دبی آب چشمه گاماسیاب بین ۵۰۰( پائیز) تا ۳۰۰۰لیتر در ثانیه (بهار) می باشد آب چشمه از یخچال ها و کارست رشته کوه گرین می باشد.گرین در گویش محلی گَروین نامیده می شود و یکی از کانون هاي آبگیر دائمی در کرمانشاه، همدان و لرستان اســت که رودهای گاماســیاب، دز و کشکان را تغذیه می کند. از پیوستن رود قره سو به گاماسیاب در نزدیکی گره بان رودخانه سیمره تشکیل می‌گردد. سیمره پس از خروج از استان کرمانشاه به استان ایلام سرازیر شده و در انتهای جنوبی استان ایلام با پیوستن رودخانه کشکان رودخانه کرخه را تشکیل داده که در نهایت به تالاب هورالعظیم منتهی می‌گردد.

گاماسیاب
سراب گاماسیاب-سرچشمه رود گاماسیاب در نهاوند
مکان
کشور	ایران
استان‌ها	همدان کرمانشاه
ویژگی‌های ظاهری
سرآب	گرین
• مکان	همدان و کرمانشاه
دهانه	سیمره
طول	200 کیلومتر
دبی	19/14 مترمکعب بر ثانیه (میانگین)
ویژگی‌های حوضه
شبکهٔ رود	11361کیلومتر مربع

تمدن های حاشیه رود

کُرتویچ (دینور) :در کاوش تپه باستانی کُرتویچ توسط پروفسور راجرس متیوس و سنجش عمر اشیاء کشف شده به روش کربن چهارده در دانشگاه آکسفورد عمر تمدن آن 11 هزار و 800 سال مشخص گردید.در تپه کُرتویچ آثاری از نخستین روستا نشینی و اهلی کردن دام و آغاز کشاورزی یافت شد. راجرس متیوس آثار این تپه را جز اولین زیستگاه های بشر در خاورمیانه دانسته و اولین مکانی است که انسان از غار نشینی به یکجا نشینی روی آورد.

گنج دره (هرسین): مربوط هزاره نهم پیش از میلاد، منازل با گوشه های زاویه دار کنار یكدیگر ساخته شدنده اند. این خانه ها به اوایل دوره نوسنگی تعلق دارند. از گنج دره آثاری پیدا شده که نشان می دهد بز در 10 هزار سال پیش از میلاد در این منطقه اهلی شده بود.

رود گامیسا(جامیشان) در جنوب دینور

تپه خدائی (سنقر) :مربوط به دوران نوسنگی، مس سنگ و دوره های تاریخی بعد از آن است. تپه خدائی در روستای ده خداداد از توابع دهستان آگاهان در سنقر قرار دارد. با قدمت هشت هزار سال به طور پیوسته مسکونی در ارتباط تمدنی بسیار نزدیک با تپه بابا قاسم نهاوند و گوراب ملایر و گودین کنگاور بوده است.با کشف آثار معماری و سفال خاکستری یانیقی مربوط به عصر مفرغ قدیم(هزاره سوم پیش از میلاد) و سفال خاکستری عصر آهن(هزاره اول و دوم قبل از میلاد) مورد توجه باستان شناسان قرار گرفت.

تپه گیان:تپه گیان بزرگترین بخش قدیمی و تاریخی نهاوند است.قدمت ان به ۵۵۰۰سال پیش از میلاد می رسد.نخستین ساکنان گیان کاسی‌ها بودند

تپه یزدان: تپه باستانی هم عصر با تپه گیان و گودین در حاشیه گاماسیاب که آثاری متنوع از ادوار مس‌وسنگ، مفرغ، آهن، دوران تاريخی تا ادوار مختلف اسلامی است.تپه یزدان در شمال غربی نهاوند قرار دارد. نسرين بيگ محمدی سرپرست تیم باستان شناسی تپه یزدان محوطه تپه یزدان را غنی از آثار باستانی مربوط به دوران عصر مفرغ دانسته است.

گودین تپه: استقراری پیش از تاریخ در غرب ایران در یک کیلومتری غرب شهر گودین از توابع شهرستان کنگاوراست.قدیمی‌ترین شواهد شیمیایی بدست آمده از ساخت آبجو متعلق به حدود ۳۱۰۰ تا ۳۵۰۰ پ. م در این شهر است.

چشمه ها و رودهای تامین کننده

خشک شدن سراب برناج به علت زلزله کرمانشاه -ازگله

گاماسیاب در محدوده ی گسل جوان زاگرس پدید آمده است.. این گسل از فعالین ترین گسل های ایران بشمار می رود. که عامل زمین لرزه های پرشمار در محدوده ی غربی همدان و شرقی استان کرمانشاه می باشد از جمله زمین لرزه هایی با شدت بیش از ۷ ریشتر، ۱۳۳۶ فارسینج سنقر و زمین‌لرزه ۱۳۳۷ نهاوند . ۱۲۸۷بروجرد ، ۱۳۸۵ بروجرد و زمین لرزه های پرتعداد و مکرر ۳ تا ۵ ریشتر. وجود گسل جوان زاگرس و کارست پرآو-گرین عامل اصلی پیدایش رود گاماسیاب است.

با احداث سد ها، رشد شهر ملایر، توسعه کشاورزی و کشت محصولات آب بر در حوضه آبریز گاماسیاب در شهرستان های اسد آباد، تویسرکان و ملایر رود های خرم آبادملایر، خرم رود و قلقل رود تویسرکان به طور دائمی خشک گردیده است.

در ۲ مرداد ۱۴۰۰ مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه اعلام کرد که رودخانۀ گاماسیاب در محل پل چهر بر اثر خشکسالی و کاهش شدید بارندگی در سال آبی اخیر آب چندانی ندارد. در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰ نیز اعلام شد که کشت غیرمجاز برنج در بالادست رودخانۀ گاماسیاب به خشک شدن این رودخانه انجامیده است.

رود خشک گاماسیاب در محل پل چشمه ماهی-بهمن 1401

در ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ رئیس ادارۀ محیط زیست شهرستان کرمانشاه اعلام کرد که رودخانۀ گاماسیاب تا نزدیکی صحنه در خیلی از نقاط خشک شده و آبی در آن جاری نیست. در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ با ممنوعیت کشت برنج در شهرستان صحنه و امحای(نابودی) ۱۲۲ خزانه برنج شرق استان کرمانشاه برای نجات گاماسیاب تلاش هایی صورت گرفت اما به صورت معمول طبق روال تمام سال های دهه 1390 رودگاماسیاب در محل پل چشمه ماهی نهاوند سالانه شش ماه خشک می باشد و ورودی به شهرستان صحنه تنها در بردارنده بخشی از آب سراب ماران و رود های یازمیر و مانَه وه بوده است.در سال ۱۴۰۱ گامیسا (گامیشان) به طور کامل خشک گردید. در راستای اجرای مصوبه شورای تامین شهرستان هرسین مبنی برانسداد چاه های غیرمجاز بالادست سراب هرسین درتاریخ ۲۳ مرداد ماه سال ۱۴۰۰ گروه گشت و بازرسی این امور درمعیت نمایندگان شرکت آبفا وسپاه هرسین ونیروی یگان امداد طبق حکم دادستانی، تعداد۶حلقه چاه که داخل باغ ویلا بودند مسدود شدند سراب هرسین منبع اصلی تامین آب شرب شهر هرسین است..برخلاف استان کرمانشاه در استان همدان مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی موجب خشک شدن تمام شاخه های رود گاماسیاب گردیده است.در شهرستان نهاوند یک‌هزار و ۱۶۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق مجاز وجود دارد که حدود ۸۰۰ مورد آن برای مصارف کشاورزی است. در شهرستان اسد آباد که ۱۰% مساحت حوضه آبریز گاماسیاب را شامل می شود هزار و ۳۳۹ حلقه چاه کشاورزی مجاز مورد استفاده است. عبدالعظيم رضایی معاون استاندار همدان و فرماندار ويژه ملایر در سال ۱۳۹۵ اظهار داشت: در سطح شهرستان ملایر يك هزار و ۸۶۲حلقه چاه مجاز که هزار و ۲۰۰حلقه چاه مجاز مورد استفاده در بخش کشاورزی است و بیش از هزار چاه غیر مجاز نیز وجود دارد. امیر شاد فر مدیر منابع آب تویسرکان در گفت‌و گو با خبرنگار خبرگزاری فارس در سال ۱۳۹۱ : دو هزار و ۱۰۷ حلقه چاه دارای پروانه بهره‌برداری در تویسرکان فعال است. مساحت ۵۵۸۳ کیلومتر مربع ازحوضه آبریز رود گاماسیاب در شرق و جنوب پل چشمه ماهی نهاوند قرار دارد که تا بهمن سال ۱۴۰۱خشک اعلام شده است.

نام رود	جریانات و چشمه های اصلی	کوهستان	طول	سد	وضعیت
گامسیاب	سراب گاماسیاب سراب ماران سراب بیستون سراب گیان	گرین پرآو		سد گاماسیاب	جاری	سراب گیان
گامیسا(جامیشان) یا دینور آب	سراب گزنهله سراب کنگرشاه سراب برناج سراب نوژی وران سراب گلویج سراب چرمله	مادیان کوه دالخانی - امروله- پرآو	146km	سد قشلاق سد جامیشان	جاری	سراب نجوبران
خرم رود.	رود شهاب رود کندر سراب کبوتر لانه	الوند امروله	92km	سد نعمت آباد سد خرم رود سد آناهیتا	فصلی
قلقل رود	رود اور و سرابی یخچال الوند	الوند	84km	سد سرابی	دائم خشک
خرم آباد(ملایر).	رود کلان سراب ملوسان(نهاوند)	الوند ارتفاعات شرق لرستان	129km	سد کلان	دائم خشک
رود مانه وَه(نهاوند)	سراب کنگاور کهنه(گاماسیاب)	گرین	23km		جاری	رود مانه وَه
هرسین	سراب هرسین	گرین	26km		فصلی	سراب هرسین
فارسبان (نهاوند)	کانی ملهه سراب فارسبان	گرین	18km		فصلی	سراب فارِسبان
یازمیر	رود یازمیر(آب سرخلج) سراب بابا علی	گرین	25km		جاری

انتقال آب گاماسیاب و مشکلات زیستی

امیر خجسته نماینده همدان در مجلس شورای اسلامی و حمید چیت‌چیان وزیر نيرو در دولت روحانی در خصوص انتقال آب از گاماسياب نهاوند به همدان به توافق رسیدند و چیت چیان دستور پيگيری فوری را صادر كرد تا از نهاوند به شهر همدان آبرسانی شود.

رود گاماسیاب زیستگاه ده ها گونه آبزی و یک گونه منحصر به فرد ماهی در جهان به نام «کوبیتیس آویسا» است . ورود فاضلاب شهری و صنعتی سبب مرگ و میر آبزیان گاماسیاب گردید. پسماند های شیمیایی عامل اصلی مرگ و میر آبزیان گاماسیاب شناخته شده است.

فرسیایش خاک و تخریب مراتع سبز موجب بروز سیل های شدید در حوضه گاماسیاب شده است.در سال ۱۳۹۸ بارش بیش از ۲۷۰ میلیمتر باران طی حدود ۲۴ ساعت در حوضه آبریز رودخانه گاماسیاب باعث طغیان رود گاماسیاب و سپس سیمره و کرخه شد.طی طغیان گاماسیاب در فروردین ۱۳۹۸ چندین پل از جمله پل علی اباد تخریب و شماری از روستاهای هرسین به زیر آب رفتند.