مرتضی انصاری
مرتضی انصاری[۱۱] با نام کامل مرتضی انصاری شوشتری[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹] و در متون عربی مرتضی الأنصاری التستری[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸] (زادهٔ سال ۱۲۱۴ قمری – درگذشتهٔ سال ۱۲۸۱ قمری) معروف به شیخ انصاری و ملقب به شیخ اعظم و خاتم الفقهاء و المجتهدین از فقها و مراجع تقلید معروف شیعه بود. وی در نسخه خطی کتاب فرائدالاصول خود را مرتضی الانصاری التستری (به فارسی: مرتضی انصاری شوشتری) نامیده‌است.[۲۹] وی بعد از درگذشت محمدحسن نجفی (مشهور به صاحب جواهر) مرجعیت عامه شیعیان را بر عهده گرفت.[۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴] مرتضی انصاری را به‌دلیل آثار وی در زمینهٔ علوم اصول و فقه «خاتم الفقهاء و المجتهدین» (به معنی پایان‌دهنده و تکمیل‌کننده فقاهت) لقب داده‌اند.[۳۵][۳۶]
| مرتضی انصاری | |
|---|---|
| مرتضی انصاری شوشتری | |
 | |
| اطلاعات شخصی | |
| نام کامل | مرتضی انصاری شوشتری[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸] |
| لقب | شیخ اعظم خاتم الفقهاء والمجتهدین |
| زاده | ۱۲۱۴ ه. ق دزفول[۹]، ایران |
| درگذشته | ۱۲۸۱ ه. ق نجف، امپراتوری عثمانی |
| مدفن | حرم علی بن ابیطالب |
| محل زندگی | دزفول، شوشتر، نجف، کربلا، کاشان، بروجرد، مشهد، تهران[۱۰] |
| محل تحصیل | دزفول، نجف، کربلا، کاشان |
| اطلاعات آموزشی | |
| استادان | سید علی شوشتری حسین انصاری سید محمد مجاهد شریف العلما مازندرانی ملا احمد نراقی موسی کاشف الغطا علی کاشف الغطا محمدحسن صاحب جواهر |
| تألیفات | کتاب فرائد الاصول (رسائل) کتاب المکاسب کتاب الصلاة کتاب الطهارة رساله‌ای در تقیه رساله‌ای در رضاع و نشر حرمت آن رساله‌ای در قضا میت رساله‌ای در مواسعه و مضایقه رساله‌ای در عدالت رساله‌ای در مصاهره رساله‌ای در ملک اقرار و… |
انصاری از اساتید سرشناس، دروس حوزوی را فراگرفت و شاگردان وی نیز از روحانیون معروف دوران خود بوده‌اند که از آن‌ها می‌توان به میرزای شیرازی (صاحب فتوای تحریم تنباکو) و سید جمال‌الدین اسدآبادی نام برد.[۳۷] منزل او در دزفول که محل تولد و سپری کردن دوران کودکی‌اش بوده‌است، قرار بود به موزه تبدیل شود اگرچه به گفته یکی از نوادگانش، انجام این امر با بی اعتنایی مسئولین مواجه شده‌است.[۳۸]
زندگی‌نامهویرایش
تولد و کودکیویرایش
او در ۱۸ ذیحجه سال ۱۲۱۴ ه. ق، در روز غدیر، در دزفول به دنیا آمد. والدینش به مناسبت روز تولد، او را مرتضی نامیدند. از دوران کودکی قرآن و معارف اسلامی را فراگرفت. پس از خواندن قرآن و ادبیات عرب به خواندن فقه و اصول پرداخت و در این دو رشته، در جوانی به درجه اجتهاد رسید.[۴۰][۴۱][۴۲]
نسبویرایش
نسب مرتضی انصاری به جابر بن عبدالله انصاری، از صحابه محمد، پیامبر اسلام می‌رسد. نذیر پسر جابر بن عبدالله انصاری در جنگ شوشتر شرکت داشت و پس از این جنگ در شوشتر ساکن شده بود.[۴۳] مرتضی فرزند محمد امین بن شمس الدین بن احمد بن نورالدین بن محمد صادق شوشتری است.[۴۴][۴۵][۴۶][۴۷][۴۸][۴۹]
پدرش محمد امین (درگذشته ۱۲۴۸) از مبلغین اسلام و مادرش (درگذشته ۱۲۷۹ ه. ق) دختر یکی از علمای عصر خود بوده‌است. ادعا شده مادر مرتضی انصاری قبل از تولد وی، شبی جعفر صادق، امام ششم شیعیان را در عالم رؤیا می‌بیند که قرآنی طلاکاری شده به او داد. معبرین خوابش را و عطای قرآن را به فرزندی صالح و بلندمرتبه تعبیر کردند.[۵۰]
تحصیلاتویرایش
مرتضی ادبیات عرب و مقدمات را نزد پدرش و دانشوران دزفول گذراند و فقه و اصول و دوره سطح را نزد شیخ حسین انصاری آموخت. او در سال ۱۲۳۲ در بیست سالگی به همراه پدرش به عتبات (کربلا و نجف) سفر کرد. شیخ مرتضی چهار سال از درس سید محمدمجاهدطباطبایی و محمدشریف مازندرانی و دیگران استفاده کرد. وی هنگام محاصرهٔ کربلا توسط دولت عثمانی به کاظمین و سپس به شوشتر رفت. او پس از دو سال مجدداً به عراق رفت و در نجف سکنی گزید.[۵۱]
بازگشت به ایرانویرایش
مرتضی انصاری هنگام محاصرهٔ کربلا توسط دولت عثمانی به شوشتر بازگشت. اما پس از دو سال مجدداً به عراق رفت و در نجف سکنی گزید.[۵۲] در سال ۱۲۴۰ عازم مشهد شد. او در این مسافرت، از حوزه‌های علمیه بروجرد، اصفهان و کاشان نیز دیدن کرد و در برخی از آن حوزه‌ها مدتی اقامت گزید و در کاشان حدود ۴ سال نزد ملا احمد نراقی درس آموخت. مرتضی پس از ۴ سال اقامت در کاشان به اتفاق برادرش منصور به مشهد رفت. پس از زیارت و ۴ ماه اقامت در آنجا، به تهران رفت و مدتی نیز در آنجا مقیم بود. پس از شش سال مسافرت به دزفول بازگشت و چند سالی در آنجا اقامت گزید.[۵۳]
پس از مدتی در سال ۱۲۴۹ عازم نجف شد و به تدریس در حوزه آن دیار مشغول شد.[۵۴]
مرجعیتویرایش
از سال ۱۲۶۲ مرجعیت عامه به محمدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر منتقل شد. در سال ۱۲۶۶ او در لحظات آخر عمرش در جمع علمای شیعه خطاب به مرتضی انصاری گفت:[۵۵]
«هذا مرجعکم من بعدی: این مرجع شما بعد از من است»
و پس از درگذشتش، مرتضی انصاری مرجعیت عام شیعه را یافت.
انصاری پس از علی کاشف الغطا، برادرش حسن کاشف الغطا و همچنین صاحب جواهر، ریاست و اداره حوزه علمیه نجف را از سال ۱۲۶۶ تا ۱۲۸۱ به مدت ۱۵ سال به عهده داشت و شیعیان جهان از وی تقلید می‌کردند.
استادانویرایش
انصاری از درس استادان متعددی بهره جسته‌است که نام چند تن از آنان چنین است:
- سید علی شوشتری (مراد شیخ انصاری در سلوک و عرفان). گویند این دو در سفر و حضر از یکدیگر جدا نمی‌شدند.[۵۶]
- ملا هادی سبزواری (صاحب منظومه حکمت و شرح منظومه)، به مدت ۲ سال.
- حسین انصاری (شاگرد صاحب ریاض (سید علی طباطبایی)، تا ۱۷ سالگی).[۵۷]
- سید محمد مجاهد (از شاگردان وحید بهبهانی) او در سنین ۱۸ سالگی، دو سال تمام از درس او بهره جسته‌است.[۵۸]
- محمدشریف مازندرانی[۵۹]
- ملا احمد نراقی (صاحب مستند الشیعه)، به مدت ۴ سال تمام در کاشان.[۶۰]
- موسی کاشف الغطا به مدت یک سال.[۶۱]
- علی کاشف الغطا، به مدت ۵ سال.[۶۱]
- محمدحسن صاحب جواهر
شاگردانویرایش
نزد او شاگردان زیادی که شمار آن‌ها را از ۵۰۰ نفر تا ۳۰۰۰ نفر در کتب رجالی و تاریخی ثبت کرده‌اند، تربیت یافتند. در میان آنان اشخاص سرشناسی قرار داشتند که از آن جمله‌اند:
- میرزای شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو
- سید محمدهاشم خوانساری صاحب مبانی الاصول
- حسین محدث نوری بنیان‌گذار عقل‌گرایی شیعه در فرهنگ اسلامی ایران
- جعفر شوشتری
- میرزا حبیب‌الله رشتی، صاحب بدائع الافکار، و رساله اجاره و غصب.
- شیخ فضل‌الله نوری[۶۲]
- سید حسین کوه‌کمری تبریزی، صاحب آثار و نثر فراوان و استاد حوزه نجف.
- سید محمدحسین شهرستانی،
- محمدحسن مامقانی، صاحب کتاب ذرایع الاحکام فی شرح شرائع الاسلام و کتب دیگر.
- سید عبدالکریم لاهیجی
- محمد باقر نجفی
- محمدکاظم خراسانی، صاحب کفایةالاصول.
- ملا حسینقلی همدانی، شاگرد و صاحب منظومه ملا هادی سبزواری.
- میرزا حسین خلیلی تهرانی، مجتهد و صاحب فتوای مشروطیت.
- شربیانی، مجتهد معروف آذربایجانی.
- سید جمال‌الدین اسدآبادی
- میرزا ابوطالب زنجانی.
- ملا باقر شوشتری[۶۳]
- سید ابوالقاسم موسوی خوانساری از نوادگان سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر)
- سید محمدابراهیم بهبهانی
- قربان‌علی زنجانی
- مرتضی ریزی
- میرزا محمد آشتیانی
- رضا همدانی صاحب کتاب مصباح الفقیه
- میرزا یحیی مدرس اصفهانی[۶۴]
- موسی محسنی
آثارویرایش
- کتاب رسائل (در علم اصول فقه) معروف به فرائد الاصول
- کتاب المکاسب (در خصوص مسائل کسب و تجارت)
- کتاب الصلاة (در مورد مسائل نماز)
- کتاب الطهارة
- رساله‌ای در تقیه
- رساله‌ای در رضاع و نشر حرمت آن
- رساله‌ای در قضا میت
- رساله‌ای در مواسعه و مضایقه
- رساله‌ای در عدالت
- رساله‌ای در مصاهره
- رساله‌ای در ملک اقرار
- رساله‌ای در تبیین قاعده لاضرر و لاضرار
- رساله‌ای در خمس
- رساله‌ای در زکات
- رساله‌ای در خلل صلوة
- رساله‌ای در ارث
- رساله‌ای در تیمم
- رساله‌ای در قاعده تسامح
- رساله‌ای در باب حجیت اخبار
- رساله‌ای در قرعه
- رساله‌ای در متعه
- رساله‌ای در تقلید
- رساله‌ای در قطع و جزم
- رساله‌ای در ظن
- رساله‌ای در اصالة البرائه
- رساله‌ای در مناسک حج
- حاشیه‌ای بر مبحث استصحاب
- حاشیه‌ای بر نجاة العباد (رساله عملیه)
- کتابی در علم رجال (از وجیزه علامه مجلسی بزرگتر است)
- تألیفی در اصول الفقه
- حواشی بر عوائد نراقی
- حاشیه‌ای بر بغیة الطالب
- اثبات التسامح فی ادلة السنن
- التعادل و التراجیح
- رساله‌ای در تقیه
- رساله‌ای در التیمم الاستدلالی
- رساله‌ای در خمس
بحث پیرامون ولایت فقیهویرایش
مرتضی انصاری از نخستین فقیهانی است که به بحث پیرامون ولایت سیاسی فقیه می‌پردازد.[۶۵] او این بحث را در کتاب المکاسب خود مطرح کرده و منصب فقیه جامع‌الشرایط را در سه منصب افتا، قضا و سیاست شرح می‌دهد. او ولایت فقیه در افتا و قضاوت را می‌پذیرد ولی در گسترش آن به حوزه امور سیاسی تردید جدی دارد. مرتضی انصاری را می‌توان از مخالفان ولایت سیاسی فقیه دانست. او باورش این است «استقلال فقیه در تصرف اموال و انفس، جز آنچه از اخبار وارده در شأن علما تخیل می‌شود، به عموم ثابت نشده‌است.» و «اقامه دلیل بر وجوب اطاعت فقیه همانند امام جز آنچه با دلیل خاص خارج می‌شود، خار در خرمن کوبیدن است»[۶۶] با این وجود مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم، انصاری را از معماران و نظریه‌پردازان مبحث ولایت فقیه می‌داند.[۶۷]
خانواده و فرزندانویرایش
شیخ مرتضی انصاری شوشتری فرزند محمدامین بود و دو عمو به نامهای محمود و احمد داشت. وی دارای سه همسر و سه دختر بود. از هر همسر شیخ انصاری یک فرزند دختر به دنیا آمد. اولین همسر او دختر شیخ حسین انصاری بود. دومین همسرش دختر میرزا مرتضی مطیعی دزفولی و همسر سومش از اهالی رشت یا اصفهان بوده‌است.[۶۸] از دامادها و دختران شیخ انصاری فرزندانی در شهرهای مختلف به جای مانده‌است.
تعیین وصی و درگذشتویرایش
ارتباط شیخ انصاری و آیت الله سید علی شوشتری آن چنان تنگاتنگ بوده‌است که عده‌ای نوشته‌اند که این دو در سفر و حضر هرگز از هم جدا نمی‌شده‌اند. از آنجایی که شیخ انصاری فرزند پسر نداشت، سید علی شوشتری را وصی خود قرار داد.[۶۹] شیخ انصاری در ۱۸ جمادی‌الثانی سال ۱۲۸۱ در ۶۷ سالگی در نجف درگذشت و در حجره ای متصل به باب قبله حرم علی بن ابیطالب دفن شد و سید علی شوشتری بر پیکر وی اقامه نماز نمود[۷۰][۷۱][۷۲]
برخی آثار مرتبط با ویویرایش
زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین انصاری، نشر فارس الحجاز،1384.
دریای فقاهت: زندگینامه شیخ مرتضی انصاری قدس سره، سیدعبدالرضا موسوی، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما،1382.
نخل و نارنج، وحیدیامین پور، انتشارات کتاب جمکران،1397.[۷۳]
پانویسویرایش
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری».
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مدخل مرتضی انصاری شوشتری». موسسه لغتنامه دهخدا، دانشگاه تهران.
- ↑ «الوصایا و المواریث، نویسنده: مرتضی انصاری شوشتری». مؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری.
- ↑ «الشیعة فی الاسلام، خمسة من نوابغ الشیعة، نوشته علامه طباطبایی». بیت الکاتب للطباعة والنشر.
- ↑ «نائینی، میرزا محمد حسین غروی. منیة الطالب فی حاشیة المکاسب؛ ج1، ص: 32». نشر مسجد جمکران.
- ↑ «کتاب دارالسلام در احوالات حضرت مهدی، نویسنده: محمود بن جعفر عراقی». نشر مسجد جمکران.
- ↑ «متن کتاب فرائدالاصول تألیف مرتضی الانصاری التستری، از سایت الحسنین». سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ «ارتحال شیخ "مرتضی انصاری" / ورود روس‌ها به تبریز پس از قیام مشروطه». خبرگزاری تسنیم.
- ↑ "ANṢĀRĪ, SHAIKH MORTAŻĀ". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی).
Born in Dezfūl
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری». موسسه دهخدا، دانشگاه تهران.
- ↑ «دانشنامه ایرانیکا، Morteza Ansari».
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری».
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مدخل مرتضی انصاری شوشتری». موسسه لغتنامه دهخدا، دانشگاه تهران.
- ↑ «الوصایا و المواریث، نویسنده: مرتضی انصاری شوشتری». مؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری.
- ↑ «الشیخ مرتضی الأنصاری التستری. القضاء و الشهادات».
- ↑ «الشیخ مرتضی الأنصاری التستری. أحکام الخلل فی الصلاة. جلد 1 صفحه 1».
- ↑ «کتب درسی حوزه‌های قدیم 5. جلد 10. نشریه حوزه». دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- ↑ «خمینی، سید روح‌الله. تقریرات فلسفه. جلد 3 صفحه 345».
- ↑ «علامه طباطبایی. شیعه در اسلام. جلد 1 صفحه 106».
- ↑ «الشیعة فی الاسلام، خمسة من نوابغ الشیعة، نوشته علامه طباطبایی». بیت الکاتب للطباعة والنشر.
- ↑ «کتاب دارالسلام در احوالات حضرت مهدی، نویسنده: محمود بن جعفر عراقی». نشر مسجد جمکران.
- ↑ «متن کتاب فرائدالاصول تألیف مرتضی الانصاری التستری، از سایت الحسنین». سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ «الشیخ مرتضی الأنصاری التستری. أحکام الخلل فی الصلاة. جلد 1 صفحه 1».
- ↑ «الشیخ مرتضی الأنصاری التستری. القضاء و الشهادات».
- ↑ «کتاب درسی پایه هفتم حوزه‌های علمیه. کتاب فرائدالاصول. نویسنده مرتضی الانصاری التستری (مرتضی انصاری شوشتری)». طلبه یار.
- ↑ «مطهری، مرتضی. الإسلام و إیران، عطاء و امتنان. جلد 11 صفحه 425».
- ↑ «السبحانی، الشیخ جعفر. تذکرة الاَعیان. جلد 1 صفحه 343».
- ↑ «مقدمه فوائدالاصولیه، نویسنده اصلی: مرتضی انصاری شوشتری، با مقدمه محقق مراغی».
- ↑ «متن کتاب فرائدالاصول تألیف مرتضی الانصاری التستری، از سایت الحسنین». سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ «عضو خبرگان رهبری: شیخ مرتضی انصاری از مفاخر جهان اسلام است». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «همایشی برای بزرگداشت شیخ مرتضی انصاری». مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۸.
- ↑ «شیخ مرتضی انصاری کیست؟ +عکس». مشرق نیوز. ۲۰۱۹-۰۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «خاتم الفقهاء و المجتهدین». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «خمینی، سید روح‌الله. فصل فی مفاد جملة الترکیبیة». دفتر حفظ آثار و اندیشه‌های امام خمینی، پرتال امام خمینی.
- ↑ «شیخ مرتضی انصاری؛ خاتم فقهاء و مجتهدین». ایسنا. ۲۰۱۳-۰۴-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۲۵.
- ↑ «خاتم الفقها لقب چه کسی بود». مشرق نیوز. ۲۰۱۵-۰۴-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «خاتم الفقهاء و المجتهدین». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ «لزوم بازسازی و تبدیل خانه شیخ اعظم انصاری به موزه». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۷.
- ↑ «متن کتاب فرائدالاصول تألیف مرتضی الانصاری التستری، از سایت الحسنین». سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ «گلشن ابرار، ص ۳۳۲».
- ↑ «خبرگزاری فارس - «شیخ انصاری»، عالمی که امام علی (ع) در گوشش سوره حمد خواند». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۳-۰۵-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «واکاوی ولایت در کلام شیخ انصاری». پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «مقدمه فوائدالاصولیه، نویسنده اصلی: مرتضی انصاری شوشتری، با مقدمه محقق مراغی».
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری».
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری».
- ↑ فرهنگ فارسی، دکتر معین.
- ↑ خاتم الفقهاء و المجتهدین ایرنا
- ↑ رحلت شیخ مرتضی انصاری ( ۱۲۸۱ ق)اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه
- ↑ زندگینامه شیخ مرتضی انصاری بایگانی‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine تبیان
- ↑ «گلشن ابرار، ص ۳۳۱».
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری». موسسه دهخدا، دانشگاه تهران.
- ↑ «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری». موسسه دهخدا، دانشگاه تهران.
- ↑ «شیخ مرتضی انصاری». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ اعیان الشیعه ص۴۵۵–۴۵۶
- ↑ «فقهای نامدار شیعه، ص ۳۴۱ و ۳۴۲».
- ↑ «دانشنامه عرفان و حکمت». دانشنامه عرفان و حکمت. ۲۰۲۰-۰۵-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
- ↑ زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص ۱۷۹.
- ↑ همان، ص ۱۹۰.
- ↑ همان، ص ۱۸۲.
- ↑ همان، ص ۱۹۷.
- ↑ ۶۱٫۰ ۶۱٫۱ همان، ص ۱۸۸.
- ↑ حاشیه بر رسائل شیخ انصاری شیخ فضل‌الله نوری
- ↑ «دانشنامه عرفان و حکمت». دانشنامه عرفان و حکمت. ۲۰۲۰-۰۵-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
- ↑ مجموعه تاریخی فرهنگی مذهبی تخت فولاد- میرزا یحیی مدرس بیدآبادی
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۲.
- ↑ شیخ مرتضی انصاری. المکاسب، قم: مکتب علامه، ۱۳۶۸. فصل بیع. ص ۱۵۴ - «فاقامة الدلیل علی وجوب اطاعة الفقیه کالامام (ع) الا ما خرج بالدلیل دونه خرط اقتاط»
- ↑ «ولایت فقیه از دیدگاه فقیهان نام‌آور». kayhan.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ «مقدمه شیخ فارس تبریزی بر کتاب التقیه شیخ مرتضی انصاری شوشتری». مکتب الشیعه. 2010-05-09. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در 09-05-2021. تاریخ وارد شده در
|بازبینی=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «دانشنامه عرفان و حکمت». دانشنامه عرفان و حکمت. ۲۰۲۰-۰۵-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
- ↑ وفات شیخ مرتضی انصاری حوزه
- ↑ «وفات شیخ مرتضی انصاری». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ «دانشنامه عرفان و حکمت». دانشنامه عرفان و حکمت. ۲۰۲۰-۰۵-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
- ↑ «کتاب نخل و نارنج روایتی از زندگی شیخ مرتضی انصاری».
منابعویرایش
- «شیخ مرتضی انصاری». کتابخانه طهور. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۹ ژوئن ۲۰۰۸.
- رفیعی پور علوی علویجه. سید عباس (۱۳۸۵)، «شیخ انصاری»، گلشن ابرار، نشر معروف، شابک &#۸۲۰۶;۹۶۴-۶۷۳۹-۴۰-۷ مقدار
|شابک=را بررسی کنید: invalid character (کمک) پیوند خارجی در|فصل=وجود دارد (کمک) - عقیقی بخشایشی. فقهای نامدار شیعه. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ص ۳۴۱ و ۳۴۲.