مرتضی انصاری
مرتضی انصاری دزفولی (زادهٔ سال ۱۲۱۴ قمری در دزفول - درگذشتهٔ سال ۱۲۸۱ قمری در نجف) معروف به شیخ انصاری و ملقب به شیخ اعظم و خاتم الفقهاء و المجتهدین از فقها و مراجع تقلید بزرگ شیعه بود. وی بعد از درگذشت محمدحسن نجفی (مشهور به صاحب جواهر) مرجعیت عامه شیعیان را بر عهده گرفت.[۲][۳][۴][۵][۶]
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | مرتضی انصاری دزفولی |
| لقب | شیخ اعظم خاتم الفقهاء والمجتهدین |
| تاریخ تولد | ۱۲۱۴ ه. ق |
| زادگاه | دزفول[۱] ایران |
| محل تحصیل | دزفول، نجف، کربلا، کاشان |
| محل زندگی | دزفول، نجف، کربلا، کاشان، مشهد |
| تاریخ مرگ | ۱۲۸۱ ه. ق |
| شهر مرگ | نجف، امپراتوری عثمانی |
| مدفن | حرم علی بن ابیطالب |
| اطلاعات آموزشی | |
| شاگردان | میرزا محمدحسن شیرازی سید محمدهاشم خوانساری شیخ جعفر شوشتری میرزا حبیب‌الله رشتی سید حسین کوه‌کمری تبریزی سید ابوالقاسم موسوی خوانساری سید محمدحسین شهرستانی محمدحسن ممقانی محمدکاظم خراسانی ملا حسینقلی همدانی میرزا حسین خلیلی تهرانی و… |
| تالیفات | کتاب فرائد الاصول (رسائل) کتاب المکاسب کتاب الصلاة کتاب الطهارة رساله‌ای در تقیه رساله‌ای در رضاع و نشر حرمت آن رساله‌ای در قضا میت رساله‌ای در مواسعه و مضایقه رساله‌ای در عدالت رساله‌ای در مصاهره رساله‌ای در ملک اقرار و… |
مرتضی انصاری را به‌دلیل آثار مهم وی در زمینه‌ی علوم اصول و فقه «خاتم الفقهاء و المجتهدین» (به معنی پایان‌دهنده و تکمیل‌کننده فقاهت) لقب داده‌اند.[۷][۸]
انصاری از اساتید برجسته‌ای دروس حوزوی را فراگرفت و شاگردان وی نیز از مهم‌ترین روحانیون دوران خود بوده‌اند که از آن‌ها می‌توان به میرزای شیرازی (صاحب فتوای تحریم تنباکو) و سید جمال‌الدین اسدآبادی نام برد.[۹]
انصاری از معماران و نظریه‌پردازان مبحث ولایت فقیه بوده‌است.[۱۰]
محتویات
زندگینامه
تولد و کودکی
او در ۱۸ ذیحجه سال ۱۲۱۴ ه. ق، در روز غدیر، در دزفول به دنیا آمد. والدینش به مناسبت روز تولد، او را مرتضی نامیدند.[۱۱] از دوران کودکی قرآن و معارف اسلامی را فراگرفت. پس از خواندن قرآن و ادبیات عرب به خواندن فقه و اصول پرداخت و در این دو رشته، در جوانی به درجه اجتهاد رسید.[۱۲][۱۳][۱۴]
نسب
نسب شیخ مرتضی انصاری به جابر بن عبدالله انصاری، از صحابه حضرت محمد (ص)، پیامبر اسلام می‌رسد. مرتضی فرزند محمد امین بن شمس الدین بن احمد بن نورالدین بن محمد صادق است.[۱۵][۱۶][۱۷][۱۸] پدرش شیخ محمد امین (متوفی ۱۲۴۸) از مبلغین اسلام و مادرش (متوفی ۱۲۷۹ ه. ق) دختر یکی از علمای عصر خود بوده‌است. ادعا شده مادر مرتضی انصاری قبل از تولد وی، شبی جعفر صادق، امام ششم شیعیان را در عالم رؤیا می‌بیند که قرآنی طلاکاری شده به او داد. معبرین خوابش را و عطای قرآن را به فرزندی صالح و بلندمرتبه تعبیر کردند.[۱۹]
تحصیلات
مرتضی ادبیات عرب و مقدمات را نزد پدرش و دانشوران دزفول گذراند و فقه و اصول و دوره سطح را نزد شیخ حسین انصاری (عموزاده‌اش) آموخت. او در سال ۱۲۳۲ به همراه پدرش به عتبات (کربلا و نجف) برای تکمیل دروس سفر کرد. شیخ مرتضی چهار سال از درس سید مجاهد و شریف العلماء استفاده کرد. در سال چهارم، شیخ به دزفول بازگشت، اما پس از یک سال در سال ۱۲۳۷ بار دیگر به عتبات بازگشت.
بازگشت به ایران
در سال ۱۲۴۰ عازم مشهد شد. او در این مسافرت، از حوزه‌های علمیه بروجرد، اصفهان و کاشان نیز دیدن کرد و در برخی از آن حوزه‌ها مدتی اقامت گزید و در کاشان حدود ۴ سال نزد ملا احمد نراقی درس آموخت.
شیخ مرتضی پس از ۴ سال اقامت در کاشان به اتفاق برادرش شیخ منصور به مشهد رفت. پس از زیارت و ۴ ماه اقامت در آنجا، به تهران رفت و مدتی نیز در آنجا مقیم بود. پس از شش سال مسافرت به دزفول بازگشت و چند سالی در آنجا اقامت گزید.[۲۰]
پس از مدتی در سال ۱۲۴۹ عازم نجف شد و به تدریس در حوزه آن دیار مشغول شد.[۲۱]
مرجعیت
از سال ۱۲۶۲ مرجعیت عامه به محمدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر منتقل شد. در سال ۱۲۶۶ او در لحظات آخر حیاتش در جمع بزرگان شیعه خطاب به شیخ انصاری گفت:
«هذا مرجعکم من بعدی: این مرجع شما بعد از من است»
[۲۲] و پس از درگذشتش، شیخ مرتضی مرجعیت عام شیعه را یافت.
شیخ انصاری پس از شیخ علی کاشف الغطا، برادرش شیخ حسن کاشف الغطا و همچنین شیخ محمدحسن صاحب جواهر ریاست و اداره حوزه علمیه نجف را از سال ۱۲۶۶ تا ۱۲۸۱ به مدت ۱۵ سال به عهده داشت و شیعیان جهان از وی تقلید می‌کردند.
مرتضی انصاری به همراهی میرزا حبیب‌الله رشتی، صاحب جواهر، میرزای شیرازی، حسین محدث نوری، شیخ فضل‌الله نوری، میرزاحسن آشتیانی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، سید جمال الدین اسدآبادی، آقا نجفی اصفهانی، میرزا حسین نائینی، حاج شیخ علی لنکرانی، حاجی میرزا حسن آقا مجتهد تبریزی، آخوند ملامحمد خمامی رشتی، آخوند رستم‌آبادی، سید احمد طباطبایی، آخوند ملا قربانعلی زنجانی، ملا محمد آملی، شیخ عبدالنبی نوری، عبدالکریم حائری، سید حسین قاضی طباطبایی تبریزی، سید علی اکبر فال اسیری، شیخ محمد بروجردی، حاج میرزا لطف‌الله، حاج آقا نورالله مجتهد عراقی، شیخ علی اکبر مجتهد، سید علی قطب نخجوانی، شیخ محمد علی پیشنماز، آقا جمال الدین لافجه‌ای، عبدالکریم حائری یزدی، شیخ علی اکبر طالقانی و برخی دیگر از بنیانگذاران، جمع اوران و جامع سازان عصر اول احیای روشنفکری، نواندیشی و خردگرایی مذهب شیعه و شکل دهندگان جنبش مشروعه در قرن ۱۲ هجری-قمری بودند.[نیازمند منبع]
استادان
شیخ از محضر استادان متعددی بهره جسته‌است که نام چند تن از آنان چنین است:
- حاج ملا هادی سبزواری (صاحب «منظومه حکمت و شرح منظومه»)، به مدت ۲ سال.
- عموی وی، شیخ حسین انصاری (شاگرد صاحب ریاض (سید علی طباطبایی)، تا سن ۱۷ سالگی).[۲۳]
- سید محمد مجاهد (از شاگردان آیت‌الله وحید بهبهانی) او در سنین ۱۸سالگی، دو سال تمام از محضر او بهره جسته‌است.[۲۴]
- شریف العلما مازندرانی.[۲۵]
- ملا احمد نراقی (صاحب «مستند الشیعه»)، به مدت ۴سال تمام در کاشان.[۲۶]
- شیخ موسی کاشف الغطا به مدت یک سال.[۲۷]
- شیخ علی کاشف الغطا، به مدت ۵ سال.[۲۷]
- شیخ محمدحسن صاحب جواهر (مدت بسیار اندک).
شاگردان
نزد او شاگردان زیادی که شمار آن‌ها را از ۵۰۰ نفر تا ۳۰۰۰ نفر در کتب رجالی و تاریخی ثبت کرده‌اند، تربیت یافتند. در میان آنان شخصیتهای نامی برجسته‌ای قرار داشتند که از آن جمله‌اند:
- میرزا محمدحسن شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو.
- میرزا سید محمدهاشم خوانساری صاحب مبانی الاصول
- حسین محدث نوری. محدث نوری بنیان‌گذار عقل‌گرایی شیعه در فرهنگ اسلامی ایران
- شیخ جعفر شوشتری.
- میرزا حبیب‌الله رشتی، صاحب بدائع الافکار، و رساله اجاره و غصب.
- شیخ فضل‌الله نوری[۲۸]
- سید حسین کوه‌کمری تبریزی، صاحب آثار و نثر فراوان و استاد حوزه نجف.
- سید محمدحسین شهرستانی،
- شیخ محمدحسن مامقانی، صاحب کتاب ذرایع الاحکام فی شرح شرائع الاسلام و کتب دیگر.
- سید عبدالکریم لاهیجی
- محمد باقر نجفی
- شیخ محمدکاظم خراسانی، صاحب کفایةالاصول.
- ملا حسینقلی همدانی، شاگرد شیخ و صاحب منظومه حاج ملا هادی سبزواری.
- میرزا حسین خلیلی تهرانی، مجتهد و صاحب فتوای مشروطیت.
- شربیانی، مجتهد معروف آذربایجانی.
- سید جمال‌الدین اسدآبادی، بنیان‌گذار وحدت مسلمین و مبارزه علیه استعمار خارجی.
- میرزا ابوطالب زنجانی.
- سید ابوالقاسم موسوی خوانساری از نوادگان سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر)
- سید محمدابراهیم بهبهانی.
- آخوند ملا قربانعلی زنجانی.
- علامه شیخ مرتضی ریزی.
- میرزا محمد آشتیانی.
- رضا همدانی صاحب کتاب مصباح الفقیه.
آثار
- کتاب رسائل (در علم اصول فقه) معروف به فرائد الاصول
- کتاب المکاسب (در خصوص مسائل کسب و تجارت)
- کتاب الصلاة (در مورد مسائل نماز)
- کتاب الطهارة
- رساله‌ای در تقیه
- رساله‌ای در رضاع و نشر حرمت آن
- رساله‌ای در قضا میت
- رساله‌ای در مواسعه و مضایقه
- رساله‌ای در عدالت
- رساله‌ای در مصاهره
- رساله‌ای در ملک اقرار
- رساله‌ای در تبیین قاعده لاضرر و لاضرار
- رساله‌ای در خمس
- رساله‌ای در زکات
- رساله‌ای در خلل صلوة
- رساله‌ای در ارث
- رساله‌ای در تیمم
- رساله‌ای در قاعده تسامح
- رساله‌ای در باب حجیت اخبار
- رساله‌ای در قرعه
- رساله‌ای در متعه
- رساله‌ای در تقلید
- رساله‌ای در قطع و جزم
- رساله‌ای در ظن
- رساله‌ای در اصالة البرائه
- رساله‌ای در مناسک حج
- حاشیه‌ای بر مبحث استصحاب
- حاشیه‌ای بر نجاة العباد (رساله عملیه)
- کتابی در علم رجال (از وجیزه علامه مجلسی بزرگتر است)
- تألیفی در اصول الفقه
- حواشی بر عوائد نراقی
- حاشیه‌ای بر بغیة الطالب
- اثبات التسامح فی ادلة السنن
- التعادل و التراجیح
- رساله‌ای در تقیه
- رساله‌ای در التیمم الاستدلالی
- رساله‌ای در خمس
درگذشت
انصاری در ۱۸ جمادی‌الثانی سال ۱۲۸۱ در سن ۶۷ سالگی در نجف درگذشت و در حجره ای متصل به باب قبله حرم علی بن ابیطالب دفن شد.[۲۹][۳۰]
بازماندگان
از فرزندان و خاندان شیخ انصاری افرادی باقی مانده‌اند که مشهورترین آن‌ها رضا سبط شیخ انصاری مشهور به سبط شیخ است که دارای تالیفات فراوان و از علمای مشهور دزفول است و هم‌اکنون ریاست حوزه آیت الله العظمی سبط شیخ انصاری دزفول را برعهده دارد.[۳۱][۳۲][۳۳][۳۴]
پانویس
- ↑ "ANṢĀRĪ, SHAIKH MORTAŻĀ". Encyclopaedia Iranica.
Born in Dezfūl
- ↑ «عضو خبرگان رهبری: شیخ مرتضی انصاری از مفاخر جهان اسلام است». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ همایشی برای بزرگداشت شیخ مرتضی انصاری دزفولی
- ↑ «شیخ مرتضی انصاری». ویکی شیعه. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «شیخ مرتضی انصاری کیست؟ +عکس». مشرق نیوز. ۲۰۱۹-۰۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «خاتم الفقهاء و المجتهدین». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «شیخ مرتضی انصاری؛ خاتم فقهاء و مجتهدین». ایسنا. ۲۰۱۳-۰۴-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۲۵.
- ↑ «خاتم الفقها لقب چه کسی بود». مشرق نیوز. ۲۰۱۵-۰۴-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «خاتم الفقهاء و المجتهدین». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ «ولایت فقیه از دیدگاه فقیهان نام‌آور». kayhan.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ کتابخانه طهور.
- ↑ گلشن ابرار، ص ۳۳۲.
- ↑ «خبرگزاری فارس - «شیخ انصاری»، عالمی که امام علی (ع) در گوشش سوره حمد خواند». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۳-۰۵-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ «واکاوی ولایت در کلام شیخ انصاری». پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
- ↑ فرهنگ فارسی، دکتر معین.
- ↑ خاتم الفقهاء و المجتهدین ایرنا
- ↑ رحلت شیخ مرتضی انصاری ( ۱۲۸۱ ق)اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه
- ↑ زندگینامه شیخ مرتضی انصاری تبیان
- ↑ گلشن ابرار، ص ۳۳۱.
- ↑ «شیخ مرتضی انصاری». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ اعیان الشیعه ص۴۵۵–۴۵۶
- ↑ فقهای نامدار شیعه، ص ۳۴۱ و ۳۴۲.
- ↑ زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص ۱۷۹.
- ↑ همان، ص ۱۹۰.
- ↑ همان، ص ۱۸۲.
- ↑ همان، ص ۱۹۷.
- ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ همان، ص ۱۸۸.
- ↑ حاشیه بر رسائل شیخ انصاری شیخ فضل‌الله نوری
- ↑ وفات شیخ مرتضی انصاری حوزه
- ↑ «وفات شیخ مرتضی انصاری». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ «افشای پشت پرده ترویج کنسرت‌های موسیقی در خوزستان توسط نواده شیخ انصاری +تصاویر». شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
- ↑ قرآن، iqna ir | خبرگزاری بین‌المللی (۱۳۹۲/۰۴/۱۱–۱۷:۵۶). «خلاصه‌ای از زندگی آیت‌الله شیخ علی سبط شیخ انصاری». fa. دریافت‌شده در 2019-05-04. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ ها، اخبار استان (۱۳۹۴/۰۲/۲۷–۱۹:۵۶). «سخنان فرماندار دزفول باطل و پوچ است!». fa. دریافت‌شده در 2019-05-07. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «حوزه نیوز :آیت الله انصاری، از نوادگان شیخ اعظم در شیراز بستری شد». @SiteTtile. ۲ شهریور ۱۳۹۴ - ۱۵:۳۶. دریافت‌شده در 2019-05-17. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک)
منابع
- «شیخ مرتضی انصاری». کتابخانه طهور.
- رفیعی پور علوی علویجه. سید عباس (۱۳۸۵)، «شیخ انصاری»، گلشن ابرار، نشر معروف، شابک &#۸۲۰۶;۹۶۴-۶۷۳۹-۴۰-۷ مقدار
|شابک=را بررسی کنید: invalid character (کمک) پیوند خارجی در|فصل=وجود دارد (کمک) - عقیقی بخشایشی. فقهای نامدار شیعه. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ص ۳۴۱ و ۳۴۲.